Wikipedia:Artikl/2013

Aus Wikipedia

Intro

Diese Seite dient dazu den Abschnitt "Beriga Artikl" auf der Hauptseite zu organisieren und zu archivieren.


KW 1

Innare Mongolei
Innare Mongolei

Innare Mongolei is de Bezeichnung vu am autonoman Gebiet im Noadn vu da Voiksrepublik China mid da Hauptstod Hohhot. De Innare Mongolei is dünn besiedlt, landwiatschoftli is kaum wos mid iah au zum dafanga, owa sie hod vüi Rohstoffe und is desweng und weus a lange Grenz hod strategisch wichtig. De Innare Mongolei is de drittgreßte Region vu China: Sie is bis 2400 km lang owa stöinweis netta 200 km broad. S Klima in da Innan Mongolei is a kontinental-gmäßigts mid am langa koidn Winta und am kuazn woama Summa... weida lesn


KW 2

Arbermandl
Arbermandl

Arbermandl is erschtns a Naturerscheinung und zwoatns a berühmta Text von da Elfie Pertramer zum Fuim Stimmen aus dem Zauberwald vom Martin Lippl. Wenn s am Groußn Arba gschniebm hat, und des is scho zaete im Winter da Foej, dann hand de Baam und Straecha voej Schnee, und wenn dann da Behmwind ausn Ostn dazukimmt, dann waht a vo da Saetn hea noamaoe an Schnee drauf. Dann scheint d Sunn und laent oberflächle oes a weng o(n, und dann gfreat s wieda und da Rauraeff kimmt dazua... weida lesn



KW 3

Pumuckl (vo Nepomuk), so nennd se a kloana Koboid in na boarischn Heaspui-, Feansäh- und Biachaserie fia Kinda: Der Meister Eder und sein Pumuckl (Da Moasta Eder und sei Pumuckl). Da Pumuckl is a kloans Mannschkal mid roude Hoar am Kopf, dea wo fia mehrane Genarationan zu de beliebtastn Figuan in da Kindauntahoitung zäihd.

Eafundn hodn "sei Muadda", wia s a oft gnennd wead, de Ellis Kaut, anno 1961 firn Boarischn Rundfunk ois Heaspuiserie. Spada san nacha seine Gschichtn auf Schoiplattn, Kassettn, Biacha und Feansehserien aussekemma. Schliaßle homs no drei Kinofuim mid eam gmocht und a Musical. De zwoate Hauptfigua newam Pumuckl is da Schreinamoasta Eder Franz,... weida lesn



KW 4

Cafe Central
Cafe Central

Des Weana Kafäähaus (Wiener Kaffeehaus) is de Bezeichnung fia Traditionscafés in Wean. Es is owa vü mea ois wia a Café, es is a typische Weana Institution, de wos zum Kult wuan is. De typische Kafäähauskuitua gheat seit 10. Novemba 2011 zum immateriön Kuituaeabe vau da UNESCO.

Wöche Bedeitung de Kafäähaustradition in Wean hod, sicht ma aa do draun, dass in Wean 50 vaschiedane Oatn vau da Kafääzuabereitung bekaunt san... weida lesn



KW 5

Haisa vo Buachham
Haisa vo Buachham

Buachham (amtli Puchheim) is a Stod im obaboarischn Landkroas Fiarstnfoidbruck.

De Stod is zwoagetoit in Buachham Ort und Buachham Bonhof. Buachham Ort is da oide, landwirtschaftli geprägte Ort und Buachham Bonhof, friaras Buachhama Moos gnennt, is erscht am End vom neinzehntn Joorhundert entstondn. Da Untaschied zwischn Buachham Ort und Buachham Bonhof is wia Dog und Nocht. Auf da oan Seit an boarisch geprägtn Ort mit oidn Ortskern und auf da ondern Seit as städtisch geprägte Buachham Bonhof mid Hochhausviertl... weida lesn



KW 6

Gugaruz
Gugaruz

Da Gugaruz, aa Kukuruz oda Mais, is a oide Kuituapflonzn, wo zan Droad zejt wead. Wia de ondan Droadsortn is a Siassgros. Gugaruz is scho in prehistorischa Zeit in Middlamerika obaut worn und noch da "Entdeckung" vo Amerika af Eiropa kema. Heit wead da Gugaruz wejtweit obaut. Ea wead vor oim ois Fuadamiddl gnutzt, owa aa zua Energiegwinnung (Biosprit, Biogas) und ois Noarungsmiddl.

Gugaruz (Kukuruz) is iwas Serbo-Krowodische kukùruz (kyrillisch: куку̀руз) meglichaweis ausm Tiakischn قوقوروز (kokoroz) ins Boarische kema. Vialleicht hod des aa mit aufständischn Bauan im ungarischn Kenigreich z duan, de "Kuruzen" (Vabindate vo de Tiakn)... weida lesn



KW 7

Lusern
Lusern

Z Lusern (a Lusérn oda òlt Laasern), wejsch Luserna wonand 297 (Stand 22. Oktober 2009) Leid, si ligd z Oubr-Idàlien in Wejschdiroi. Sou lewénddig wia z Lusern is as Zimbrische in koana andan zimbrischn Sprochinsl nimma.

S Lusern is ungfeer 1350 Mèèda [m] iwan Mear, auf an esdlichna Auslaiffa vo da Lavrõuna Leiddn und de is 600 m iwan Hastachdoj am Sidn von n ouban Burgndoj (auf Wejsch: Valsugana, Dejdsch: Suganertal, Zimbrisch: Burgntaal) un vom Gristoffarsä (lago di Caldonazzo, Gallnetschsee, Gallnötschsee).... weida lesn


KW 8

Plakettn aun da Waund vom Griachnbeisl in Wean, im Staumbeisl vaum liam Augustin
Plakettn aun da Waund vom Griachnbeisl in Wean, im Staumbeisl vaum liam Augustin

Da liawe Augustin, biagalich Marx Augustin (tauft auf Markus Augustin; * 1643 in Wean; † 11. Meaz 1685 emdo) woa a Voikssänga ("Bänklsänga"), Sockpfeifa und Stegreifdichta, dea wos aa zua Zeit vau da Pest und vau grässta Not in Wean de Leidln imma wieda mit seim Weana Schmäh und schwoazzn Hamua aufgheitat hod. Deshoib is a im Voiksmund nua "da liawe Augustin" gnennt wuan.

Zua Legendn is da Augustin duach des Voiksliadl "O du liawa Augustin" wuan. De Balladn wiad bis heit gsunga, de Gschicht vaum liam Augustin bis heit dazöd. Ois Weana Stodoriginal is a bis heit a Sinnbüd dafia, dass ma mit Muadawitz sogoa Katastrophn duachsteh kaun. So hod a glebt, so hod a gsungan, so is a gstuam: Ois echta Weana mitn leichtn Sinn, dea wos si aus nix wos mocht, dea wos si iwa seine eignan Föhla lusti mocht, dea wos dena Leit an Spiagl vuas Gsicht hoit... weida lesn



KW 9

Bavaria
Bavaria

Minga (amtli: München) is de Hauptstod vo Bayern. In da Umgebung (20–30 km) hoasst ma s oft aa oafach de Stod. Minga is mid 1,4 Milliona Einwohna de gresste Stod vo Bayern und hinta Berlin und Hamburg de drittgresste Stod vo Deitschland. De Stod gheat zu de wichtigstn Wirtschofts-, Vakeas- und Kuituazentren vo Eiropa. Minga is aa da Vawoitungssitz vom Regiarungsbeziak Obabayern.

Minga is wejtweit aa zwengs da Wiesn und im Hofbräuhaus bekannt. Dazua hods no vui andane Sengswiadigkeitn wias Glocknspui am Rathaus am Marienplotz, de Residenz und s Schloss Nymphenburg. Z Minga gibts aa an Hauffa... weida lesn


KW 10

Logo vom Weanaliad-Festival
Logo vom Weanaliad-Festival

Es Weanaliad oda Wienerlied is a Liadgenre, des wos aus da Stod Wean kummt. Des Thema is Wean oda s Weana Lemsgfüü, de Texte san meistns weanarisch. Des Weanaliad is a ziemlich anzigoatigs musikalisches und sozio-kuituarös Phänomen, a „Psychogramm“ vo da Weana Lemsoat, a Mischung aus Söbstvaklearung, Lemsfreid und Vafoi. Es gibt rund 60 - 70.000 Weanaliada. Davau wean heit no a boa hundat gsunga... weida lesn


KW 11

Bayern um 788
Bayern um 788

Oidboarisch is de Bezeichnung fia de boarische Sproch in da Zeid vom 8. Joarhundat bis Mitte 11. Joarhundat n.Chr. Olle westgermanischn Idiome in dera Zeid, wo de Zwoate Lautvaschiabung stottgfundn ghobd hod, wean aa zan Oidhochdeitschn zejd. Des woa koa homogene Sproch, sundan hod aus mearan Varietaetn bstandn (Oidboarisch, Oidalemannisch, Oidfränkisch). Beideitende oidhochdeitsche Sprochdenkmoi san in Oidboarisch vafosst, meglichaweise aa de ejtasdn.

Oidboarische Sproch moant oisdann ned es moderne Boarisch vom heitign Oidbayern, sundan de Urform dovo.... weida lesn


KW 12

Trochulus oreinos
Trochulus oreinos

Da Trochulus oreinos oda Ostoipn-Hoorschneck (Ostalpen-Haarschnecke) is a Laundlunganschneck aus da Gottung Hoorschneckn (Trochulus), de wos zur Famülie vo de Laubschneckn (Hygromiidae) ghean. Da Trochulus oreinos is a Endemit vo de östarreichischn Nordost-Oipm, des haaßt, es gibt eahm nua duatn.

Uaspringlich is ar ois Untaoart vom Trochulus hispidus bzw. gwehnlicha Hoorschneck (gewöhnliche Haarschnecke) beschriebm wuan, ... weida lesn



KW 13

Bunny
Bunny

Ostan oda Ostern is a traditionejs Fruajoarsfest, wo heidnische, jidische und kristliche Wurzln hod.

De Kristn feian de Afastehung vom Jesus und de Judn in Auszug aus Egyptn (Pessach-Fest). De heidnischn Ibaliefarunga beziagn si vor oim af a Fruajoars- und Fruchborkeitsbrauchdum. Deshoib is koa Zuafoi, dass Ostan am Sunda nochm easchtn Fruajoarsvoimond gfeiat wead.

Da Nama Ostan hod an oidgermanischn Uasprung und hengt mit da Himmesrichtung Ostn zamma, do wo de Sun afgeht. Vui andane Sprochn vawendn a Obleitung vom jidischn Pessach: Franzesisch Pâques, griachisch πάσχα, islendisch páskar, italienisch Pasqua, hollendisch pasen, portugiesisch Páscoa, russisch Пасха, schwedisch påsk, spanisch: Pascua, tiarkisch: Paskalya... weida lesn



KW 14

a schwoazza Kafää
a schwoazza Kafää

Da Kafää is a stimuliarands, schwoazzes Drangl aus grässdn und gmohlanan Kafääbaunln. Kafää ghead wödweid zu de beliabtastn Drangln. Es gibt sogoa eigane Lokale, de Kafäähaisa, wo bevuazugt Kafää drunga wiad. De Kafääbaunln kuma vo de Kafääpflaunzn, de wos in mea ois fuffzg Lända vau da Wöd aunbaut wean.

Da Kafää, a schwoazzes Goid gnennt, is wödweid - noch Eadö - as zwaatwichtigste Haundlsprodukt... weida lesn


KW 15

Ilias
Ilias

De Ilias (oijdgriachisch Ἰλιάς, heit Ιλιάδα) guijt Gmoai oijs as homerische Epos vom Trojanischn Kriag, oba da Kriag is do nua da voarausgsetzte Hintagrund fia de Ausanandasetzung zwischn am „Vöijkafiaschtn“ Agamemnon unn am stäakstn Mo vom griachischn Hea, Achilleus. Eanane menschlichan Voaziag, oba aa eanane Fehla wean in da Ilias dogsteijt. Zentraals Thema vo da Ilias is da vadeabliche Zoan vom Achilleus, dea aufgrund vo seina zeitweilign Woagarung, om Kompf deilznehma, stiamassi vui Achaier an Doud bringt. A zwoata Eazäijstrong innahoijb vo de Gsäng is da Kompf vo de Gedda parallel zua dem aufm Schlochtfeijd. Des Epos guijt oijs as äijtaste (eahoijtane) Weak vo da griachischn unn domit aa vo da omndländischn Litaradua... weida lesn



KW 16

Laser
Laser

LASER is a englische Abkirzung fia Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation. S' bedeit Liachtvastärkung duach induzierte Emission. Laser han Liacht- bzw. Strahlungsquoin. Da Untaschied zua andane Liachtquelln wia z.B. na Gliahbirn is, daß de Strahlung durch de induzierte und ned durch de spontane Emission entsteht.

Fia vui Owendunga is entscheidend, daß as Liacht vo am Laser im Gengsatz zu andane Liachtquelln aus oana oanzign Farb bsteht und olle Photonen mitanand in Phase han und ano de säibe Polarisation hom. Des nend ma monochromatisch und kohärent... weida lesn



KW 17

Schmei
Schmei

Schmei (Schnupftabak) is a fein zribna Tabak, den wo ma si in d'Nosn aufe schiabt (schnupft). Da Schmei wead z'Bayern aa Bries, Schnupf, Schmeizla, Schmoizla, Dawak oda Nosnlega gnennd. S Schnupfa vo Medikamentn und Tabak woa bei vuin Väikan af dera Wäid bekannt, scho bevoa da Tabak in Eiropa eigfiat woan is.

Nach Eiropa is da Schmei vo Amerika kemma. Hoffähig gmocht hod es Schnupfn de franzesische Kenigin Katharina von Medici, de an Schmei gegn Schädlwäh und Migräne vawendt hod. Im 19. Jh. hod dann s'Raucha s'Schnupfa zruckdrängt. In Bayern hod si da Schmalzla oba stärka ghoidn ois in ibrign Deitschland. In letzta Zeit hods in Deitschland und Eiropa aa Wiedaauflebm vom Schnupftabak gem... weida lesn


KW 18

Maibaam
Maibaam

A Maibaam is a gschmickta Baam bzw. Stamm, wo im Fruahjoar, um an easchtn Mai, am Doaf-, Moarkt- oda Stodplotz afgstejt wead. De Tradition is voa oim in Estreich und Bayern zfindn.

Da Maibaam ead fast iwaroi am erschtn Mai aufgstäid, manchmoi aa scho am End vom Aprui. Zum Afstejn gheat a Blosmusi, Bia und Wiaschtl. Nacha gibts an Maidanz. A recht wichtige Sach bei dem Brauch is das olle zsammhäifn... weida lesn


KW 19

Maibaam
Maibaam

A Maibaam is a gschmickta Baam bzw. Stamm, wo im Fruahjoar, um an easchtn Mai, am Doaf-, Moarkt- oda Stodplotz afgstejt wead. De Tradition is voa oim in Estreich und Bayern zfindn.

Da Maibaam ead fast iwaroi am erschtn Mai aufgstäid, manchmoi aa scho am End vom Aprui. Zum Afstejn gheat a Blosmusi, Bia und Wiaschtl. Nacha gibts an Maidanz. A recht wichtige Sach bei dem Brauch is das olle zsammhäifa... weida lesn


KW 20

Berchtsgoan
Berchtsgoan

Berchtsgoan (amtli: Berchtesgaden) is a Moakt im Südn vom Berchtsgoana Land, gonz im südöstlichstn Zipfi vo Obabayern, Bayern unn Deitschlond drin, mittn im Hochgbiag unn glei in da Näh vom Keenigssää unn vom Watzmo.

In Berchtsgoan wohnan so ungfäa 8.000 Leit, des san de Moaktara unn seit 1972 aa de Soijzbeaga, de Gera unn de aus Oba- unn Untaau. De naxt gräijßane Stoodt is Reichahoi, de naxte Groaßstoodt unn regionalplanarischs Zentrum vo de Region is Soijzbuag, 15 km nördli davo auf da äistareichischn Seitn... weida lesn


KW 21

Goidna Schnitt
Goidna Schnitt

Da Goidne Schnitt (lat. sectio aurea) is as Vahäidtnis zwischn zwoa Zoin vo grob 1:1,618. In da Kunst und da Architektur werd des oft aa oiß d´ideale Proportion vo zwoaraloa Längen zuaranand ogseng und guit oiß der Inbegriff vo Ästhetik und Harmonie.

Mehra no gibts des Vahäidtnis vom goidnen Schnitt aa in da Natur, wora se durch mehrane interessante mathematische Eignschaftn auszeichnen duad. Gnennd werda aa stetige Teilung und göttliche Teilung (lat. proportio divina)... weida lesn


KW 22

Kaisakron
Kaisakron

Ois östareichische Kaisakron is bei da Ausruafung vom Kaisadum in Östareich anno 1804 de Rudoifskron, de Privatkron vom Kaisa Rudolf II. festglegd woan. Se is bis 1918 de Kaisakron vom Kaisa vo Östareich bliem. Ob 1867 nua no fian cisleithanischn Reichsteu. Intressant is im Zammahang aa, warum ma de Kaisakron gmochd hod, wias dazua keman is und wems iazt wiakli keart.

Seidn Kaisa Konrad II san olle Kaisa mid da Reichskron krönt wuan (se is ausm 10. Joahundat). Obm 14. Joahundat is se mid de aundan Reichskloaodien in da Reichsstod Niamberg aufkom wuan. Und ma hods ned gern aussagrukt. Um bei bsundare Aunlos, wia zum Beispü an am Reichstog a respektirli aufztretn, hom se monche Kaisa a private Kron aufeadign lossn. Die Famüli vu de Habsburga hod aa a boa Kaisa vom „heiligen römischen Reiches deutscher Nation“ gstöd. Da Kaisa Rudolf II., dea wos in Prag residiad hod, woa ois grossa Kunstmäzen bekaunt. Er hod si aa midn Tycho Brahe gschrim und er hod aa in Johannes Keppler ois Hofmathematika und Astronom eigstöd. Aussadem hod ea mearare Kinstla ghobd, de wos fia ehm goabad hom. So aa in Buidlmola Giuseppe Arcimboldo, dea eahm des scheene Porträt gmoin hod. Ea hod aa ausgfoine Sochan und a fui Grafföweak zamkaft fia sei Wundakaumma (de Kunstkaumma).... weida lesn


KW 23

OÖ Fahna
OÖ Fahna

Hoamatgsang is a Liad in boarischa Sproch, im obaöstareichischn Dialekt. Am 29. Novemba 1952 is vom Laundtag offiziö zua "Owaöstreichisch Laundeshymn" eakleat wuan. Es is de oanzige östareichische Laundeshymne in boarischa Sproch. Da Text is vom Stelzhamer Franz (1841), de Melodie vom Schnopfhagen Hans.

A Laund braucht a Hymn und wias dazua kema is, des is a interessante Gschicht. East midm Februarpadent 1861 vom Kaisa Franz Joseph I. is dos Laund Owaöstreich ob da Enns zu an eigenen Eazheazogtum und dahea vuikomma vum Eazheazogtum Östareich trend wuan. 1861 is a easchtmois gwöht wuan und daun is a da da easchte Laundtag eigsezt wuan... weida lesn


KW 24

Keabhoiz
Keabhoiz

A Keabhoiz (dt. Kerbholz), aa Keabstock is a Eainnarungshüfn aus da Fruahzeid, de wo bis ins Middloida und driwa ausse gnutzt woan is. Zöhkeabn hod ma auf Knochn, Stoana und Höza gfundn. Se woan ane de easchtn Afzeichnungssystem und woan ois Steiableg in Englaund bis ins 19. Joahundat in Brauch.

Ogfaungd hod ois scho fü fria, midn Zön mid de zehn Finga. Insare Oidvoadan haum nedamoi kompliziad Zöhn kena miassn, zun Iwalem in da Fruahzeid hod mas ned unbedingt brauchd. Im Amazonasdschungl lebd nu heid a kloana Indianstaumm vo ca 350 Leid, die haum iwahapt koan gnauen Begriff vo bestimmte Mengan. De kenan nua drei Begriff. "A kloane Meng", des kenan Oans bis Drei sei. "A bissl mea", des san so zwischn Drei und eppa uma Zehne. Und "Vü", des san daun olle driwa vo "a bissl mea". Bai aundan Leidln woa owa da Wunsch groß, es scho a bissal genaua zwissn. Waun eana oiso de eiganan 10 Finga zan Zön zweng woan san, haum se si mid Zöhstoandal bhoifn (Kislstoana oda a kloane Muschln)... weida lesn


KW 25

Midsummakranzln
Midsummakranzln

Midsumma beziagt se im weidan Sinn af de Summa Sunwend, im engan Sinn afs Brauchtum, des wo mit am Ereignis vaknipft is. De Feian findn z Summaaofang stott. Es exakte Datum fias Midsumma-Fest variat vo Land zu Land (vom 21. - 24. Juni). Midsumma wiad voa oim in de skandinavischn Lända intensiv gfeiad.

Es lateinische Wort "Solstitium" fia Sunwend hoasst sovui wia "Stuistand vo da Sun"... weida lesn


KW 26

Modeane Druidn
Modeane Druidn

A Druid oda Druide woa a Priesta und Gsetzgeba vo de Köitn. Gem hods as in Frankreich, wos domois Gallien ghoassn hod, und in England drentn. Bei de Iren woans a. Sunst woass mas ned so genau oba ma kos scho onehma. Obs a Weibaleid ois Druidn gebm hod, woaß ma a ned. Oba Priestarinnen homs scho a ghobt.

De Köitn hom nix aufgschriebm, jetzt woass ma ned recht vui driwa. A boa Griachn (zum Beispü da Poseidonis und da Strabon) hom wos driwa aufgschriem. Do hoassts, daß de Druidn recht vui Ohnung vo da Astrologie, vo da Medizin und vom Politisiern ghobt hom. Und de Philosophie soid eana a rechd taugt hom. Da Cäsar hod a a wengal wos dazua beidrogn, daß ma heid wos vo de Druidn woass. Oba wei a mit de Druidn ned so a Freid ghobt hod, muaß ma a wengal aufbaßn bei eam. Späda homd de Kristn in Irland und Schottland donn wos nodiat... weida lesn


KW 27

Da Valentin Karl (* 4. Juni 1882 z Minga; † 9. Februar 1948 in Blanegg bei Minga; eigndliech Valentin Ludwig Fey) war a boarischa Komika, Kabarettist, Autor und Fuimproduzent. Mid seim dialegdischn Humor hod a mehras spadare Künstler inspiarierd, wia z. B. an Berthold Brecht, an Loriot und no fui Andane. Ois Kabareddisd und Komigga war a am Dadaismus und am Exbressionismus zuagwend. Sein Humor hod a bsondas üba sei Sprochkunst gschaffn. Da Valentin hod sein Sprochwitz mid seina Persönlichkeid durch slapstikartikge Einlogn undastützt - er hod a lange hogare Figur khobt. De leid im Publikum ham sogar meisdns scho glachd, wo a grod earst auf Bühne kemma is, aba des war gar ned sei Absicht und des woid a eigndlich gar ned. De pessimisdischn und tragischn Inhoiddä vo seina Komik san auf Sachan ausm Oidog aufbaud, de a zum Deil seiba dafahrn hod... weida lesn


KW 28

Faune vau Östareich
Faune vau Östareich

Östareich oda Estareich, aumtlich Österreich, is a demokratischa Bundesstoot in Mittleiropa. Durch sei Vafossung is Östareich seid 1920 a semipräsidiale parlamentarische Republik. Da Bund hod seit 1922 nein Bundeslända Burgnlaund, Keantn, Niadaöstareich, Owaöstareich, Soizburg, Steiamork, Tirol, Vorarlberg und Wean (des wos aa de Bundeshaptstod is).

Nochdem Östareich nochm Zwaten Wödkriag wieda unobhängig wuan is, hod s Land 1955 sei dauande Neitralität eakleat. Danoch is da Stoot wieda in internationale Organisationen aufgnumma wuan: beispüsweis 1955 ind UNOund 1965 ind OECD. Seid 1995 is Östareich Midglied vo da Eiropäischn Union... weida lesn


KW 29

Unta Boischpü in Mesoamerica vastähd ma Boispui in präkolumbischa Zeid in Mesoamerica, de wos sowoi a Spui wiar aa a Ritual gwen san.

Agfaungt hods mid de Boischpü bei de Oimekn. De woan vamuatle de Easchtn bei de ma Gummiboi gfundn hod. Boigschpü hods vom Nuadn Mexicos bis owi noch San Salvador ghobd. Es hod owa ned oa oanzige Boischpüoat gem, mid oana gitign Regl. De Plotzgräss und Schpüfödbroadn und Läng hom beispuisweis variiat. Af Büdln siagt ma, dass aa vaschiedne Spuioatn gem hod. Ma hod in Boi mid Schläga oda Steckn gschpüd. Ma wiads zua Untahoitung, iwa schpoatlige Wettbweab bis zu de rituön Boischpü gschpüt hom. De Rituön san stoak mid eanana Religion vabundn gwest. Se hom a Gschicht vo eanane Gedda nochgschpüd und moast an tedligs End gnumma .... weida lesn


KW 30

Cheamsee mit Oipn
Cheamsee mit Oipn

An Cheamsee (amtli:Chiemsee) hoasst mar aa s „Boarische Meer”. Er ligd so um de 25 Kilometa estlich vo Rosnham, oiso im Sidosten vo Obabayern.

Ea is da grässde See in Bayern, und aa in ganz Deitschland san grod da Bodensee und da Müritz-See no grässa. Es is obar aso, dass vaglicha mim Cheamsee da Starnberger See des mehra Wossa hod, wei dea vui tiafa is... weida lesn


KW 31

Mathias Kneißl beim Prozess
Mathias Kneißl beim Prozess

Mathias Kneißl oda Raiba Kneißl (Räuber Kneißl), vulgo aa Kneißl Hias oda Schachenmüller-Hiasl (* 4. August 1875 z Untaweikatshofa; † 21. Feba 1902 z Augschburg) wor a legendära, boarischa Raiba in da Gegnd um Dachau.

Da Kneißl hod an Privatkriag gegn de stootliche Obrigkeit gfiat. Mit an Großaufgebot vo Schandarm is a bei seina Vahoftung ois Unbewoffneta schwer vawundet worn. Zerscht hod ma eahm gsundpflegt, nacha is a in Augschburg afn Schafott käpft woan. Wei er vo vuin oarman Leit ois a obaboarischa Robin Hood ogsegn wor, is sei Odenkn bis heint lebendi bliem.... weida lesn


KW 32

Watzmann
Watzmann

Da Watzmo [Watzmann] is as zentrale Bergmassiv in de Berchtsgoana Oipn. Er liegt im Sidostn vo Obabayern im Nationalpark Berchtsgoan in de Gmoandn Ramsau und Schönau am Kenigssää. Des bekannte Massiv håt sein Kulminationspunkt in da Watzmo-Mittlspitzn, de mit ihre 2713 m Hächn aa da hächste Punkt vom Landkroas Berchtesgoana Land is.

Vo da bekanntn Osicht vo Berchtesgoan aus, mitm „Großen Watzmo“ rechts und am „Kloana Watzmo“ (Watzmoweibi) zua Linkn, dazwischn de Watzmo-Kinda, kimt de Watzmosagn. De Watzmo-Ostwand guit ois d'hächste Wand vo de Ostoipn.... weida lesn


KW 33

Bayreuth
Bayreuth

Bayreith (amtli: Bayreuth) is a kroasfreie Stod im bayrischen Regierungsbeziak Obafrankn. De Stod is Sitz vo da Regiarung vo Obafrankn, vom Beziak Obafrankn und vom Landratsamt Bayreith. Wejtberihmt is Bayreith duach de Bayreitha Festspui, de wo olle Joar im Bayreitha Festspuihaus afm Greanan Higl stottfindn .

Bayreith liegt am Rodn Main, am sidlichen vo de zwoa Quejfliss vom Main, zwischn am Fichtelgebiag und da Frenkischn Schweiz.... weida lesn


KW 34

Hozat
Hozat


Boarische Hozad, aa Grousse Houzad oda Bairische Hochzeit (neiadings aa Bauernhochzeit), moant de traditionejn Feian und Braich im Zammahang mit da Eheschliassung bzw. Heirat in boarischn Sprochraum.

De Hozat bschrenkt si in da traditionejn boarischn Kuitua, wia in vuin ondan Kuituan, ned af a kuaze, obgschlossane Zeremonie, sundan ziagt si iba an lengan Zeitraum. Ethnologn redn in am Zammahang vo ana "gradualistischn Oneharung an de Ehe". De Hozat is a Oart Passageritus fia de Braut und fian Braitigam vo oan Lemsobschnitt in an ondan und wor friara vo gressta Bedeitung fias Lebm... weida lesn


KW 35

Heiricha in Grinzing in Wean, 19. Hieb
Heiricha in Grinzing in Wean, 19. Hieb

A Heiricha oda Heiriga is in Östareich a Ausdruck fiar an Wiat, dea wos in easchta Linie söwa gmochte Drangln – und zwoa Wein, Obstmost und söwabrenndn Schnops - aussschengd.

Eng zauman midn Heirichn hängt da Begriff Buschnschaung. De zwaa Weata kennan, owa miassn net fia des söwe steh. Do gibts sprochgeographische, owar aa rechtliche Deteus, de wos weida unt in dem Artikl ausanaunda dividiad wean.... weida lesn


KW 36

Erlangen, Rathaus
Erlangen, Rathaus

Erlanga (amtle: Erlangen) is a kroasfreie Stod im bayrischen Regiarungsbeziak Middlfrankn. De Stod is Sitz vom Landkroas Erlanga-Hechstod und mit iwa 104.000 Eiwohna de kloanste vo de insgsamt acht Großstedd im Freistaat Bayern.

Erlanga buidd zsamma mit de Stedd Niamberg und Fiath an Steddevabund, wo oan vo de 23 Obazentren vom Freistaat Bayern doastejt. Mitm Umland buidns de Metropoiregion Niamberg, oane vo ejf Metropoiregiona in Deitschland. De Eiwohnazoi vo da Stod hod scho 1974 de Grenz vo 100.000 Eiwohna iwatroffa, woduach Erlanga zua Grosstod worn is... weida lesn


KW 37

s'große Staatswappn
s'große Staatswappn

Da Freistaat Bayern (aa Freistoot Boarn), is a Lond im Sidostn vo da Bundesrepublik Deitschlond. Es is as flächngresste Bundeslond und stähd noch da Einwohnazoi hinta Nordrhein-Westfalen an zwoata Stej. De Haptstodt vo Bayern is Minga. Nochban vo Bayern san de Bundeslända Badn-Württmberg, Hessn, Thüringen, Saggsn sowia de Staatn Estareich, Tschechische Republik und im Bodnsee de Schweiz.

De Schreibweis vum Landesnama mim "y" gähd af'n boarischn Kini Ludwig I. zruck, friacha hods "Baiern" ghoaßn. Ea hod an griachischn Buchstobm "Ypsilon" gnumma, ois Liab zu Griachaland und zu sei'm Buam (Otto I.), dea Kini von Griachaland worn is. ... weida lesn


KW 38

Violoncello
Violoncello

Des Violoncello, aa kuaz Cello (Plural: Violoncelli) is a aus vaschiedene Hoizortn gfertigts Streichinstrument aus da Viola-da-braccio-Famij. Sei Bauweise entspricht eppa da Violin, owa es is um oanigs greßa, und de Zargn sand im Vahoitnis zan Umfong deitlich hecha.

Des Violoncello wead van Violoncellistn mit an Bogn gstrichn. An Gegensotz za da Violine und da Viola wead des Instrument (mitn Hois nach obm) afrecht zwischn de Haxn ghoidn und huckt mit an ausziehboren Stochl aus Metoii, Hoiz oda neiadings CFK afn Bodn.

Des Instrument is no 1650 in da Gegend vo Bologna entstondn und is bis ungefähr 1850 ohne Stochl wia de Gambn mit de Haxn ghoidn woan. Des wead a heit no ba Konzertn mit historischa Auffiarungspraxis so gmochd... weida lesn


KW 39

A Oidweibasummadog
A Oidweibasummadog

Da Oidweibasumma (deitsch: Altweibersommer, englisch: Indian Summer) is a Zeit im Heabst, wo de Sunn no amoi a poar Dog scheint und de Luft bacherlwoarm is. De Bladdln foarm si gejb und rod - und Spinnfodn fliagn duach de laue Luft, wia suiban glenzands Hoor. Deshoib hod ma friacha aa „fliaganda Summa“ gsogt.

Da Oidweibasumma is wia de Schofskejtn zeitlich ned festglegt. De Scheewettaperiodn ko zwischn Mitte Septemba und Mitte Oktoba aftretn und wead aa no 5. Joareszeit oda „goidana Oktoba“ gnennt... weida lesn


KW 41

Wiesn
Wiesn

De Wiesn (s Oktoberfest) is a riesigs Voiksfest, des wo jeds Joar z Minga stodfindt. De Wiesn is as gresste Voiksfest vo da Wejd. Obwoi de Wiesn si imma mehra vo ihre Wuazln entfernt, is trotzdem no vui Traditionejs z findn. Außerdem is's wos, wos ja jeda auf da ganzn Wejd mit Bayern vabindt.

Kenna duat ma vo da Wiesn aa an Ausruaf "Ozapft is!", wos mid dem Ozapfn vom erstn Fassl Bia duachn Obabuagamoasta vo Minga den Ofang vo da Wiesn markiat.

Es fongt an am Samsda o, dauat zwoa Wocha und heat am easchtn Sunndog im Oktoba auf. Seit 2000 is so greglt: Foit da easte Sunndog im Oktoba afn 1. oda 2. Oktoba, dauat de Wiesn bis zan Dog vo da Deitschn Oaheit (3. Oktoba). So dauat de Wiesn mindastns 16, owa hechstns 18 Dog... weida lesn


KW 42

Straubing
Straubing

Straubing is a kroasfreie Stod in Niedabayern und hod umara 45.000 Einwohna. De Stod liegt siadle vo da Donau und vom Boarische Woid.

Bekannt is vor oim as Voiksfest vo Straubing, as Gäubodnfest, des wo jeds Joar im August is, und de Straubinga Eishackl-Moschofd, de Straubing Tigers, de wo seit zwoadausndsechs in da DEL (des is de Deitsche Eishaggl-Liga) spuin... weida lesn


KW 43

Reng
Reng

Reng amtli Regen , ist de Kroasstod voum gleichnamadn Landkroas im Regierungsbezirk Niederbayern und ligt im Boarischn Woid am Schwoazn Reng.

De Stod is nochm Fluss Reng gnennt und is seit dem 7. Dezemba 2004 staatle oakannta Luftkuaoat... weida lesn


KW 44

Hunnen
Hunnen

Hunnen is a Sammöbgriff vo ana Gruppn vo zentralasiatischn Reitavöka. In dem Artikl gehts nua um de eiropäischn Hunnen. Ned um de Hephtalitn, za de ma de weissn Hunnen sogt und aa ned um de, de untahoib vom Kaukasus ins Peasische Reich eigfoin san. Im Foigendn wiad iwa de Hunnen in Eiropa gschriem, iwa eanan Fiara Attila, iwa sein Aufstieg und den Untagaung vom Hunnenreich noch sein Tod... weida lesn


KW 45

Cole Younger
Cole Younger

Cole Younger (Thomas Coleman Younger; * 15. Januar 1844 in Lee’s Summit, Missouri; † 21. März 1916 emdo) woa Gsetzlosa im domois no Wuidn Westn. Sei Dante Adeline Younger woa d Mam vo de Dalton-Briada gwen.

Da Cole is mid 13 Gschwista af da Farm seina Äidan, Henry Washington Younger und Bersheba Leighton Fristoe afgwoxn. Ois im Birgagriag oi Jayhawkers de Farm ibafoin hom, isa glei draf... weida lesn


KW 46

Friesengebiet
Friesengebiet

De friesischn Sprochn, genaröö oft grod amoi Friesisch (westfriesisch Frysk, nordfriesisch z. B. fresk oda frasch, ois dialektiwagreifanda Kompromiss aa Friisk, saterfriesisch Fräisk) ghaaßn, san a Grubbm va drei Sprochn. Se ghean zan nordseegermanischn Astl vo de westgermanischn Sprochn. S Friesische hods uaspringlich entlaung vo da Nordsee zwischn da Rhein- und Elbmindung und spooda daun aa neadlich vo da Eidermindung bis zua Wiedau gebm (schau auf d Koatn). Heid redn s no umman Daam 400.000 Leid, bsundast in de Hollaund.... weida lesn


KW 47

Schloss Alteglolfsheim
Schloss Alteglolfsheim

Alteglofsheim, oda wia ma bei dene sogt, Äglassham oder Eglofsheim, is a Gmoa im Landkreis Rengschburg und durt is a de VG Alteglofsheim, des moant, dass Äglassham und Pfokofa (Pfakofen) midanand zammarwan.

Äglassham is ebba wos 15 km südlich vo Rengschburg, hot üwa 3.200 Einwohner und besteht aus zwoa separade Fleckan, und zwar Äglassham säiwa und nachad Aumui, des is a Bauernhof mid a boa Heisa aussnumme. Vo durtn kimmt aa as Wassa fia Äglassham und de andern Fleckan, wie z.B. Kefring (Köfering), Dalmassing (Thalmassing) und Hoglstod (Hagelstadt)... weida lesn


KW 48

Don Juan de Austria
Don Juan de Austria

Da Don Juan de AustriaJohann von Österreich, woa da aussaehelige Suhn vom Kaisa Koal V. Ea woa des Eagebnis vo an Gschpusi des da scho ödare Kaisa mid oan jingan regnschbuaga Deandl ghobt hod. Sei Votta hod dem Buam a guade Ausbüdung zuakemma lossn und so is ea zan schpanischn Admireu afgschting.

Bei da Seeschlocht vo Lepanto woa ea da Owakomandant vo da Heilign Liga, de aun dem Tog de tiakische Armada gschlogn hod. Weu ea zweng dem in Eiropa... weida lesn


KW 49

Rabenstein
Rabenstein

Romstoa, amtli Rabenstein, is a Oatstei vo da Stod Zwiesl im niederbayerischen Landkroas Reng.

Vo Romstoa af Zwiesl sans 3 Kilomeda und da Hennakobe is glei dro.

Romstoa is easchtmois 1301 und 1312 untam Nam „Robenstain“ im nidaboarischn Salbuch Monumenta Boica afdaucht. Scho 1421 homs do a Gloshittn kobt... weida lesn


KW 50

Hussitn
Hussitn

Wognbuag, dt.Wagenburg, bschreibt de Gschicht vo de Wognbuagn und vo wems augwendt wuan san. Wognbuagn hods vamuatli scho aus da Zeit gem ois de Viehnomadn mid eanane Wohnwagn da Headn vo oan Weideplotz zan naxtn nochzogn san. Mid de Wognbuagn haum de Roasandn a mobüle Bfestigung ghobt, wos bessa gschizt woan ois am frein Föd. De Hussitn hom spada den Kaumpf mid und aus da Wognbug peafekzioniat. Se homs ned nua ois vateidigungsaulog vawendt, sondan se san sogoa aus da Deffensive mid de Wagn in Augriff gaunga.... weida lesn


KW 51

Bahnhof Bayerisch Eisenstein
Bahnhof Bayerisch Eisenstein

Boarisch Eisnstoa,amtli Bayerisch Eisenstein (seit 1951; vorher: Eisnstoa) is a Gmoa im nidaboarischn Landkroas Reng und a staatle oerkannta Luftkuaoat direkt an der Grenz zu Tschechien.

De Gmoa im Boarischn Woid is im dicht bewoidadn Toi voum Groußn Reng, dem „Eisnstoina Toi“ zwischn de Berg Zwercheck, Spitzberg, Špičák und Panzer Nerdle, Groußn Arba Wesdle und an Foikastoa im Siadn, Künischs Gebirg gnennt. Wega da Grenz zua Tschechei... weida lesn


KW 52

De weihnochtlige Schtülle Nocht Kapön
De weihnochtlige Schtülle Nocht Kapön

1. Artikl vo da Woch:
Schtülle Nocht, Heilige Nocht, dt. Stille Nacht, Heilige Nacht, is des bekauntaste Weihnochtsliadl. Entschtaundn is im Soizbuaga Laund und d`Schuid drau woa a Notlog. Des Liadl is easchtmoli am 24. Dezemba 1818 bei da Christmettn in da Oberndoafa Kiacha gsunga wuan. Spoda is rund um de gaunze Wöd gaunga und is in mera Schprochn iwasezt wuan... weida lesn

2. Artikl vo da Woch:
In da Gschicht vo Östareich, Geschichte von Österreich wiad de Gschicht vo dem Landl bschrim. Vo de easchtn Schpuan aus da frian Stoazeit iwa de Kötn, s`remische Reich, de Vökawaundarung, Germanen, de bairische Bsidlung und iwas Franknreich za de Babnberger. Und de Zeit da Habsbuaga bis zan easchtn Wödkriag. A de Gschicht vo da easchtn Republik und im zwoatn Wödkriag mid da Bsotzungszeit. Und a wias des Laund und seine Leid gschofft hom, vom Oamanhaus Eiropas zwischn de Wödkriag, in da zwoatn Republik za an woihobndn Laund zwean... weida lesn