Nutza:Luki/Nezahualcoyotl

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
Nezahualcoyotl
Nezahualcoyotl
Bronzestatue vom Nezahualcoyotl in da Stod Mexiko
Herrschadatn
Titl 5. Tlatoani vo Tetzcuhco
Herrscha da Acolua vom Aztekn-Dreibund
Herrschofd 14218–1472
Reich Acolhua Tetzcuhco---Aztekn-Dreibund
Vuagänga Ixtlilxochitl I
Nochfoiga Nezahualpilli
Lemsdatn
Glebt vo 28.4.1402 - 14.6.1472.
Gebuan in Tetzcuhco, Reich vo Tetzcuhco
Eheweib Kenigin Huitzilxoch
Vota Ixtlilxochitl I
Muada Matlatzihuatzin


In da Gschicht vom Nezahualcoyotl, (Ne·tza·hual·có·yotl) wead sei eaeignissreichs Lebn a Wengl bschrim. Wa Ea in Eiropa gbuan wuan, dad man an Renaissance-Fischtn hoassn. Bevua de Schpania Middlamerika eaowat haum, woa ea sichalig de bedeitandsde Peasenligkeit vo gaunz Middlamerika. Ea woa a Födhea, Schlochtnlenka, Herrscha, Gsetzgeba, Architekt, Inschinea, Philosof, Litarad und Poet.


Sei Jugand[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Seine Ötan woan da Ixtlilxochitl (Bliah da Pita) dem Tlahtoani (Kini) vo de Alcolhua und da Matlalcihuatzin, de a Tochta vom Tenochtitlan-Mexica-Tlahtoani Huitzilihhuitl woa. Sei Gbutsnam woa Acolmiztli (schtoaka Puma). Owa zweng seine Eafohrungan und Ealebniss in seine Fluchtjoa hod a se söwa zan Nezahualcoyotl umgnennt (hungriga Koyote). Gbuan is a am 1. Kanikl, 28.4. 1402 und gschtuam am 6. Feiaschtoa, 4 Juni 1472. Sei Voik woan de Acolhua, a aa Chichimekn-stamm. 1418 ois de Tepanekn den Acolhuastoot eaowad haum san seine Ötan umbrocht wuan. Do woa dea Beasch eascht 16 Joah oid, wia a aus seina Hoamad hod flichtn miassn.

Des woa des Gbiat vom Acolhuastoot umma 1418

De Zeit da Vafoigungan[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Zeascht is a za de Oatvawaundtn Huexotzinca gflohn, begloat vo an Bruada und em treun Coyuhua. Und vo duat noch Tlaxcalla. Oiweu de Scheagn vo de Tepanekn af da Feasn, de sogoa a Kopfgaid fia eam ausgsezt hom. Mid de Leid aus seina Hoamat hod a oiweu an Kontakt ghoidn und zweng dem is ea noch Chalca zogn. Deran Hearscha hodn owa faunga lossn und se haum na in an Hoizkobi gschteckt. Se haum daun nua mea af de Beföh vom Tepaneknheascha gwoat , wias mid eanan Gfaunganan vafoahn soidn. Obsn eahnvoi opfan soidn oda oafoch vahungan lossn.

Owa aus, nu Heid, unkleata Woas, hod a eana auskema kena und is daun noch Tenochtitlan za sein Großcousen gflohn, dem Tlahtoani Chimalpopoca. Dea hod se fian Nezahualcoyotl beim Tepaneknheascha Tezozomoc eigsezt, dea jo aa sei Ahnl woa. Und do ea bei de Tepanekn gut augsegn woa hod Dea em Acolhuaprinz ealaubt, das a wida in sei Hoamad Tetzcuhco zruckkeahn deaf.

De Glyphn bzoagt das de Acolhua-Schtod Tetzcuhco eaowat wuan is.

Ois da oide Tepaneknheascha 1426 gstuam is hod da Maxtla, ana vo seine Suhn den Thron vo Azcapoltzaco usurpiat und den neichn Hearscha Quetzalayatl umbrocht. Da Maxtla hod daun im Reich a Schtrofgricht oghoitn. Vü vo de Schtodkini haum drauglaum miassn. Des is a ois Kinischteam in de Gschicht eigaunga. A da Nezahualcoyotl hod vua seine Scheagn wida vo Tetzcuhco noch Tenochtitlan flichtn miassn. Do de Seiwarungen unta de Odlign vo de Vöka großn Unmuat gmocht hod und da Ea duach sei bisherigs Schicksoi recht brühmt wuan is, san eam de junga Mauna nua so zuaglaffa. Mid de hod ea a Heer afgstöd und mid da Intastitzung vo de Huexotzinca und de Tenocha-Mexica hod ea 1427 de Keanstäd seina Hoamat zruckeaowan kena. De Tepanekn hom a Schtod noch da Aundan valuan. Do se da Nezahualcoyotl se scho in Tenochtitlan zan Acolhuaheascha ausruaffa hod lossn is ea sufuat in sei Residenzschtod Tetzcuhco eizogn. Do a de Chalca duat a an da Vatreibung vo de Tepanekn Poateian beteiligd woan, hod a Eana de Gegand um de Schtod Coatlichan iwalossn.

Do de Tepanekn de Tenochtitlan Mexica af eahnana Insl belogat hobm is da Nezahualcoyotl mid seine Kriaga und de vabündtn Huexotzinca in Kanus gschtiegn und hobm an Entlostungsaugriff af de Tepaneknseitn gfiat. De Tepanekn hobm se owa scho vo da Insl zruckzogn.

Da Aufschtaund[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Nezahualcóyotl im Kriagsgwandl; Büdl ausn Kodex Ixtlilxochitl.

Mid da Intaschtitzung vo ehemoliga tepaneknohengige Schtäd und de kaumpfeaprobtn Tenochtitlan-Mexicana homs easchtmolig 1430 a Tepaneknheer gschlogn. Und a de Tepaneknschtod Tlacopan eignumma. Des woa vamuatli mid deran Heascha Totoquihuaztli ausgret gwest, den spoda is de Schtod in Aztekn-Dreibund afgnumma wuan.

Daun san de Vabündetn in drei Heersäun viagruckt.

  • De Easchte hod da Nezahualcoyotl midm Hearscha vo Huexotzinco augfiat.
Naumensglyphn vom Itzcoatl ausn Kodex Mendoza.
  • De Zwoate hod da Itzcoatl mid de Mexi´ca aus Tenochtitlan vaschteakt duach Kontigent vo de Huexotzinca augfiat.
  • Cuauhtla`toa aus Tlatelolco hod midn Moteuczuma Ilhuicamina aus Tenochtitlan de dritte Hearsäun gleit.

De Haubtschtod da Tepanekn Azcapoltzacos is vo de Acolhua und de Mexica noch ana 114 Tog dauandn Belogarung eaowat wuan. Und de Mexica hom dabei deran Eiwohna masakriat. Da Legend noch soi da Maxtla gflohn und eascht 1431 in an Vaschteck gfundn wuan sei. Und da Nezalhuacoyotl soi eam söwa s´Hearz aussagrissn hom. Ea hod de vom Hearz otropfadn Bluadstropfn in olle Windrichtungan vaschprizt und daun hod a augschoft, das da Maxtla a scheene Leich kriagd, wias an großn Hearscha zuaschtehd.

Fia den Augriff vo Nuadn hea af de Tepanekhaubdtschtod hod da Nezahualcoyotl seine Leid em Beföh gebm, daß nua in woaße Baumwoikolla, ohn Fedan oda aundas Gschmückt in Kaumpf geh soin.

  • Des woans ned gwehnt und weu de Mexica voi außapuzt in Kaumpf zogn san woans a Wengl augriahd zweng sein Beföh.
  • Do hod eahm nua meah a guade Red weidaghoiffa:
  • I bin glickli und gfrei mi, Enk in ana in olle Foabm leichtandn Meng außazsegn.
  • Es is, ois warad i in an Goatn mid ana Vühfoit vo Bleamal, unta De iahr de duftandn Bliah vom Jasmin sats, mid koan aundan Schmuck ois am oafochn Woaß. De de kenigligste unta olle Bleamal is.
  • Eißalige Zier und Behaung vabessan do ned em Weat vo de Mauna, de damid protzn, sondan schteigan nua de Hobgier beim Feind, de Eahm nua mera auschtachlt se de Beute zhoin.
  • Aus da Historia Antigua de Mexico.

Aztekn-Dreibund[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Nezahualcoyotl hod nochm Sieg gegn de Tepanekn 1431 des Reich vo de Acolhua in 14 Provinzn neich guatnd. Dabei hod a noch Megligkeit af Schprochgrenzn und Voikszugherigkeit gocht . Seine Leid vo de Vöka und Schtäd hom eanane eigna Gedda aubetn deaffa und a eanane Regiarungan söwa bschtimma kena, de owa de Zuaschtimmung vom Schtootrot fia de Eisetzung braucht hom. Se woan owa zua Heerfoig und festglegte Tributleistungan vapflicht. Oanige fria treue Städ und Altepetl woan sogoa vo de Tribut bfreit. De Schtäd hom dafia za bsundare Feschttog bsundare Gschenk in Kini iwabrocht. Und oanige vo dene Heascha san a im Schtootsrot vo Tetzcuhco (Texcoco) ghuckt.

Des grosse Reich vo de Tepanekn wa fia an alloane ned zan Pocka gwest. De Acolhua haum söwa nu gnua ztuan ghobt mid eanane widaeaowatn Schtöd ghobt. Und a de Mexi´ca wan alloane z`schwoch gwest. Und a Afteulung vom Tepaneknreich hed scho in Keim vo spodare Ausanaundasezungan trogn. Da Mexica Hearscha Itzcoatl woit a partnaschoftlige Fiarung nua mid de Acolhua. Owa da Nezahualcoyotl woit ned de Föhla vo de Tepanekn widahoin und ea woit a Dreiabündniss. A mid ana Tepaneknschtod, damid ma de gschlogna Tepaneknschtäd bessa integrian kennt. Und so is a gmocht wuan.


De Symboi da drei Schtodschtootn vom aztekischn Dreibund.Vo Links augfaungt: Acolhua- Tetzcuhco; Mexi´ca-Tenochtitlan; Tepanekn -Tlacopan. Ausn Kodex Osuna.

Jeda vo de drei Schtodschtootn hod sein eignan Schtoot ghobt in dem ea alloane vaauntwuatli woa. De Moastn da ehemolign Tepaneknschtäd und a nu Aundare san daun gmoasaum vawoit wuan. De haum eanane Tribut und Obgobn an den Dreibund glifat. Und de san daun so afteut wuan, 2/5 fia de Acholua, 2/5 fia de Tenochtitlana Mexi´ca und 1/5 fia de Tlacopan Tepanekn.

Nochm Sieg iwa de Tepanekn hod da Nezalhuacoyotl den prestischtrachtign Titl Chichimecatecutli sufuat und unaugfochtn augnumma (Herr olla Chichimecn). Sei Votta is zwegn dem nu bekriagt und töt wuan. Ehm hod Nemand den Titl schtreiti gmocht, wos a af sein großn Auteu am Sieg gegn de Tepanekn zruckzfian woa. Drafhin hod ea nua mid de Acolhua noch Nuadn und Ostn Eaowarungan gmocht. Owa midn Eivaschtändniss vo de zwoa Partner. So woan zan Beginn vo da Dreiaallianz de Acolhua da eiflussreichare und augsengnare Partna. Wos a dem Ausegn und dem diplomatischn Gschick vom Nezahualcoyotl zuzschreim woa.

De Kämpf hobm se nu bis ins Joah 1433 einizogn. Daun woan a de leztn Altepetl wida eaowat.

Aus den Annalen vo Quauhtitlan, iwasezt vom Hr. Berthold Riese :

  • Und es is vazöht wuan, das ma des Joah drei Kanickl zöht hod (1430), ois ma de Tepanekn bsiegt woan san.
  • Domois hod a aa de Quauahucana und de Xaltocamecana bsiegt.
  • Nezahualcoyotl bsiegte sie und de Itzcoatzin und Tecocohuatzin aus Quauhtitlan.

Da Inschineua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Denkmoi in Chapultepec, Mexico-Schtod, vom Nezahualcoyotl

Da Poet[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Em Nezahualcoyotl sei Heaschaglyphn; Ois a Wissnschoftla und Poet.

Ois a treia Freind[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Bronzetofi midm Nezahualcoyotl, za seina Eah und Gdenga, aubrocht im Goatn vom Dreibund. Im oidn Zentrum vo da Mexico Schtod


Im neinazwanzigstn Joa seina Regiarung is da Ilhuicamina kraunk wuan. Do hodn sei Freind da Nezahualcoyotl am Kraunknbett bsuacht. Ea woitn mid seine Liadln trestn und ans is ins davo eahoitn. Noch da Iwasetzung vom Hr. Berthold Riese:

"Schaug mi au, i bin zu Dia kema, i, des weiße Bleamal, i da Krau.

I bins, da Nezahualcoyotl.

Mei eahobna Bleamalfecha aus Quetzalfedan losst Bliah owaregna.

I kim aus Acolhuacan.

Loos mein Liadl zua, des i da viatrogn mecht.

I bin kema um Moteuczuma zan Trestn."

A große Freindschoft is zan End gaunga. Da Ilhuicamina is 1469, iwa 70 Jahrig gschtuam. De großn Herrn san otretn, den da Nezahualcoyotl hod sein Freind nua um drei Joah iwalebt. Den Ea is a scho 1472, mid 70 Jahrl am Bugl vaschtuam.

Text aus da Historia Chichimeca vom Alva Ixtlixochitl, iwasezt vom Hr. Berthold Riese:

  • Wia hintalossn da gaunzn Wöd de Eainnarung an de, de dem Reich za Ruhm vahoifn haum. Netzahualcoyotzin, Motcuczumatzin (Itzcoatl) und Totoquihuatzin.
  • Eire Eainnarung wiad festghoitn und vaewigt, de Ia afn Thron des Herrn vom Noh und Bei, s`Recht schprechts und regiats.

A[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Zoachnung vo da Naumansglypn vom Nezahualcoyotl ois a Herrscha.

Em Nezahualcoyotl sei obnteialige Flucht und wia oft Ea do em Tod vo da Schaufö ghupft is, des is bis weid noch da Conquista eini (Eaowarung duach de Schpania) afgschribm und weidavazöht wuan. Si is scho domois in de Mesoamericanische Sognwöd eigaunga.

Oanige vo seine Liada und Gedichtl wean nu Heid gsunga und viaglesn.

  • Und a zweng dem gibts koa Figua ausm Azteknreich, nochdea so vü Schtäd, Platz oda Schtroßn und Schuin benaunnt san. Owa es gibt a koa Peasenligkeitn aus dera Zeid, vo dea nu Heid so vü Bronzeplottn oda Schtatuen afgschtöd woan san.

Zwoa Dichtakollegn aus seina Zeid hobm de Veasal vafoßt:

  • In Deim Innan lebd,
  • in Deinm Innan moid grod,
  • eafindt da Lebmsschpenda,
  • em Chichimeknprinz Nezahualcoyotl.

und:

  • Af da Bleamalmattn
  • Moist Du Dei Liadl, Deine Wuat
  • Fiascht Nezahualcoyotl
  • in de gmoidn Zoachn schtehd Dei Hearz,
  • mid Bliah olla Foabm
  • moist Du Dei Liadl, Deine Woat,
  • Fiascht Nezahualcoyotl.

Schaug aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Litaradua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Berthold Riese, Das Reich der Azteken- Geschichte und Kultur. C.H.Beck, Minga, 2011.ISBN 978-3-406-61400-2
  • Hans j. Prem: Die Azteken. 5. Auflage 2011, C.H.Beck, Minga. ISBN 978-3-406-45835-4
  • Hanns.J.Prem: Geschichte Altamerikas, R. Oldenburg Verlag, Minga 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
  • Rudolf Pförtner/Nigel Davids: Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wean 1980.
  • Nigel Davies: Die Azteken: Meister der Staatskunst – Schöpfer hoher Kultur. Econ, Düsseldorf 1979, ISBN 3-499-16950-9.
  • Serge Gruzinski: Die Azteken: kurze Blüte einer Hochkultur. Maier, Ravensburg 1992, ISBN 3-473-51028-9.
  • José Luis Martínez: Nezahualcóyotl. Vida y obra. Fondo de Cultura Económica, Mexiko-Stadt 1972 (Biblioteca Americana. Serie de Literatura Indígena. Pensamiento y acción. ZDB-ID 421654-4).
  • Heiderose Hack-Bouillet: Nezahualcóyotl. Blumen und Gesänge. Scaneg, München 2005, ISBN 3-89235-512-6.
  • Gordon Brotherston: Nezahualcóyotl’s “Lamentaciones” and their Náhuatl origins: the westernization of ephemerality. In: Estudios de Cultura Náhuatl. 10, 1972, ISSN 0071-1675, S. 393–408.
  • Leon-Portilla, Miguel; Fifteen Poets of the Aztec World University of Oklahoma Press, October 2000.
  • Prescott, William; The History of the Conquest of Mexico, Book 1, Chapter 6.
  • Lee, Jongsoo; "A reinterpretation of Nahuatl poetics: Rejecting the image of Nezahualcoyotl as a peaceful poet" in Colonial Latin American Review, December 2003, Vol. 12 Issue 2, p 233-249.
  • Curl, John; Ancient American PoetsThe Flower Songs of Nezahualcoyotl, Bilingual Press, 2005, ISBN 1-931010-21-8

Google Buach:

Vatonung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Da Komponist Juan Maria Solare komponiart 2007–2008 des Weak Un recuerdo que dejo (A Eainnerung, de i hintaloss) fia Frauwenstimm, Flötn, Klarinetten, Harfn und Schtreichquartett noch Textn vom Nezahualcóyotl.

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Weblinks[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Video[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kategorie:Azteken Herrscha Kategorie:Tlahtoani Tetzcuhco Acolhua Kategorie:Amerikanische Geschichte Kategorie:Mittelamerika Kategorie:Indianische Kultur