Easchte Schpuan im Mayalaund

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
Plan vo El Mirador in Peten
Stele 2 aus El Mirador

Easchte Schpuan im Mayalaund oda Maya-Präklassik moant de easchtn Schpuan vo Menschn, de wos ma im spodan Siedlungsgebiet vo de Maya gfundn hod.

Uaspringle woan do Jaga und Saumla untawegs. Im Hoch- und in Tiaflaund san Schpuan vo iwa 12000 Joa Oid gfundn wuan. In Guatemala hod ma a Jogdloga mid Speaschpitzn mid Nutzaschpuan uma 9500 v. Kr. und aus Belize a uma de Zeit, Feiastoaschpitzn.

De Jaga und Saumla san spoda hoibsesshoft wuan. Des hoast, se hom meamois im Joa, imma de söwn Logaplatz ( Wohnsitz) gwechslt. Ausn Mayahochlaund (Gutemala), ausn Zeitraum vo 7600 bis 4200 hod ma soichane Sidlungsschpuan vo 5 vaschidane Kuituan vo Hoibsesshofte gfundn. Des hod vo Oaxaca owe augfaungd. Woidrodungsschpuan hod ma scho aus da Zeit vo vua 2500 v. Kr., bei Grobungan endeckt. Uma 2500 v. Kr. gibts de ödastn Dauabsidlungsschpuan im Mayalaund. Easchte Weila de vo uma 20 Leid bwohnt woan. In Boakean aus Colha (Belize) hod ma Gugaruzkeandl, oid uma 2500 v. Kr., vo Hoibsesshofte. Owa a Schpuan vo Baamwoi und Chilipfeffa (uma 1700) mid da C14 Methodn nochgwisn. Und ob uma 1000 v. Kr. hod ma en Maniokaubau nochgwisn. In Belize hod de Sesshoftweadung eascht uma 1000 v. Kr. agfaungt. Easchte Keramikfund hod ma aun da Pazifikküstn gmocht (La Victoria und Ocos), deran Oata uma 1500 v. Kr eigoadnat wean.

Wea woan de Leid[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

We de Leid woan, des woas ma ned. und a de Keramikstü woan an de zwoa Küstn, Pazifik und Atlantik vaschidn. Wos bdeit, das midanaund koan Kontakt ghobt hom. Vamutli is des Keramikheastön (La Victoria und in Ocos umma 1500 v.Kr.) za de Leid aun da Pazifikküstn aus Ecuador und an da Karibikkistn aus Venezuela oda aus Kolumbien kema. Da a grosse Ehnligkeit med de Fund aus denane Lända bstehd. Noch 2500 v. Kr. hod se vo Nuadn kemad a da Gugaruzabau ausbroat. De Sesshoftweadung hod se iwa oan Zeitraum vo eppa 1000 Joa eastreckt. Es woa a im spadan Mayalaund a recht laungsaums Ausbroatn und es san a nu laung Jaga und Saummla nebn de vastreidn Siadlungan umheazogn. Obs Mera oda nua oa Schproch gred hom und wer de woan des woas ma Heid ned, nua Oas is sicha, Maya woans nu koane, den de san eascht laungsaum uma 1500 eigsickad.

Wiso woas ma des[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In de 50 Joa vom 20 Joatausnd hod da Schprochwissnschoftla Morris Swadesh de Glottochronologie (Wissnschoft vo da Schprochausbroatung) entwückid. Damid kau ma des Weadn vo oana Schprochfamüli zruckvafoign. Und a epa a Eanane Uaschprungsgegand bschtimma kau. Und seine Eakenntniss vabund mid de Grobungsfund hom Eagebn daß se de Protomaya vua 1500 v. Kr vo eanan Staum trennd hom und vo de Beag owa (Guatemala), Richtung Yucatan loszogn san. Afängli woans nua a kloane Gruppn und de hom vuahea im Hochlaund vo Guatemala, im Hochtoi vo Cuchumatanes glebt. De woan da Grundstock dea spodan Mayat`an (Sproch da Mayavöka) redandn Leid, mid Olle eanane Schprochn und Dialekt.

De easchtn Afspoitungan[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Aufschpoitungan vo de Mayaschprochn.

Nochdems a Wengl augwoxns san, hod se a Teu vo eana trennd und de san dza da Goifküstn zogn und daun affi duachs spadare Laund da Oimekn. Se hom se daun owahoib vo Veracruz nidalossn und san zu de Huaxtekn wuan. Aundare san iwas Hochlaund an de Pazifikküstn zogn, wida Aundare richtung NoadYucatan und Oanige a zua Goifküstn. Do woans scho Ockabauan mid Jagan und Saummlarei. De Mayapopulation is agwochsn und so homs a des gaunze Tiaflaund vo Yucatan bsidlt und so hom se Se oiwei weida voanaund entfeand und so sans in Dialektgruppn zfoin und spada haum se Se daun in Vöka afteud. Uma 500 v. Kr. san de de weniga Eatrogreichn hechagleganan Uawodzonan duach de Chol-Maya eafoigt.

Wos hod se in dera Zeit dau im Mayalaund[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Eigandle ned Oizfü. Kuiturö woa ned fü los im Maylaund. Escht midn Afbliahn vo da La Venta-Zeit vo de Oimekn uma 800 v. Kr. hod duachh Eanan Haundl gaunz Mesoamerica an Afschwung gnuma. Im Mayalaund san daduach de Gsöschoftn a wengl Komplexa wuan, owa a Eanane Laundwiatschoft is eatrogreicha wuan. Easchtmoi san uma 800 v. Kr. im Myalaund a Obsidian-Klingan vawend wuan.

Da Kuituatransfa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Oimekn hom ned nua teias Kuituaguat fia de woxade Owaschicht brocht, im Tausch gegn Naturalien ausn Laund, wia Fedan und de Kaukaubohn. Se hom a fost missionarisch, a eanane hierarchische Geddawöd midbrocht, die a afn spadan Göddahümmi vo de Maya ogfabd hod. Eascht ois uma 400 v. Kr. La Venta zaschtöat wuan is, hom de Epi-Oimekn den weidan Kuituatransvea iwanumma.

De Oimekn hom vamuatli a Mixe-Zoque Schproch gred. Und de Maya hom oanige Bgriff in eanane Schprochn ois Lehnwuat iwanumma. A poa Beispü dafia san:

Boarisch Mixe-Zoque Mayaschprochn
Kallebassn Tsima Tsimah
Weihrauch Poom Pom
Nosnbea Tsiku Chi`ik
Bindn tsum sum
Maus Tsuk Tsuk
Kaukau Kakawa Kakaw

Owa daun is a im Mayatiaflaund losgaunga. De eschtn Fischtntima hom se grind und nochand is mid da Mirador-Kuitua weidagaunga und prachtige Städ san baut wuan.

(Afschpoitung vo de Schprogruppn; owa de Afäng vo de Huaxtekn und de Mamean san a wengli zfria augsezt)

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Nicoiai Grube u. A., Maya - Gottkönige im Regenwald. Tandem Verlag - H.F. Ulmann-Potsdam 2006/7 ISBN 978-3- 8331-4447-9
  • Hanns.J.Prem, Geschichte Altamerikas. R. Oldenburg Verlag, Minga 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
  • Rudolf Pförtner/Nigel Davids, Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wean 1980.
  • Berthold Riese, Die Maya. C.H.Beck-Wissen, Minga, 6.Auflage 2006. ISBN 978-3-406-462641

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Maya – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien