Johann Grueber

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Hausrukfiatlarisch gschriem worn.
A Büdl fu Tibet, wos da Athanasius Kircher noch da Beschreibung fum Johann Grueber 1667 faöffentlicht hod

Da Johann Grueber (kin. 白乃心, Bái Nǎixīn; * 28sdn Oktoba 1623 in Linz; † 30sdn Septemba 1680 in Sárospatak, Ungarn) woa a Jesuitnpata, roasada Foascha und Missionar in Asien, dea nochn Oderico fu Pordenone ois eascht zwoata Airopea iwahaupt in Tibet woa und ois easchda bis noch Lhasa kema is.

Sai Naum[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In Johann Grueber sei Naum wiad oft untaschiadli gschrim. De Schreibwais do is de hisdoarische in da Owadeitschn Schreibschbroch, wo ma eam sein Naum nu noch da Dialektausschbroch gschrim hod. Des "ue" schded nemli fia an Diphthong, oiso "Gruaba", und ned fia'n Umlaud "ü", wia mai noch da heitingn hochdeitschn Schreibkonvenzion filaicht moana kintad. Teiwais wiad sei Foanaum in da Literatua a ois "Johannes" augem oda sei Nochnaum faneichhochdeitscht ois "Gruber" gschrim.

Sai Lem[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Jugend in Estareich[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Iwa sei Jugend is ned recht fü iwalifat, owa is wiad oft schbekuliad ob a ned efangelisch dauft woa, wais zu deara Zeid a in Owaestareich fü Efangelische gem hod und mitn im 30jarign Griag, wos drunta und driwa gaunga is, weng schriftlichs iwalifat is. Auf jedn Foi is a im 1640ga oda 1641ga Joa zu de Jesuitn dazua gaunga und is z'Saunkt Anna in Wean Noviz woan. Fu 1649 bis 1651 woas ma das a in Graz, Ödnbuag und in Leom Brofessa am doating Jesuitngimnasium woa, befoar a daun in Graz augfaungt hod Teologi zan schdudian, womid a fia Joa schbeda feati woan is und 1655 in Graz sei Primiz ghobt hod.

Zu deara Zeid woan d'Jesuitn grod recht fia d'Gengrefoamazion aktiv und haum fasuacht, dass d'Leit wida zan katholischn Glaum bringan, wos eana zu mindest auf'n Bobia a glunga is, a wauns danem nu fü hoamliche Protestantn gem hod, de neta a so dau haum wia waun. Danem haum si d'Jesuitn a recht fü mid de neichn Wissnschoftn bscheftig und haum eanare guad ausbütn Leit sowoi zan Missionian ois wia zan Foaschn z'waidigst in da Wöd umadum gschikt. Des hod in Grueber Hauns intressiad und desweng hod a drum augsuacht, das ea a in Osdn gschikt wiad, in de exotischn Lenda in Asien.

Roas noch Kina[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Zu deara Zeid woa fu 1644 bis 1661 da Shunzhi Kaisa fu Kina

Aso is a am 18dn Februa 1656 gemainsaum mid'n emfois aus Estareich schdaumadn Bernhard Diestel ois Missionar noch Kina losgschikt woan, mid'n Aufdrog an Weg iwa Laund zan suachn, auf dem ma am besdn fu Airopa noch Kina kema kau. Ea hod foahea nu mim Jesuitn Athanasius Kircher Kondakt aufgnuma, dea grod an am Buach iwa Kina goawat hod und dea hod eam aufdrong, meglichst ois genau zan aufschreim und eam schbeda an Bericht zuakema z'lossn. De zwoa haum si glai auf'n Weg gmocht und han iwas Osmanische Reich bis noch Peasien kema. Doat haums owa in Isfahan ghead, das in Zentralasien grod a Griag im Gaung is und ma im Moment auf koan Foi doat hii soid und desweng haums eanan Plan aufgem miassn und san noch Siidn an'dn Peasischn Goif bis noch Hormus. De Routn woa owa in Airopa schau lengst bekaunt. Fu doat aus sans auf'n Seeweg zeascht noch Indien und noch ana laungen Roas 1658 im poatugisischn Macao aukema, wos domois da wichdigste Schdizbunkt fu de Missionar in Ostasien woa.

Fu doat san de zwoa estareichischn Jesuitn waida und am 2dn August 1659 in Peking aukema, wo schau a kloane Grupn fu Jesuitn am Hof fum Kaisa Shunzhi woan. Da Kaisa hod domois a recht a guads Fahötnis mid de fremdn Missionar ghobt und hod si recht fia de airopeischn Wissnschoftn intressiad. Da aus'n Rheinlaund schdaumade Jesuit Adam Schall fu Bell, mid dem si da Grueber Johann glai aungfraint hod, woa sogoa Hofastronom fum kinesischn Kaisa und hod grod an da Fabessarung fum kinesischn Kalenda mid Hüfe fu modeana Astronomi goawat. In Peking is da Bernhard Diestel im 1660ga Joa gschdoam.

Fum Bobst aus Rom is zu deara Zeid Kritik an'dn Adam Schall fu Bell kema, mid dem Foawuaf, das a si z'fü fu da kinesischn Religion beainflussn losst und mid seine Foaschungen schau an Obaglaum praktiziad, dea neama ois kristlich tolariaboa is. Auf de Aunschuidigungen woit si dea natiali fataidign und hod desweng in Johann Grueber zruk noch Airopa gschikt. Nochdem owa grod zu deara Zeid de Holenda s'poatugisische Macao fum Wossa aus belogat haum, woa da Weg iwas Mea dawai blokiad und aso haum da Pata Grueber und sei neicha Beglaita, da belgische Jesuit Albert d'Orville, bschlossn das ses auf'n Laundweg zruk noch Indien fasuachn und aso glai de Routn quasi fu da aundan Sait wia uaschbringli geplant bessa eafoaschn kinan.

Roas noch Tibet[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Potala-Palost in Lhasa, fu dem da Johann Grueber zan easchdn Moi a Beschreibung noch Airopa brocht hod

Aso sans fu Peking weka und haum fum Kaisa nu an Schuzbriaf und an kinesischn Beglaita midgriagt. Se haum si an faschidane Karawanen draughengt, de noch Westn zong san und san so iwa Xian und Xining noch Tibet glaungt, wos am 10dn Oktoba 1651 in da Hauptschdod Lhasa aukema san. Damid woans noch iwa 300 Joa de easchdn Airopea de noch Tibet kema san und de easchdn fu denan gwis is dass in da heilign Hauptschdod woan. Dafoa woa neta da Oderico fu Pordenone auf ana 12jarign Roas fu 1318 bis 1330 duach Asien iwahaupt schau amoi im tibetischn Hochlaund, owa fu dem woas ma ned gwis, ob a bis noch Lhasa kema is.

Duach eanan Schuzbriaf fum kinesischn Kaisa is de zwoa Jesuitn ealaubt woan, dass a Monad laung doat blaim deafn. Da Johann Grueber hod doat an Haufn Zaichnungen gmocht, fu da Schdod und de Leit de doat woan, fu tibetische und tatarische Fiaschdn und eanane Waiwalaid, fum Potala-Palost und fum domolign Dalai Lama. Wais owa koane Budistn woan, haums den nia söwa gseng, sondan ea hod des blos fu am öffentlichn Büdl ozaichnet. Aundane Beleg song, das se sowa ois Katholikn in Dalai Lama ned aufsuachn woitn, wais ned bai ana heitnischn Zeremoni dabai sei woitn. Se san owa fum Vizekini Jaisan sDe-pa freindli empfaunga woan, fu dem a a a Poatre zaichnet hod und da Pata Grueber hod mid Hüf fu da Astronomi de Log fu Lahasa mid 29° 6' nöadlicha Breadn bschdimt, wos relativ genau hiikimt.[1] Aso is da easchde detailiade Bericht iwa des Laund im Himalaya z'Schdaund kema, dea a 200 Joa laung de oanzige im Westn bekaunte Infoamazionsgwön iwa Tibet woa.

Zruk in Indien[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

S'Tadsch Mahal in Agra, wo da Grueber Johann a Joa blim is

Am 8dn Nofemba haum de zwoa Lhasa wida falossn und sein waida iwa'n Himalaya Richdung Indien. Dabai san zeascht noch Kathmandu in Nepal und daun owi ins Flochlaund fum Ganges bis noch Patna. Am 31sdn Meaz 1662 sans daun in Agra, de ehemolign Hauptschdod fum Mogulreich, aukema. Dea Weg fu Lhasa iwa'n Himalaya noch Agra hod 214 Dog dauat und doatn is daun da Albert d'Orville foa lauta Iwaaunschdrengung gach gschdoam. Auf des aufi is da Pata Grueber a Joa laung in Indien blim und hod bai am Aufenthoit in Surat, nöadlich fu Bombay in Tirola Jesuitnpata Martino Martini droffn, dea ois Kartograf in Indien untawegs woa und dea eam wichdige Infoamazionen iwa an möglichn Laundweg zruk noch Airopa gem hod. Danoch hod a si mim Heinrich Roth zaumdau, an Jesuitnpata aus Schwom dea in Indien s'Sanskrit schdudiad hod, und gemainsaum san de zwoa daun auf'n Laundweg iwa Peasien und s'Osmanische Reich hoam zua.

Zruk in Airopa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Am 20sdn Februa 1664 hans zruk noch Rom kema. Doat haum de zwoa a easchde Zusaumenfossung fu eanare Ealebnis aufgschrim und in Athanasius Kircher zuakema lossn, de dea 1667 in seim berümtn Buach China illustrata faöffentlicht hod. De zwoa woitn noch drai Monad in Rom glai wida zruk Richdung Asien und haum si offensichtli mid Billigung fu da Oadnslaitung amoi noch Wean aufgmocht zum habsbuagischn Kaisa Leopold I. aufgmocht, dea de Patronanz fia a neiche Roas iwanema soin hed. Fu Wean sans waida iwan Balkan bis noch Konstantinopl, wo si owa aussa gschdöd hod, das de neiche Expedizion kompliziad wean kant. In da Zwischnzeid hod nemli de Kund fu eanara Roas in Airopa de Runde gmocht und da poatugisische Kini Alfonso VI. hod si im Juli 1664 baim Genaral fum Jesuitnoadn driwa bschweat, das a mögliche Laundroutn noch Kina des poatugisische Monopol auf'n Asienhaundl und d'Asienmission untawaundan dad, wos de Poatugisn owa fum Bobst söwa zuagsichat woan is. Ea hod a damid drot, das a de Jesuitn jede Untaschdüzung entziagt, waun se de Laundexpedizion noch Kina ned fabiadn und aso is da Grueber Johann deprimiad und mitlawaile a schwa graung fu Konstantinopl zruk noch Italien gfoan. Doat hod a si im Jenna 1666 mim franzesischn Schriftschdöla Melchisedech Thevenot drofn, dea fu eam ois iwa seine Ealebnis in Kina und Tibet wissn woit.

D'lezdn Joa in Ungan[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Johann Grueber hod daun in Plan fia a neiche Roas noch Asien aufgem und is zurk ins Estareichische und is in Simbiang Födkaplan und Bfoara woan. Doat hod a a augfaunga das a seine Ealebnis aufschreibt und hod im Hearibscht fu 1669 in Athanasius Kircher s'easchde Kapitl fu seim Buach gschikt. Des is owa bai dem nia aukema und güt heit ois faschoin, genau so wia de hundatn Skizzn de zaichnet hod ned iwalifat han. Ma woas a ned genau, ob de Büdl im Athanasius Kircher seim Buach China illustrata fu 1667 auf denan fum Johann Grueber basian, oda ob si dea des aus dem sein Bericht söwa zaumdenkt hod. Auf jedn Foi hod da Pata Grueber sei Buach nia featig gschrim und is nochdem a in Trnava in daheitingSlowakai Leara in ana Jesuitnschui woa, 1680 in Sárospatak in Ungan gschdoam.

Iwalifat is blos des, wos da Athanasius Kircher faöffentlicht hod und des wos da Melchisedech Thevenot aufgschrim hod, nochdem a in Florenz mid'n Pata Grueber laung gret hod. Aso is da Johann Grueber launge Zeid nia so bekaunt gwen, obwoi seine Bericht aus Tibet fia 200 Joa laung de oanzige Infoamazion aus easchda Haund in Airopa woa.

Sai Koleg, da Jesuitnpata Heinrich Roth aus Schwom, is übrigens do nu amoi noch Asien aufbrocha und am Laundweg bis noch Indien kema, wo a owa schau 1668 gschdoam is.

Hisdoarische Beweatung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Potala-Palost in Lhasa, Athansius Kircher 1667, noch ana Skizzn fum Johann Grueber

Nochdem da Johann Grueber söwa koan Bericht iwa sei Roas noch Indien, Kina und Tibet faöffentlicht hod, is de gaunze Aufmeaksaumkaid fu da Nochwöd auf'n Athanasius Kircher gricht gwen, dea aus de Bericht und Zaichnungen fum Johann Grueber, sowia fu aundane Jesuitn de in Asien woan, des berümte Buach "China Illustrata" zeascht 1667 auf Lodain in Amsterdam aussabrocht hod, fu dem 1670 a franzesische Iwasezung aussa kema is. In deara franzesischn Iwasezung is a a Briaf fum Johann Grueber odrukt, den dea an'dn Heazog fu da Toskana gschikt hod.

Sunst san fu eam fia Briaf iwalifat, de im Neue Well-Bott Nummero 34 im Joa 1726 in Augschbuag und Graz faöffentlicht woan san. A Tei fu seine Ealebnis hod wia schau gsogt a da Franzos Melchisedech Thevenot in seim Buach "China" ainbaud und a da italienische Grof Aurelio degli Anzi hod in seim Buach "Il genio vagante" (Parma, 1691) im Kapitl III auf da Seitn 331-399 a Zaumfossung fum Pata Grueber seina Gschicht odrukt. De umfaungreichn Bericht fu eam söwa und foa oim seine Skizzn und Zaichnungen aus China, Indien, Tibet und Nepal, san owa laida faschwundn, so waids ned fum Athanasius Kircher iwanuma woan san.

De Dodsoch owa, das da Johann Grueber gemainsaum mim belgischn Jesuit Albert d'Orville de easchdn Leit aus'n Wesdn woan, fu denan ma gwis woas, dass wiakli söwa in Lhasa woan, darad a neiche wissnschoftliche Beoawatung fu deara Gschicht schau rechtfeating. Foa de zwoa woa nemli blos 300 Joa dafoa da Oderico fu Pordenone ois easchda Airopea iwahaupt jemois in Tibet und noch eana a 200 Joa laung neamt mea.

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Johann Gruber, Franz Braumann (Hrsg.): Als Kundschafter des Papstes nach China 1656-1664. herausgegeben und übersetzt von Franz Braumann nach d. Briefen Johannes Gruebers u. d. Berichten seiner Biographen, Athanasius Kircher u. Melchisedech Thevenot, Edition Erdmann, Stuttgart 1985, ISBN 3522607104
  • Franz Braumann: Ritt nach Barantola. Herder Verlag, Wien 1958
  • Athanasius Kircher: Athanasii Kircheri China monumentis, qua sacris, nec non variis naturae & artis spectaculis, aliarumque rerum memorabilium argumentis illustrata. Amsterdami (Amsterdam): Apud Joannem Janssonium à Waesberge & Elizeum Weyerstraet (Jansson a Waesberge & Weyerstraet), 1667

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Fuasnotn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Bundesministerium für Dateiung, Wissenschaft und Kunst: Johann Grueber - Heidnische Anbetungszeremonien@1@2Vorlage:Toter Link/wwwapp.bmbwk.gv.at (Seite nicht mehr abrufbar; Suche in Webarchiven), zitiad noch n'Bruno Zimmel, Die erste Durchquerung Tibets, 1953