Legio XIIII Gemina

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
S Legionszaichn fu da Legio Quartodecima Gemina Martia Victrix

D'Legio XIIII Gemina Martia Victrix (Zwilingslegion Numa 14, sigreich duachn Griagsgot Mars) woa oane fu de römische Legionna, de's am lengstn gem hod und de laung in Carnuntum schdazioniad woa, wo's bis zan End fum Remischn Reich im 5. Joahundat duach Aufzoachnungan belegt is.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

D'Legio XIIII Gemina Martia Victrix is im Joa 41 foa Grisdus fum Octavianus ausghom woan. Da Bainaum Gemina (Zwiling auf Latein) deit drauf hii, dass dabai zwoa römische Einheitn, des foahea schau gem hod, zaum glegt woan san. Ma glaubt, das oane dafau de 14. Legion sei kintad, de im Joa 52 foa Grisdus in da Schlocht fu Alesia in Galien dabai woa. Da Bainaum Martia Victrix (sigreich duachn Griagsgot Mars) is untam Kaisa Nero dazua kema, noch da sigreichn Schlocht geng d'Boudica (60 oda 61 noch Grisdus), de a keltische Rebelion in Britanien augfiad hod. S Legionszaichn fu da XIIII Gemina woa da Odla (aquila).

In da Zeid wo da Octavianus ois Kaisa Augustus regiad hod, woa de Legion am Rhein schdazioniad. Se muas oane fu de zwoa Legionen gwen sei, de noch da fia d Röma katasdrofaln Varusschlocht fum Lucius Nonius Asprenas zua Fataidigung noch Castra Vetera (baim heiting Xantn) falegt woan is. Fum Joa 14 noch Grisdus woas ma dass in Mogontiacum (Mainz) woa und doat de oanzige fu fia Legionen am Mitlrain woa, de mid'n Aid aufn Kaisa Tiberius zuagwoat hod (Tacitus, Annalen 1, 37).

Invasion fu Britanien[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Britanien ois römische Brovinz

Saidn Joa 9 noch Grisdus woa de XIIII Gemina in da Germania Superior in Mogontiacum (Mainz) schdazioniad und woa oane fu de fia Legionen de in da Zeid fum Kaisa Claudius im Joa 43 noch Grisdus untam Genaral Aulus Plautius an da remischnInvasion in Britanien bedailigt woa. De Röma haum si dabai noch eafoiglose friane Fasuach untam Julius Caesar und in Augustus endgülti im Siidn fu da Insl festsezn kina und schbeda des fu eana bsezde Territorium fagressan kina. Gauns Britanien woa owa nia unta remischa Heaschoft.

Im Joa 60/61 noch Grisdus hod s unta da Kinigin Boudica an grossn Aufschdaund fu da keltischn Befökarung in Britanien gem, noch dem d Röma a wichdigs Druidnzentrum zaschdead haum. Dea Aufschdaund hod si foa oim aufn Schdaum fu de Iceni gschdizt und is owa fu de remischnLegionen nidagschlaung woan. D Legio XIIII Gemina woa oane dafau.

Rebelion am Rhein[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Obn Joa 68 noch Grisdus woa d 14te Zwilingslegion in da Gallia Narbonensis, im Siidn fum heitign Fraunkreich schdazioniad. Im Joa 89 hod da römische Genaral fu de Legionen in Owageamanien, da Lucius Antonius Saturninus, in Mogontiacum (Mainz) a Rebelion gengan Kaisa Domitian in Rom auzetlt, dea fu da Legio XXI Rapax und da XIIII Gemina untaschdizt woan is. Wai owa duach a iwaroschnds Tauweda da gfroarane Rhein aufdaud is, haum eam seine geamanischn Fabündetn ned höfn kina und d Rebelion is fum Genaral Aulus Bucius Lappius Maximus nidagschlaung woan. Da Kaisa Domitian hod zua Schdrof de XXI Rapax noch Panonien fasezt und fabodn, das in Zukunft zwoa Legionen im söbn Loga schdazioniad san, damid si si ned wida zu so wos zaum schliassn kinan.

Donaulimes in Panonien[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

D Donau im heiting Estareich

De XXI Rapax is fum Kaisa Domitian noch Moesia Inferior an da untan Donau im heiting Bulgarien gschikt woan und is doat im Kaumpf geng de Sarmatn im Joa 92 komplet aufgrim woan. Desweng is nu im gleichn Joa ois Easoz de XIIII Gemina fum Rhein an de Donau fasezt woan und zwoa noch Vindobona (Wean). Noch am eafoigreichn Griag geng de Sarmatn und da Betailigung am dakischn Griag fum Kaisa Trajan (101-106), bai dem a Grosdail fum heiting Rumenien unta römische Heaschoft kema is, is de Legion wida zruk noch Panonien gschikt woan und zwoa desmoi noch Carnuntum, a boa Kilometa östlich fu Vindobona, wos fia de negstn drei Joahundat s Hauptquartia fu deara Legion blim is.

Untam Kaisa Antoninus Pius (138-161) haum Hüfseinhaitn (vexilationes) fu da 14tn Zwilingslegion in Noadafrika geng de Mauren kempft und de Legion woa a baim Griag fum Lucius Verus (161-169) geng de persischn Partha gauns im Ostn fum Römischn Reich dabai.

Markomanengriag[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

D römische Ofensifn iwa d Deana geng de Markomanen und Quadn 171-175

Zua gleichn Zeid is de Situazion owa a an da sunst eha ruign Donaugrenz gfeali woan. Im Joa 166 han 6000 Markomannen fum heiting Bemen und nöadlichn Nidaestareich aus iwa de Deana driwa und han plündand duach Noricum und Panonien zong. D römische Kavalari hod den Aungrif owa recht schö zruk schlaung kina und im Joa 167 is mid 11 faschidane Schdem a Fridnsfadrog gschlossn woan. Auf des aufi haum de Röma owa d Legio XIIII Gemina fum Ostn zruk an d Deana gruafn und in Italien neiche Legionen ausghom und a Gegnofensife blant. Dabai is owa fum Ostn a Infekzionsgraungheit midschlept woan, de ois Antoninische Pest bekaunt woan is. Woaschainli woa de a Foam fu Pokn oda Mosan.

Da Lucius Verus is an deara Pest gschdoam und an Haufn Leit in Rom und de Brovinzn a. Da Kaisa Marcus Aurelius (161-180) hod auf des aufi d aloanige Heaschoft iwanuma und fia s Joa 170 an Aungrif auf de Geamanen nöadlich fu da Deana blant. Dea woa owa ned eafoigreich und 20.000 römische Soidodn san dabai gschdoam. Auf des aufi haum de Markomanen a Ofensifn gschdart und han plündand duach Noricum und Panonien zong, wobai sogoa Aquilaea im Noadn fu Italien zaschdead woan is. 171 haum de gschwechtn Röma in Carnuntum an Wofnschdüschdaund mid de Geamanen ausghaundlt.

Schau im negstn Joa san owa neiche Kempf ausbrocha und da Griag geng de Markomanen hod fu do au in Marcus Aurelius sei gaunze Regentschoft dauat. Zan Schlus haum de Röma eana gaunz milidearischs Potenzial zaumzong und haum 10 Legionen (50.000 Soidodn und nu amoi so fü Hüfseinheitn) an da Donau zaumzong und so de Markomanen zan Schlus komplet besigt. D XIIII Gemina woa oane fu denane Legionen und is danoc zua Bewochung fu da Grenz waida in Carnuntum blim, wo woaschainli a da Marcus Aurelius im Joa 180 gschdoam is.

Milideaputsch an da Donau[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Aureus Goidmünzn fum Septimius Severus zua Ea fu da XIIII Gemina Martia Victrix, da Legion de eam zan Kaisa proklamiad hod, rechts siagt ma in Adla, s Zaichn fu deara Legion

Im Joa 193 is da Kaisa Pertinax in seim Palost in Rom fu da Pretoariana Garde umbrocht woan und da Senatoa Didius Julianus is ois neicha Kaisa ausgruafn woan, wobai da Kaisabostn an den faschdaigat woan is, dea am mearan dafia zoid hod. Des hod de Soidodn in de Brovinz rebelisch gmocht und de Legionen an da Deana, foa oim de XIIII Gemina, haum eanan Genaral in Septimus Severus ois Kaisa proklamiad. Bledawais haum owa a de Legionen in Siarien an aigenen Kaisa ausgruafn (in Pescennius Niger) und de in Britanien a (in Clodius Albinus). De Donaulegionen san auf des aufi mim Septimus Severus bis noch Rom marschiad und haum so duachgsezt, das ea da neiche Kaisa wiad. Da Didius Julianus is in Rom kepft woan und d'XIIII Gemina woa a dabai wia da Pescennius Niger im Ostn fum Septimus Severus bsigt woan is. Danoch hod da Septimus Severus im Joa 197 in ana risign Schlocht a nu in Clodius Albinus gschlaung, dea fu Britanien mid seine Legionen noch Galien zong is. Ob de 14te Zwilingslegion do a dabai woa, woas ma ned. Maunche Hisdoarike glaum, das de Legion im Joa 198 im Födzug geng de Partha gauns im Osdn fum remischnReich dabai woa, bai dem de parthische Hauptschdod Ctesiphon im heiting Irak aignuma woan is. An oi zwoa Griagsschaublez, in Galien (197) und a in Mesopotamien (198), kaun de XIIII Gemina owa fost ned dabai gwen sei, wai a gaunze Legion iwa so a Disdanz faleng in deara Zeid eha unmegli woa.

VI Pia VI Fidelis[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

S Imperium Romanum mim Galischn Reich im Westn (260 – 273)

In de negstn Joazent woa de XIIII wida in Carnuntum und hod si owa waida in de Nochfoigekempf bai da Bsezung fum Kaisabostn aigmischt. Nochn Dod fum Kaisa Valerian (260) hods zeascht in Ursurpator Regalianus gengan neichn Kaisa Gallienus untaschdizt und schbeda de Seitn gwegslt und in Gallienus geng sein neich Gegna Postumus untaschdizt, dea fu Galien aus ai aigens unobhengigs Westreich aufbaud hod. De Rebelion im Westn is a duachn Ainfoi fu de Alemanen iwan Limes in de Agri Decumates ausglest woan, den de Röma ned fahindan kina haum. Da Gallienus hod de Alemanen im Joa 268 entscheitend Schlaung und zruk drenga kina, is owa unta misdeariöse Umschdend boid drauf söwa gschdoam und a neicha Biagakriag is um sei Nochfoig ausbrocha. De XIIII Gemina woa dabai aunschainend auf da Seitn fum Victorinus (269-271) dea im galischn Westreich regiad hod. Da Claudius Gothicus, dea im Septemba 268 de Gotn bai da Schlocht fu Neissus (s heitige Niš in Seabien) gschlaung hod, hod si owa ois neicha Kaisa duachsezn kina und des Reich woa wida unta oana Haund faaint. Obwoi de 14te Zwilingslegion in dem politischn Duachanaunda oa Moi do und oa Moi doat woa, hod s in Titl VI Pia VI Fidelis griagt (6 Moi bflichtbewust, 6 Moi drei).

Im 5. Joahundat[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Schdömpi auf am Züagischdoa; intressant is, das d'Zoi 14 zu deara Zeid mid XIIII gschrim woan is und ned XIV

Am Aufaung fum 5. Joahundat woa de XIIII Gemina oiwai nu an da Deanagrenz in Carnuntum schdazioniad. In da Notitia Dignitatum, da wichdigstn schriftlichn Beleg fia de Zeid, wiad aussadem nu a Ainheit mid'n Naum Quartodecimani comitatensis ois untam Magister Militum per Thracias schdead aufglist, wos a Untaainheit fu da XIIII Gemina gwen sei kintad. Nochdem in de 430a Joa de Donaufront fu de Röma kolabiad is, wiad woaschainli a de Legion aufglest woan sei, oda es haum neta nu kloane Einheitn dafau a Zeidl waida exisdiad.

Wos nu intressant is[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Duach des, das de Legio XIIII Gemina mearane Moi a im Ostn bai Griagshaundlungen und geng Rebelionen aigsezt woan is, han Soidodn fu deara Legion schau relatif fria mim Kristndum in Kontakt kema und es san a in Wean und Carnuntum mearane Grobschdoana fu kristliche Legionea gfundn woan, de zu da Quartodecima ghead haum. Daduch is Carnuntum schau im 2. Joahundat oans fu de frian kristlichn Zentren im remischnReich gwen.

In Wean und Umgebung hod ma an Haufn archeologische Fund gmocht de im Bezug zu deara Legion schdenga, owa a in Mainz gibt s Fund aus da Zeid wo de XIIII Gemina im 1. Joahundat doat schdazioniad woa.

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des is a beriga Artike.
Dea Artike is ois zimfti in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.