Nutza:Luki/Schteangressn

Aus Wikipedia
A nu a feinane Eiteulung vo de Schtean
A Helligkeitsdiagramm vo de Schteangressn
A Gaswoikn wiad vo oan schwazn Loch im Zentrum oana Galaxie vaschluckt

De Schteanfamüli kau ma, noch vaschiedne Schteangressn, [dt. Sterngrössen] in Klassn eideun. Des geht au mid de braun Zweag bis za de hypamoassign Schtean. Mia glaum eventuö, das insa Sunn zu de grossn Brockn ghead. Owa se is eha a kloanana Schtean. Des Ausbrenna vo de Schtean da vaschidanan Gressn nimmt owa a aa gaunz untaschiadligs End. Des geht vom Vaglian bis zan entschteh vo an schwoazn Loch.

De brauna Zweag[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Gnau gnumma sans a Klass untahoib vo de Schtean. Se hom zweng Massn, das a Wossaschtofffusion auslesn kanntn. In eana gibts nu a Deuteriumsfusion, de wos se nua weng Weam ogem losst. Dahea a eana Bzoachnung braune Zweag. Eana Massn hod nua des Gwicht von 13 bis za 75 fochn vo insan Planetn Jupita. Owa trozdem kenans a Trabantn hom. Waun eana Lithium und Deuterim vabrennt is, glians oafoch aus.

De rodn Zweag[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Schtean vo dea Gruppn san in da Galaxis de Meaheit mid eppa 70%. A Massn kenans zwischn uma 8% bis 56% insara Sun hom. Duach eana Eigngwicht und de Gravitazion wiad a Wossaschtofffusion ausglest.

Beim Wossaschoffbrenna wiad mid ana Keanfusion da Wossaschtoff in Helium umgwaundlt. Weus so gring san, de moastn vo de rodn Zweag hom nua eppa 10% vo da Massn vo insana Sun, geht de Umwaundlung laungsaum owa. Deswegn leichtns aa nua schwoch rod. Eana Tod is ned schpektakulea, se brennan auf kloana Flaumm aus und wean za an kloan weissn Zweag und spada za neamaschtroilandn schwoazn Zweag.

De göbn Zweag vo da Haubtreih[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Sunn wia insare san eigentli a Zweagschtean, owa a de Moastn vo de höh leichtandn göbn Schtean. Eanane Massn hom so vo uma 56% dea Massn insara Sunn bis eppa dem 1,5 foche davo. Zweng da schnöllan olaffadn Keanfusion leichtns Göb. Am End vo eanan Fusionslebn blosns Se se za oan rodn Riesn auf um nochand za oan woassn Zweag zaumzschrumpfn. Und daun weans spada a ausglian.

Gressare Schtean bis 8 Sunnamassn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De gressan Schtean mid bis za 8 Sunnamassn vabrennan schnölla und lebn dahea a kiaza und se endn inoana Novae. In ana grossn Explosion stessns den gresstn Teu vo eana Massn ins Wödall o. Waun enane vabloabande Restmassn nu mindastns de 1,5 bis 3 foche Massn vo insara Sun hod, foins unta eanan eignan Gwicht in se söwa zam. Zeascht bis zua Gress vo oan weissn Zweag und daun no weida za an Neitronanschtern. In dene san de Atomkean so dicht zampappt, das za gaunz dichte, kloane, schwaare Brockn wean. So das troz eanana Massn nuaoan Duachmessa vo 20 bis 30 Meta hom.

Riesnschtean iwa 8 Sunnamassn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De massnreichn Schtean iwa 8 Sunnamassn endn in oana Supanova. Wauns eanan grestn Teu vo eanana Massn ins All weggschleidat hom, und eanana Massnrest nu 3 oda mera Sunnamassn ausmocht, daun foins aa za aun Neitronanschtean zaum. Owa in dem Schtadium bleims ned schteh. Duach eana gross Eigngwicht foins nu weida in si söwa zaum und wean za an schwoazn Loch.

De Hypariesn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Hypariesn san oadandlige Brökal und san moast ned vü gressa wia de Riesnschtean, hom owa weid mea Massn. Aun eanan Afaung kenans bis za 200/250 Sunnanmassn hom. Daduach schtroid se so schtoak das a se eanane oagnan owan Schichtn wegblosn. Zruck bleibt daun a Hypariese mid eppa 100 Sunnanmassn. Eana Lebnszeit is relativ kuaz, den se schtroin mid ane Leichtkroft vo bis zan 500.000 fochn vo insara Sun. Wauns owa za de blaun Hypariesn kean, daun schtroins nu weid mea. Da Eta Carinae soi 4/5 müllionan moi so schtoak leichtn (schtroin) wia insa Snn. De Hypariesn endn olle in ana Supanova, und daun aa ois a schwoaz Loch.


Schwoaze Lecha[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De schwoazn Lecha san zweng iara grossn Massn duach de Schwaakroft (Gravitation), in se söwa zaumgfoin. Und zwoa so weit zaum, das in de Atomkean de drei Grundkräft nimma wiakn; und des san de Schtoake Keankroft, de Schwoche Keankroft und de elektromagnetische Wexlwiakung.

Mid eanane Massn wiakns duach de Gravitation auf eana Umföd. Se schlogn praktisch eana gsaumte Umgebung in eanan Bann und ois wos enan Eaeignisshorizont znokimt vaschwint in eana Singularität. Sogoa de Photonen (de Liachtquant) vaschwindn in eana Massn. Ma nennt se desswegn schwoaze Lecha, weu se jo ned zan segn san. Se schtroin jo iwahaubt koa Schtrohlung aus. Owa afgrund vo ira Massn vakrimmans de Raumzeit und desswegn moant ma das do a Loch mid nix drin wa.

De schwoazn Lecha san goa ned so sötn. Den es hom jo scho Müllionan grosse Riesnschtean mit ana Supanova gend, de wos za schwoaze Lecha wuan san. In da Middn vo insana Müchschtrossn hods a aa schwoaz Loch, beim Sagitarius A mid eppa 4 Müllionan Sunnamassn. In an Radius vo 70 Liachtjoa san gschazte 10 bis 20 Tausand schwoaze Lecha, de olle af zentrischn Bwegungan af de Middn zukroasn. Vamuatli san a fria scho schwoaze Lecha in de Zentren dea Galaxien mid eanan grossn schwoazn Loch vaschmoizn und de san dahea oiwei gressa wuan. 2005 hod ma entdeckt, das in da Nachn vo Sagitarius A, des schwoaze Loch IRS13 mit eppa 1300 Sunnamassn seine Bauhnan ziagt. Des wiad se in feanana Zuakunft midn Sagitarius vaeinign. Und waun se zwoa Galixien vaeinign, in an Mülliona Joa dauandn Prozess, daun vaschmözn a spada eanane grossn schwoazn Lecha. Und so san woascheinli de supadichtn schwoazn Lecha wia des vo NGC 4889 mid gschazte 21 Müllionan Sunnamassn entschtaundn.

Schaug aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Litaradua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Scheffler H., Elsässer H., BI Wissenschaftsverlag (Hrsg.): Physik der Sterne und der Sonne (S.122, auch S.88-92). 2. Auflage. 1990, ISBN 3-411-14172-7.
  • Coryn Bailer-Jones, Wolfgang Brandner, Thomas Henning: Braune Zwerge. Entstehung, Scheiben, Doppelsysteme und Atmosphären. in: Sterne und Weltraum. 45, Nr. 2, 2006, ISSN 0039-1263, S. 34–42.
  • I.N. Reid, S. L. Hawley: New Light On Dark Stars - Red Dwarfs, Low-Mass Stars, Brown Dwarfs. 2. Auflage. Springer, Berlin 2005, ISBN 3-540-25124-3.
  • Ben R. Oppenheimer, S. R. Kulkarni, John R. Stauffer: Brown Dwarfs. In: Protostars and Planets. Bd 4. University of Arizona Press, Tucson 1999, Academic Press, San Diego Cal 2000 (gute und sehr umfangreiche Übersicht des Wissensstandes von 1998, arXiv:astro-ph/9812091).
  • Shiv S. Kumar: The Bottom of the Main Sequence and Beyond. Speculations, Calculations, Observations, and Discoveries (1958-2002). In: ASP Conference Series. Bd. 30. Astronomical Society of the Pacific, San Francisco 2002, ISSN 1080-7926 (Ausführliche Schilderung über die wissenschaftliche Akzeptanz in den 1960ern, arXiv:astro-ph/0208096).
  • Gilles Chabrier: The Physics of Brown Dwarfs. In: Journal of physics. Condensed Matter. 10, 1998,ISSN 0953-8984, S. 11263 (PDF, physikalische Theorie der Braunen Zwerge, sehr formellastig, arXiv:astro-ph/9902015).
  • Bo Reipurth, Cathie Clarke: The Formation of Brown Dwarfs as Ejected Stellar Embryos. In: The Astronomical Journal. 2001, ISSN 0004-6256, S. 432–439 (Grundlagen und Diskussion dieses Entstehungsmodells,arXiv:astro-ph/0103019).
  • Ray Jayawardhana, Subhanjoy Mohanti, Gibor Basri: Evidence for a T Tauri Phase in Young Brown Dwarfs. In: The Astrophysical Journal. 592, 2003, S. 282–287 ISSN 0571-7248 (arXiv:astro-ph/0303565).

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

{{Commonscat|Giant_stars|Riesnschtean]] {{Commonscat|Stars|Schtean]]

Youtube[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]