Carl Ritter von Ghega - Semmeringbauhn

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
Carl Ritta von Ghega, Lithografie vo Joseph Kriehuber 1851.

Da Carl Ritter von Ghega woa aa Inschinea, Architekt und Dokta da Mathematik. Ea hod oanige Vabessarungan und Eafindungan gmocht, wia beim Kuavnnonius. Owa so richti bkaunt is aa wuan, ois da Eabaua vo da Semmeringbauhn. Gbuan is a am 10. Jenna 1802 als Carlo Ghega in Venedig; gschtuam is a am 14. Meaz 1860 in Wien.

Sei Jugand[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Koatn vom Kinireich Lombardo- Venezien.

Gboan is ea am 10.1.1802 in Venedig, ois Suhn albanischstaummiga Ötan. Do, nochn Schtuaz vom Napoleon da Nuadn vo Italien, ois Kinireich Lobardo - Venezien 1814/15 wida za Östareich kema is, woa ea mid 12 Joa wida Büaga vom Kaisareich, wia scho 1805/6. Do sei Votta Marineoffizia woa, hom seine Ötan a fia ehm a Marineausbüdung fiagseng. Drafhin hod ea des Marinekollegium bsuacht. Doat hod ma scho boid sei mathematischs Gschpia gschpaund und so hod ea scho mid 15 Joa de Universität Padua bsuacht. Scho a Joa spoda hod ea de Diplom ois Inschinea und Architekt ogschlossn. Und ois Siebzehnjaariga hod ea cum laude, zan Dokta da Mathematik promoviat. Mid 18 Joa hod a scho a Doktorat in Padua ghobd.

Sei Weadegaung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Sei Inschineuaoawad hod a im Schtroßnbau augfaungt. Ea hod bei da Regoliarung vom Po (Fluß) midgoawad und hod do a aa boa Aumtshaisl earicht. Dabei hod a aa, a neiche Niveliarungsloddn und an vabessadn Kuavn-Nonius eafundn. 1933 hod a sei easchts Fochbiachl gschrim und woa scho Obteilungsinschineua da easchtn Klass.

Ois in Wean de Nuadbauhntrassn ausgschriem wuan is, hod des Bankhaus S.M.Rothschild des Privileg zan Baun kaft. Eana Bauleita woa da Veneziana Hermengild Francesconi und dea hod en Ghega ois Midoawada noch Wean ghoid. Und fia des Nuadbauhnprojekt hod a en Ghega za Schtudienzweck noch Westeiropa gschickt. In Newcastle hod a den Votta da Lokomotin, en Stevenson kenagleand, dea in Ghega de Begeistarung fia de Eisnbauhn gweckt hod. Beim Nuadbaunbau woa a daun fia oanige Schtrecknoschnitt da Schefinschineua und dahea a via 14.000 Bauoawada zuaschtendi. Ea hod dabei a des 637m launge Brünner Viadukt earicht de easchte bognfuamige Bauhnbruckn in Östareich. Nochand hod a nu a boa Hochgbiagsschtroßn und a Kettnbruckn iwa de Etsch baut.

De Sidbauhn iwan Semmering[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des Viadukt iwa de koide Rinn.

Da Ghega is 1842 in de Planungskommission da sidlign Schtootsbauhn Wean-Triest bruaffa wuan. De Schtreckn Wean-Glognitz hod scho bschtaundn. Af da neicheabautn Schtreckn Müazzuschlog-Graz hod a peasenli de Lokomotiv vom Jungfeanzug glenkt. Scho 1846 is de Valengarung noch Cilli, Untaschteiamoak, (heid in Slowenien), eaöffned wuan. Daun is owa des Revoluzionsjoah 1848 dazwischn kema.

da origineuplan Ghegas vom Franzndoafa Viadukt

De Schtreckn iwan Semmering (Ostoipn) woa da Knackpunkt. Uaschpringli waradn 895 Hächnmeta mid Schteigungan vo bis za 25% zan Dapocka gwest. Da Ghega woit de Trassn ois Ädhesionbauhn fian. Seine Gegna haum eam vuaghoidn, das da bkaunnte Inschinea Negrelli de Bauhntrassn ois Schpitzkeahnbauhn fian woit. Und das sogoa da Stevenson es fia unmegli hoidat das a Noameubauhn a so a Schteigung dapockat. So is da Ghega ois Scharlatan vaschpott wuan, dea nua Schtootsvamögn vageudn mecht und das sei Vuahobm de hianvabraunnte Phantasie vo an Hoibnoarn warad.

De Trassnfiarung da Semmeringbauhn

Da junge Kaisa Franz Joseph hod eam owa vatraut und eam zan Zentreudirektoa vo de Eisnbauhnbautn eanaunnt. Im Fruahjoa 1849 is daun da kaisalige Beföh kema: Da Bauhnbau iwan Semmering is fuatzsetzn. Es woa a möadarische Bauschtö. De Cholera hod unta de Bauoawada grassiat und hod iwa 700 vo eana higrafft. Schtoaschläg haum nu a Iwrigs dau und weidare Tode gfoadat.

An da Lokomotivausschreiwung vo 1850 haum se via Fabrikn beteuligt. Am 12.19.1853 is des lezte Gleisschtickl gschlossn wuan. Da nu koane vo de via Lokomotivn behöadli zuaglossn woan hod se Da Ghega vo de Schtootsbaunan a Lok ausbuagd und is de Schtreckn alloane söwa ogfoahn.

Krausel-Klause-Viadukt bei Breitnstein, rechts de koide Rinn`.

De Semmering Teuschtreckn hod a Leng vo 41 Km, owois nua 21 Km Luftlini san. Se hod 457 m Hächnuntaschiad und hod Schteigungan vo bis za 25%. Se fiad iwa 16 Viadukt und duach 15 Tunnö mit ana Gschaummtleng vo 4,5 Km. Wovo da Haubdtunö a Leng vo 1400 m Hod. Se zöht 100 gmauate Bogn- und Eisnbauhnbruckn ohn da Vawendung vo Eisn oda Schtoih. Am 27.7.1857 is de duachgehande Schtreckn vo Wean noch Triest owi feialig eaöffnet wuan.

In de Joah 1853/54 hod a fia de gaunze Monarchie a Eisnbauhnetz entwuaffa. Owa 1860 is a in Wean an da Schwindsucht (TBC) gschtuam.

Mid da Franziska Wallner hod a aa Gschpusi ghobd. Und de Franziska hod am 3.12.1853 a unehligs Biabal af d`Wöd brocht, dea afn Naum Carl Franz Wallner tauft wuan is. Offiziö hod a de Vottaschoft ned zuagem, owa ea hod Zeitlems de Franziska Wallner finanziö intaschtizt.

Ois ea amoi af sei Nazionalität augschprocha wuan is hod a auntwuat: "I bin a italienischa Östareicha."

Seine Aunakennungan[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ghegadenkmoi im Bauhnhof Semmering

Obwoi da Baubginn eascht 1848/50 woa is da Carl Ghega scho 1854 in den Rittaschtaund eahom wuan.

De Semmeringbauhn is 1998 vo da UNESCO zan Wödkuituaeab eakleat wuan. De Begrindung:

"Daß se a herausrogande technische Lösung vo oan großn physikalischn Problem, in da Konschtrukzion friahra Eisnbauhna repräsendiat hod."

  • Ehrenbiagarecht vo da Stod Triest (1857)
  • Ehrengrob am Weana Zentralfriedhof
  • Sein Konterfei is auf da Voadaseite vo da Östareichischn 20-Schilling Banknotn vo 1967 obgdruckt.
  • Ghegadenkmoi im Bauhnhof Semmering
  • Benennung vo da Ghegastraße im 3. Weana Gemeindebeziak
  • Benennung vo da Ghegastraße in Marchtrenk
  • Benennung der Ghegagasse im 4. Graza Stodbeziak
  • Im Joa 2012 is a Sondabriafmarkn vo daa östareichischen Post zum 210. Gebuatstog easchiena

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Litaradua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Ghega, Karl von. In: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Band 1. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1957, S. 436 f. (Direktlinks auf S. 436, S. 437).
  • Günter Dinhobl: Die Semmeringbahn: der Bau der ersten Hochgebirgseisenbahn der Welt. – Wien: Oldenbourg, 2003, ISBN 3-486-56743-8 (Reihe Österreich-Archiv)
  • Herbert Grasinger: Auf den Spuren von Ghega entlang der historischen Semmeringbahn: Wanderführer. – Ternitz: Höller, 1998, ISBN 3-85226-073-6
  • Alfred Niel: Carl Ritter von Ghega: ein Leben für die Eisenbahnen in Österreich. – Wien: Pospischil, 1977
  • Wolfgang Pap: UNESCO Weltkulturerbe Semmeringbahn: zum Jubiläum 150 Jahre Semmeringbahn 1854–2004. – Semmering: Tourismusregion NÖ Süd, 2003
  • Aldo Rampati: Carlo Ghega: il cavaliere dei alpi. – Triest: Italo-Svevo-Publ., 2002
  • Christian Schuhböck: Weltkulturerbe Semmeringbahn Führer zur ersten UNESCO-Eisenbahn-Welterbestätte der Welt, Berndorf: Kral-Verlag, 2009/2010, ISBN 978-3-902447-70-8
  • Wolfgang Straub: Carl Ritter von Ghega. Der geniale Pionier des Eisenbahnzeitalters im profunden Porträt; Graz: Styria, 2004, ISBN 3-2221-3138-4
  • Paul Mechtler: Ghega, Karl Ritter von. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, S. 364 f. (Digitalisat)
  • Literatur von und über Carl von Ghega im Katalog der Deutschen Nationalbibliothek* Eintrag über Carl von Ghega in der Datenbank „Gedächtnis des Landes“ zur Geschichte des Landes Niederösterreich (Landesmuseum Niederösterreich)
  • Ghega Karl Ritter von in Constant von Wurzbach, Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, 5. Band, Seite 166, Wien 1859
  • Eintrag zu Carl von Ghega in: Austria-Forum, dem österreichischen Wissensnetz – online (Biographie)
  • "Carl Ritter von Ghega starb nicht kinderlos" Artikel von Johann Werfring in der „Wiener Zeitung“ vom 7. Oktober 2010, Beilage „ProgrammPunkte“, S. 7. Abgerufen am 9. Jänner 2012

Afsotz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Dokumentazionan-Füm[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Carl Ritter von Ghega:

Semmeringbauhn:

Video[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]