Nutza:Luki/Boischpü in Mesoamerica

Aus Wikipedia
Bei de Oimekn und da Tlatilco-Kuitua hod ma de ödastn Boischpüplatz afgfundn
A Spülarin aus Xochipala-Guerro
Schpüfigurine aus Teuchitlan

Unta Boischpü in Mesoamerica oda Ballspiele in Mittelamerika vastähd ma Boispui in präkolumbischa Zeid in Mesoamerica, de wos sowoi a Spui wiar aa a Ritual gwen san.

Agfaungt hods mid de Boischpü bei de Oimekn. De woan vamuatle de Easchtn bei de ma Gummiboi gfundn hod. Boigschpü hods vom Nuadn Mexicos bis owi noch San Salvador ghobd. Es hod owa ned oa oanzige Boischpüoat gem, mid oana gitign Regl. De Plotzgräss und Schpüfödbroadn und Läng hom beispuisweis variiat. Af Büdln siagt ma, dass aa vaschiedne Spuioatn gem hod. Ma hod in Boi mid Schläga oda Steckn gschpüd. Ma wiads zua Untahoitung, iwa schpoatlige Wettbweab bis zu de rituön Boischpü gschpüt hom. De Rituön san stoak mid eanana Religion vabundn gwest. Se hom a Gschicht vo eanane Gedda nochgschpüd und moast an tedligs End gnumma .

De Boin[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Easchtn Boin san vamuatli eppa vua 3400 Joa vo de Oimekn agfeatigt wuan. De Boin san aus grunnanan Latexsoft fodnfuamig zu oana Kugl gwicklt wuan. De Boi hods in mearan Gressn gem. Gfundn hod mas vom Umfaung ona Haundspaun bis wia Medizinboan mit Gwichta bis 8 Kilo. Weu ma ned aunimmt das de Kloanan zan Übn woan, muass alloani zwegn de untaschiadlige Boigressn a vaschiadene Schpüoatn gem hom. Und vo Mayalegendn woass ma, dass de bessan Schpüla olle oan oagnan Boi ghobd hom.

Schpülaquandl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Mid kloanane Boi hod ma sicha a ohne Schutz schpün kena. Blossfiassig, nua mid oan Lendnschuatz und Schmuckfedan in de Hoa. Owa in da Maya-klassik homs mid Boin gschpüt, de a Gwicht vo 4 bis 6 Kilo ghobt hom. Do homs Se se bschtimmte Köapateu mid bsundare Hüfsmiddl gschizt.

Da Jugo, weu ea oan Joch enlih schaugt. Mid de hom se de Schpüla eanane Hüftn gschizt. De woan vamuatli aus an Leda, de san owa Olle varot und dahea hod ma nua mea de stoanan Modö af de des Jugoleda afzogn und in de Fuam brocht wuan is. Mid de Palmas homs eanane Schinboana und a in Rist gschitzt. Af de Knia und Untaoam woans a gschizt. Da hods owa vaschidane Modö gem, kent sei das des Bandln woan in Dene Gummiwiascht eigowad woan. Owa a des Popschal hod gschizt sei kena.

Schpüoatn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De moastn Schpü san bschtimmt za Untahoitung oda zan schpuatlign Messn austrogn wuan. Gschpüt is owa a bei religiöse Fescht wuan, do a gegn Kriagsgfaungane, de owa vuahea scho so gschund woan san, das da Gwinna scho fuan Schpü festgschtaund is.

Es hom owa a Weiwaleid gschpüt, in Yaxchillan san abüdlde Spülarinnan zoagt, vamuatli ned rituö, eha spuatli. In Teotihuacan hod ma Waundbüda gfundn wo die Schpüla mid oan viaeckign netzbspauntn Schläga gschpüd hom, wia heid beim Tennis oda Federboi.

Auf Büdln in Kodizes san a Schpüla mid Schlogstöck obüdld, fosst wia beim Baseboi. Bei de Schpü san vamuatli Schlogstöck aus Hoiz vawend wuan. Bei Grobungan san soichane Hoiz gfundn wuan, de Griff schean faziat mit Büdln aus da Mythologie.Oda es hod Schpüfuaman mid Schläga gem.

Regln[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Auzoi da Schpüla hod variian kena. In da Maya-Klassik homs a Oana gegn Oan gschpüt. Es woan owa a Maunschoftn mit 2/3/4/oda meara Schpülan.

Heidige medizinische Untasuchungan hom eagebn, das eanane Schpüwoas enuam kräftrauband woa. Es warad mid oan heitign Rugbyschpü vagleichboa. Drum losst da stilisiate Spüla af da untan Mayaglyphn, vua lauta Miadn es Köpfal a so henga. Des Boischpü hod bei de Maya Pitz ghoassn. Da Boischpüla, aj Pitz. Den Nam hom a merare Heascha ois Eantitl trogn. Af Stelen is oft a Kini abüdld dea Boischpüd.

De hom a prunkvois Gwandl aglegt ghobt. Mid oan Haxn knians und den Boin hoidns in oana Haundflächn. Mid da Zwoatn hoins, wia beim Fausstboi, vo Untn aus, um den Boi gschlogn ins Schpü zbringda. Des hoasst, eigwuaffa is mid da Haund wuan. Spada im Schpü hod da Boi nua mea midm Köapa, ohne Hüf mid de Fiass, Händ und Owaoam gschpüt wean deaffa. Obwois gschizt woan diafatn de Schpüla ned one Haudoschüfungan, blaue Fleck oda a Pröllungan owagaunga sei.

Maya Übersetzung verwendete Glyphe
pitzah- Boi z schpün (intr. Verb) pi-tza-ha
pitzal Boispüla pi-tzi-la
pitzil boispüland (Adj.) pi-tzi-li
pitzil schee, bewundand (Adj.) pi-tzi-li
pitzi Boispü (Sub.) pi-tzi
alaw, halab', halaw Plotz zan Boispün 'a-la-wa
kab'al pitzal[1] Titl:„Earth-like Ballplayer“ ka-b'a-la-pi-tzi-la

De rituön Boischpü[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Af ona Inschrift in Yaxchilan (Hieroglyphntreppn 2) is a Bgebnheit aus da grauan Vuazeit afzeichnt. Drei Gedda soin Se auf oan Boischpüplotz söbst umbrocht hom (ch`ak baah). Se hom se oiso söwa gopfad. Und Jeda vo de drei Söbstopfa is ois Ahal-Sieg gfeiat wuan. Dahea hom de Boiplatz a den Naum Ox ahal Eab (Stiagn da drei Siege) ghobd. De drei Gedda haum den junga Gugaruzgod, de Widagbuat und a des Wochsn vom Gugaruz bdeit. Ia Tod hed eascht den ewign Lebnszyklus megli gmocht.

Noch eanan Tod san de Drei direkt vom Boischpüplotz in de Untawöd (ooch bih) eigfoan. Dea Oat midn Boischpüplotz hod a des schwoaze Loch ghoassn, wos wida bdeit das dea Plotza de mythische Funktion von Zuagaung zua Untawöd ghobd hod.

Bei den afzeichntn Boischpüszenan af Vasn, Stelen, Tiastüaz und Fries usw, wiad efta de Gschicht vom Boischpü vo de geddlichn Zwülling Junajpu und Xb`alanke zoagt. In Maunchan is im Boi a Kanikl oda da Kopf von Junajpu oda dea vo sein Votta Jun Junajpus eizeichnt, oda a dea vo oan agsegna Gfaunganan, dea wos zu oana Kugl vaschniat woa. Odlige oda fiaschtlichn Kriagsgfaungane san, noch gnua Demiatigungan und Marterungan, za Kugln vaschniat, duach Owistessn iwa de Stufn, oda de Böschung, eppa a vom Podestl afn Plotz, umbrochd wuan. Da Kini hod se daduach voa de fasaumitn Grossn und in Voik ois unabiddlicha Siga und geddlicha Kini doaschtön kena. A Kini hod owa a ois Boischpüla zoagn kena, wia ea in de Untawöd owisteigd wia seine Vuabüda, vo de geddlichn Zwülling, und Ea fia sei Voik de Gedda da Untawöd bsiagt.

Dea Plotz woa oiso a aa Oat da Widagbuat. Ea woa oiso zgleich a Oat des Schtebm owa a vom Lebn und so hod da Boschpüplotz den gaunzn Lebnszyklus vasinbüdlicht.

De Schpüföda[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da ödaste Boischpüploz im Mayalaund, is am Grijalva-Fluss in Chiapas gfundn wuan. Es schtaumt ausn 5 Joahundat v.Chr. Iwa Joahundat is de Bauoat zimli gleichblim. De Schpüfödläng hod zwischn 20 und 30 Meta gschwaunkt. De Schpüföda woan boadsoatig, iwa de gaunze Läng, vo schrägn Böschungan bgrenzt. Va obn agschaugt hod des Schpüföd wia a lateinischa Oansa I ausgschaugt. Des Schpüföd woa Links und Rechts mid runde Schtoaplottn makiad, de a wichtigs Eaeignis obüdld hom. Af merare Platz woan soachane Schpüfödmakirungsschtoana a aun de via Schpüfödendn in den Bodn eiglossn. De Schpüfödschtoana san bis zua Untaseitn vajingd und san wia Pfropfn im Bodn gschtekt. In da Mayaklassik hods a koane Toa gem (Ring), duach de da Boi gschleidat wen häd miassn. De Boischpüplatz san a fia aundare Schpuatoatn gnuzt wuan. Es gibt a Abüdungan mid Ringa. Da de Plotz an zentreun Stön glegn san und Tribühnan ghobt hod, san de Platz a fia Feschtumzüg gnuzt wuan. Stod dea Schpüfodmakirungan san am Plotz vo Copan sex Köpf am owan Raund da Böschung gwest.

Des Boischpü in da Präklassik[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Midn End vo da Puuc Kuitua san ned nua de Städ gstuam, sundan a des klassische Boischpü is vaschwundn. Im Mayalaund is nuamea an de Kistn Yukatans und im Nuadn gschpüt wuan. Ebnso im Hochlaund, des vo K`iche schprochign Vöka dominiad woa. De Odlign vo de K`iche und vo merare Stootn in Nuadyukatan hom se af oane Abstaumung vo de Toitekn bruafn. Wos se a beim Boischpü zoagt hod. De Schpüplatz san gressa, broada und länga wuan. De Böschungan san gaunz vaschwundn oda woan nuamea audeit. Iwa de hod koa gegnarischa Gfaungana mea ztod gschtiazt wean kena. A Neiarung woan woan a de hochn grodn Seitnmauan. Und de Toaring, Links und Rechts in da Middn. Des woa a gaunz aundas Boischpü, des af Schpüoatn Zentreumexicos zruckgeht. De Oat is vo El Tajin, Veracruz- und dea Toitekn - Kuitua ausgaunga, wo scho lenga de Fuam vo de Boischpüplatz gbreichli woan. Und de san mid de religiösn Vuaschtöllungan und Opfaritn an de Rända des fuamolign Mayalaunds kema. Des greste Schpüföd homs in Chichen Itza, Nuadyukatan. Mid oanana Läng vo 168 m und Broadn vo 36 m. Da Toaring is in da Hechn vo 7,25 m. De Schpüregln san uns ned bkaunt. Owa woascheinli hom do nua gressare Maunschoftn schpün kena. Und bei dea Toahechn und dem kloan Lochduachmessa vo uma 50 cm wean a de Boi kloana gwen sei. Af de Büdln hom de Schpüla a nua an Schuatz o und schpün Boafuass. Af oanign Abüdungan schpüns a mid de Fiass.

Des Ulama oda Pok-ta-Pok[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Boischpü wean no Heid in Zentreumexico gschpüd.

Literadua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Nicoiai Grube u. A., Maya - Gottkönige im Regenwald. Tandem Verlag - H.F. Ulmann-Potsdam 2006/7 ISBN 978-3- 8331-4447-9
  • Hans j. Prem, Die Azteken. 5. Auflage 2011, C.H.Beck, Minga. ISBN 978-3-406-45835-4
  • Hanns.J.Prem, Geschichte Altamerikas. R. Oldenburg Verlag, Minga 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
  • Rudolf Pförtner/Nigel Davids, Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wean 1980.
  • Berthold Riese, Die Maya. C.H.Beck-Wissen, Minga, 6.Auflage 2006. ISBN 978-3-406-462641
  • Berthold Riese, Das Reich der Azteken- Geschichte und Kultur. C.H.Beck, Minga, 2011.ISBN 978-3-406-61400-2
  • Max Hinderer, Jens Kastner (Hrsg.): Pok ta Pok. Aneignung - Macht - Kunst. Verlag Turia + Kant, Wien 2007, ISBN 3-85132-469-2.
  • Berdan, Frances F. (2005). The Aztecs of Central Mexico: An Imperial Society. Case Studies in Cultural Anthropology (2nd ed.). Belmont CA: Thomson Wadsworth. ISBN 0-534-62728-5. OCLC 55880584.
  • Blanchard, Kendall (2005). The Anthropology of Sport (Revised ed.). Bergin & Garvey. ISBN 0-89789-329-8.
  • Miller, Mary Ellen; and Simon Martin (2004). Courtly Art of the Ancient Maya. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-05129-1. OCLC 54799516.
  • Noble, John (2006). Mexico. Lonely Planet. ISBN 1-74059-744-3.
  • Orr, Heather (2005). "Ballgames: The Mesoamerican Ballgame". In Lindsay Jones (Ed.). Encyclopedia of Religion. Detroit: Macmillan Reference, Vol. 2. pp. 749–752.

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Interaktive Seitn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Ballgame.org A Animation (englisch).

Interwiki[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]