Boarische Grammatik

Aus Wikipedia

De Boarische Grammatik befosst si mid da Beschreibung vo da Boarischn Sproch. Se diffariad in wichtign Punktn vo da standarddeitschn Grammatik. Im Boarischn gibts aa blos oa Vagangaheid, in Perfekt. Erschte und dritte Vagangaheid san im Boarischn ned vorhandn. De zwoate Zukunft gibts aa ned. Ebmfois a wichtiga Untaschiad is da "boarische Genitiv", sowia de Buidung vo da Vakleanarung. Driba aussi hom manche Weata a andas Gschlecht.

De Substantive und eana Deklination[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Substantive)

Zum Thema Substantive muas ma im Boarischn einige Bsundaheitn beachtn, wo de Grammatik vom Hochdeitschn obweicht. Dazua gheart de Tatsach, dass in da boarischn Sproch Werta gibt, de zwar dessoibe bedeiten wia im Deitschen, awa a anders Gschlecht ham, zum Beispui da Zwiewe oda da Budda.

Weiders is zum beachtn, dass es bis auf einige strittige Ausnahma (mehra dazua auf bschprecha) koan Genitiv gebt. Stodn Genitiv nimmt ma de Präposizion vo her oda an Dativ zammat miam Possessivpronoma, wenn ma song wui, dass ebs am Menschn khöat.

De drei(!) Fälle vom Boarischn san oiso Nominativ (da Bua), Dativ (im/am Buam) und Akkusativ (in/an Bua). Boarische Weada muas ma oiso, weis koan Genitiv hamd, aa a weng andas deklinian, und firn Genitiv nemmt ma stattdessn de Umschreibunga. Emmfois han de Adiggl rechd undaschiedlich zum Deitschn.

De Vakloanarungsfoam im Boarischn is "l", "al" oda "ei" (NB: Oazoi: -l, -ăl; Mehrzoi: -lă, -ălă). Des ersetzt des standarddeitsche "chen" oda "lein". Ebmfois wead des bei Vakloanarunga entstehade "ä" ois hells "à", "äu" ois "ei" und "ü" ois "i" ausgsprocha. Insgsamt ko ma song, dass im Boarischn de Vakloanarungsfoam recht oft hergnumma wead, aa wann des Objekt im Hochdeitschn no ois "normalgroß" geitn daad. Beispuisweis sogt ma zu ara normalgroßn Bierflaschn meistns "ă Flàschl Bier".

De Verbn und eana Konjugation[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Verbn)

Auffellig bei de Verbn is zeaschtamoi, dass es im Boarischn koa easchte Vagangenheit gebt. Stattdessn weads meisdns mit da zwoatn umganga. Oanzige Ausnahma sand de Verbn "sei" (hochdeitsch: 'sein) und "woin" (hochdeitsch: wollen).

Bei da zwoatn Vagangenheit is es teilweis da Foi, dass statt "haben" in hochdeitsch "sei" vawendt wead, z. B. "i bi gsessn".

Aa s Plusquamperfekt gibds im Boarischn, s wiad owa andas buidt wia im Deitschn, zwa mid de seeim Huifsveabn hoam und sei, owa andane Stellung. Es is eingtle recht oafach, statt dass des Huifsverb in da easchtn Vagangaheit steht, des jo im Boarischn quasi ned gebt, weads hoid in da zwoatn hergnumma. Des Plusquamperfekt gibts owa ned in olle Dialekte im boarischn Sprochraum.

Beim Konjunktiv is de Form mit "doa" (hochdeitsch: tun) zum nenna. Ma kon beispuisweis song "i daad song..." fia hochdeitsch "ich würde sagen". A weidana Untaschiad zum Hochdeitsch is de Tatsach, dass da Konjunktiv deitlich vom Präteritum zum unterscheidn is, indem a auf "ad" endet, oiso "i sogad", "i mochad".

Im Standarddeitschn gebts de Möglichkeit, an Nebmsoodz noch dem Musta "um etwas zu tun" zum vawendn. Im Boarischn wead des vamiedn und stattdessn mit am Nebmsoodz mit "weil", "dass" oda "damit" umganga.

Pronomen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Pronomen)

Personal- und Possessivpronomen im Boarischn weisn starke Untaschiad zu de hochdeitschn Equivalente auf. Oa Beispui:

"Haben Sie' sich angeschnallt?", fragt der Polizist.
"Ham S Eana oghengt?", frogd da Bolizisd.

Adjektive[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Adjektive)

Bei de Adjektive soitt ma si de Steigerung a bissl ooschaung. D'Steigarung im Boarischn is eingle goans afoch, rechd ähnle wia im Deitschn. Grod im Superlativ muas ma a weng Owochd gem, wei si dea draditionell ned so starg vom Komparativ undascheidt wia im Deitschn.

Adverbien[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Adverb)

Adverbien san in jäda Sproch wichdig. Se bschreim a Veab oda Adjektiv oda aa a andans Adverb genauer, wo Adjektive jo grod Substantive beschreim. A bo Adverbien gibts, de wos ned ois Adjektive gibt. Und do sand im Boarischn einige anderst wia im Standarddeitschn.

Zolwerter[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Zolwerter)

Zolwerter - af Lateinisch Numeralia - han Werter, bsunders Adjektive, wou a fir Zol oder a Onzol stenga. Dej song, wejvül Lait, Sochan usw. das genau oder bailaife gmoant han.

Präpositiona[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Präpositiona)

Präpositiona (vo lateinisch: praepositio, des hoisst es Vorostölln, es Vorogstöllte) stölln a Vahöltnis zwischa Lait, Sochan oder Sochvoolt her, drum hoissns in da deitschn Grammatik aa Vahöltniswerter. Präpositiona kinnase af an Ort, a Zait, oder wos onders bezejng.

Konjunktiona[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Konjunktiona)

Konjunktiona (vo lateinisch: coniunctio, des hoisst Vabindung) vabindn Sozsticker und Setz mitanond.

Vorsülm und Nousülm[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Haptartikl: Boarische Grammatik (Vorsülm und Nousülm)

Es Boarische hout Vor- und Nousülm, mit deane wern neie Werter büldt. Af rain grammatische Endunga (Deklination und Konjugation) wead niat agonga, wal des find'ma in de ondern Artikl zo da boarischn Grammatik.

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Ludwig Merkle: Bairische Grammatik, Allitera Valog, Minga, 2005. ISBN 3-86520-078-8
  • Herbert Leopold Kufner: Strukturelle Grammatik der Münchner Stadtmundart. Minga 1961.