Boarische Grammatik (Pronomen)

Aus Wikipedia
Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch.
A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.

Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch. A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.

Thema vo dem Artikl han de Pronomen.

Personalpronomen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Singular[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Foll Person Standarddeitsch Boarische Vollforma Boarische Suffix-/Kurzforma
Nominativ 1. Person ich i -ĕ/-ă
Genitiv 1. Person meiner meină
Dativ 1. Person mir miă -mă
Akkusativ 1. Person mich mi -mĕ
Nominativ 2. Person du du -d
Genitiv 2. Person deiner deină
Dativ 2. Person dir diă -dă
Akkusativ 2. Person dich di -dĕ
Nominativ 3. Person er, sie, es eă/deă, si/de/NB: dej, s/es/dees -ă, -s/-să, -s/-să
Genitiv 3. Person seiner, ihrer, seiner seină, iără, seină
Dativ 3. Person ihm, ihr, ihm eăm, iără/iă, eăm
Akkusativ 3. Person ihn, sie, es eăm/eăn, si/de/NB: dej, s/es/dees -(ă)n/-nă(n), -(ă)s, -(ă)s
Reflexiv 3. Person sich si -sĕ

Plural[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Foll Person Standarddeitsch Boarische Vollforma Boarische Suffix-/Kurzforma
Nominativ 1. Person wir miă -mă
Genitiv 1. Person unser unsă
Sid-MB+SB: insă
Nord-NB: unnă
Dativ 1. Person uns uns
Sid-MB+SB: ins
Akkusativ 1. Person uns uns
Sid-MB+SB: ins
Nominativ 2. Person ihr ees/iă
NB: enk(s)/äts/deets/diits/diăts
-s
Genitiv 2. Person euer enkă/aiă/aichă
Dativ 2. Person euch enk/aich
Akkusativ 2. Person euch enk/aich
Nominativ 3. Person sie si/de/NB: dej -s, -să
Genitiv 3. Person ihrer eănă
Dativ 3. Person ihnen eănă/eă/dene
NB aa:eăne/deăne
Akkusativ 3. Person sie si/de/NB: dej -s, -ăs
Reflexiv 3. Person sich si -sĕ

Heflichkeitsform[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Foll Person Standarddeitsch Boarische Vollforma Boarische Suffix-/Kurzforma
Nominativ Heflichkeitsform Sie Si/Se/Es -S, -Să
Genitiv Heflichkeitsform Ihrer Eănă
Dativ Heflichkeitsform Ihnen Eănă
Akkusativ Heflichkeitsform Sie Eănă -s, -ăs
Reflexiv Heflichkeitsform Sich Eănă

Beispüle mit de Personalpronomen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Sie haben sich ganz schön vertan!
Dee hamd si gscheid vàda!
Da haben sie' sich aber ganz schön vertan!
Do ham sà' si owa gscheid vàda!

Wia ma segd, wiad im zwoadn Sotz des "sie" ois "sà" ausdruggd. In dea Sotzstellung kamma des aa need oandasd schreim.

Hast du es schon erledigt?
Hosd às scha gmochd?
Hast du sie' schon angerufen?
Hosdàs scha agruafa?

Wia ma segd, wiad dees Woad fia "sie" und dees fia "es" bei dera Sotzstellung duach oa und desseeiwe Woad ausdruggd: Nämli duach "às", wobei des "à" bei da femininen Foam nua ois Bindevokal oan dees "hosd" städ.

D Heflichkeitsform:

"Haben Sie' sich angeschnallt?", fragt der Polizist.
"Ham S Eana aghengt?", frogd da Bolizisd.
"Wir bringen Sie nach Hause; es ist schon spät!"
"Mia foma Eana hoam; s is scha schbod!"
"Sie kenne ich!"
"Eana keen i!"

Wej da Genitiv vawendt wead[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Dialekt: Westlichs Nordboarisch

Dean gits nu ba de Singular-Personalpronomen hinter Präpositiona, beispülsmasse: wecha mainer, one dainer, hinter seiner (gmoant is dou ollamol d Person sölwer, nix wos irer ghejert). Haintzatoch nimmt'ma owa ejerer en Dativ. De Plural-Personalpronomen kumma fir in Wendunga wej: Mir han unser sime gwen, des hoisst: Mir han sim Lait gwen.

Possessivpronomen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Standarddeitsch Boarisch
mein mei
dein dei
sein, ihr, sein sei, iără/iă, sei
unser unsă
Sid-MB+SB: insă
Nord-NB: unnă
euer enkă/aiă/aichă
ihr eănă/iă

Relativpronomen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Boarischn wern d Relativadverbien wo (NB: wou) und wos zomma mit de Relativpronomen der, de (NB: dej), des fir Relativsetz hergnumma. In de Dialekte in Oltbayern stejt normolerwais wo, ner ba sechliche Sochn ko aa wos stej. In de maistn Dialekte in Esterraich stejt dou iwaol wos.

Wenn da Kasus im Haptsoz und im Nemsoz gleich is, nou ko des Relativpronomen weggafolln:

entweder: Da Mo, der wou a Kotz hout.
oder: Da Mo, wou a Kotz hout.

Onsunstn blaibt es Relativpromonen drinnat:

I sia an Mo, der wou a Kotz hout.
Da Mo, dean wou i a Kotz gschenkt ho.

Relativsetz kumma owa im Boarischn niat su oft fir wej in da Standardsprouch, wal gern aa nemgordnate Setz vawendt wern, wenns posst:

Mit an Relativsoz: Dou is a Mo, der wou a Kotz hout.
Mit aran nemgordnatn Soz: Dou is a Mo, der hout a Kotz.

Firn Genitiv stejt da Dativ mit an Possessivpronomen:

Da Mo, deam sei Kotz oghaut is.

Standarddeitsch Boarisch in Oltbayern (MB) Boarisch in Oltbayern (NB) Boarisch in Esterraich
der Mann, der der wo der wou der wos
die Frau, die de wo dej wou de wos
das Kind, das des wo des wou des wos
das Auto, das des wo/wos des wou/wos des wos

Fragepronomen (Interrogativpronomen)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Wia im Hochdaetschn aa gibt s a substantivisch und a adjektivisch vowendts.

Des substantivische Fragepronomen is fia Personan wea? und fia Sachan wos?. Den hochdaetschn Genitiv wessen? hamma ned. Stattdem sagd ma: wem sae(ne) (Schua)? ['sae(ne) strenggnumma aa fia s Femininum!]

Des adjektivische Fragepronomen, des wia ja voraussetzt, das man scho wos Genauas woaß, untaschaedt noch de drae Gschlechta: wejcha Ochs? wejche Kuah? wechas Kaewe?

Ma ko(n aa sagn: wos fiar a ...? (Mia schaent, im Nordostboarischn is des de Regl.)

Stattdem heatma owa manchaorts in Nidabayern aufm Doaf aa no a oetatimlichare Ausdruckswaes. Ma sagt oa(nfah allawaej wejcha, und zur Untascheidung wiad da Artikl dazuagsetzt; aeso: da wecha Ochs? (maskulinum), de wecha Kua? (femininum), des wecha Kaewe? (neutrum).

Dekliniat wead des dann mit de Präpositionan: im Genitiv dem/da/dem wechan sae(ne) (Huaf)'? In dera Umschraewung vom Genitiv is jezz aa scho(n da Dativ drin: dem wechan Ochsn / da wechan Kua / dem wechan Kaewe (wead d Haud azogn)? Im Akkusativ fragt man dann den wechan Ochsn / de wecha Kua / des wecha Kaewe (vokauffma)?. Im Plural hamm alle drae Gschlechta de glaeche Form: de wechan Ochs/Kia/Kaewe (Nominativ), de wechan sae(saene) Huaf? (Genitiv), de wechan (zoing ma d Haud o)? (Dativ), de wechan (vokauffma)? (Akkusativ).

A bsundane Spezialität is, dass ma in manchn Gegndn dann, wenn s Fragepronomen, egal ob substantivisch oda adjektivisch, am O(nfang von am Nebmsatz steht, no de Subjunktion das dazusagt:

Jezz mechad i owa wissn,

... wer / da wecha das des Fensta ae(ngwoaffa had.

... wem / da wechan das dea Grampf ae(ngfojn is.

... wos das des bedaet.

Des Glaeche is da Faj, wenn am O(nfang koa(n Fragepronomen steht, sondan a Frageadverb:

Jezz mechad i owa wissn,

... warum das d da higehst.

... wega wos das s woant.

... wia lang das des no dauat.

Indefinitpronomen und unbestimmte Zolwerter[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Indefinitpronomen und unbestimmte Zolwerter bezoichnan Lait und Sochn, ba deane wou d Zol niat festglegt is.

In da Spoltn "Bedeitunga / Standarddeitsch" stenga tolwais koane gnaua Entsprechunga, wals sechtane zwischa Standarddeitsch und Boarisch niat immer git. D Afstöllung is ner a iwasicht iwa de wichtinga Werter.

Bedeitunga/Standarddeitsch Boarisch one Substantiv
(mit de Unterschid in de Dialektgruppm)
Boarisch mit Substantiv
(baispülsmasse und Maskulinum, Femininum, Neutrum)
alle olle olle Monner, Fraua, Kinder
alles MB: oiss, NB: ollas ----
die ganzen; sämtliche de gonzn; de sämtlinga, de sämtlichn de gonzn, de sämtlinga Monner, Fraua, Kinder
jeder a jeder, a jede, a jeds, NB aa: an ejder, an ejde, an ejds a jeder Moo, a jede Frau, a jeds Kind
viele; eine Menge MB: vui, vej, OMB: vüü, SMB: vij, NB: vül, SB: vil
a(n) Hauffa, NB: a(n) Haffa
vül, a(n) Haffa Monner, Fraua, Kinder
vieles MB: vui, vej, OMB: vüü, SMB: vij, NB: vül, SB: vil ----
die meisten de mehrern; de moastn, meastn, NB: de mejerern; de meastn, moastn, moistn de mejerern, de meastn Monner, Fraua, Kinder
etliche etla, etle, etliche etle Monner, Fraua, Kinder
manche, mehrere mongge, monche; MB: oa, OMB: aa, NB: oa, oi; a Tol monche, oa Monner, Fraua, Kinder
einige, mehrere an etla; MB: oa, OMB: aa, NB: oa, oi; a Tol oa, an etla Monner, Fraua, Kinder
ein paar a poar a poar Monner, Fraua, Kinder
wenig weng, wene weng, wene Monner, Fraua, Kinder
ein wenig, ein bisschen, etwas a weng, a wengal; a bissl, a bissal a weng a, a bissl a Göld
beide MB: olle zwoa, oizwoa; 'söltner: boade NB: olle zwoa, ollzwoa; 'söltner: boide olle zwoa Monner, Fraua, Kinder
einer, eine, eines oaner, oane, oans, NB aa: oiner, oine, oins oa Moo, Frau, Kind
etwas ebbs, ebbas; wos ----
irgend- irgad-, irngd-; NB: irchad-, irngd-, ejchad- ----
jemand ebba, ebbat; wer ----
keiner koaner, koane, koans (net), NB aa: koiner, koine, koins (niat) koa Moo, Frau, Kind (niat)
niemand neamd, neamad, neamads, neamds, NB aa: nemads ----
nichts nix ----

Obkirzunga[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Quölln und Lesats[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]