Schbrosswokale

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

A Fenomen fum Boarischn, wos owa heit neta mea in gauns wenig Regionen und doat a neta bai de ödastn Dialekt-Schbrecha fia kimt, san de Schbrosswokale. In da Schbrochwissnschoft wiad des intanazional a mim grichischn Woat Anaptyxe (anaptyxis = Entfoitung) oda Sanskrit: Svarabhakti (da Wokal aus da mitlan Rai) bezaichnet und kimt a in aundane Schbrochn fia. Des gaunze entschded foa oim, damid beschdimte Wokabin and n Glaung und de Schbrochmelodi aubasst wean kinan.

Schbrosswokale und d R-Wokalisiarung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Schbrosswokale gibt s im Boarischn foa oim geografisch doat, wo koa R-Wokalisiarung gmocht wiad. Dabai blaibt s R im Auslaud, oiso am End fu ana Süm oda am End fu am Woat, eahoidn, und es wiad zwischn m R und im Konsonant, dea danoch kimt, nu a Wokal aigfügt. Wöcha Wokal des is, hengt fu de Wokale dafoa ob.

Oft wiad a heit a Mischfoam gret, wo s R so hoiwads wokalisiad wiad - oiso es entschded a zusezlichs A, drozdem blaibt s R eahoidn und es wiad nu a Anaptyxe aigfügt.

Hochdeitsch R wokalisiad mid Schbrosswokal Mischfoam
Herbst Heabst Heribst Hearibst (Hiaribscht)
Berg Beag Beri Beari
Dorf Doaf Dorif Doarif
Kirche Kiacha Kira(cha) Kiara
Arbeit Oawad Orawacht Oaracht*

Im Weanarischn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Schbrosswokale keman in ana aundan Foam sogoa im oidn weanarischn Dialekt foa. Dabai wiad zwischn zwoa Konsonant a Schwa-Laut aigfügt, oiso a kuazs neta hoibads ausgschbrochns A. Baischbü im Weanarischn:

Hochdeitsch Weanarisch Schbrosswokal
Verschwinde! Faschwind! Faschawind!
Verbrecher Fabrecha Fabarecha
abgebrannt obrend obarend
gerade aus! grod aus! garod aus!

Leit, de Deitsch oda Boarisch leanan[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Schbrossvokale keman heit a oft bai Leit foa, de a ned deitsche Muadaschbroch haum, in dea nia mearare Konsonantn hintaranaund fia keman (zum Beispüi Ungarisch, Diakisch) und Hochdeitsch ois Fremdschbroch leanan (DaF). Soiche Leit füng daun in hochdeitsche Wöata, owa a bai boarische Dialektwöata, Schbrosswokale ai, damid si si mid da Ausschbroch laichda dan.

Baischbü dafia san:

Schdurumpf fia 'Schdrumpf' (Strumpf)
Schanaps fia 'Schnops' (Schnaps)

Schbrosswokale bai ausgwaundate Wöata[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es kimt a fia, doss deitsche oda boarische Wöata mid soichane Schbrosswokale drin in aundare Schbrochn ois Fremdwöata iwanuma wean, wai s aso bessa in Schbrochritmus fu deara Schbroch basd.

Baischbü: Kuruş (diakische Wearungseinheit) aus Groschen

In da Kindaschbroch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A kloane Kinda broduzian soichane Lautfenomen maunchmoi, wauns grod zum ren aufaungan.

Baischbü dafia san: Sandara schdod Sandra

Baischbü[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Baim Liad Akipenga fum Hubeat fu Goisan (Liad 12 aufn "Gombe"-Album) keman im Aufaungsgsazl glai a gaunza Haufn fu Schbrosswokal fia, aso wias im oidn Goisaradialekt gret woan han. S'Gsazl, wos um Afrika ged, hoast aso:

Do wo de hea keman iss woitla hoas
Owa ned an jiada duad si oans so a Roas
Wai d’Leit san orim und s’Bia is worim
Owa an am worim Bia is nu koana gschdoarim

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]