Cherokee (Sproch)

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn.
Cherokee (Sproch)
Gredd in USA (Oklahoma und de Qualla Region, North Carolina)
Sprecha eppa 12,000 to 22,000[1]
Klassifikation
  • Cherokee
Offiziella Status
Amtssproch
Sprochcode
ISO 639-1
ISO 639-2 chr
ISO 639-3 chr [3]
Cherokee Sprochraum

Des uaspringliche Siedlungsgebiet vo de Cherokee voa da Vatreibung.


Cherokee (ᏣᎳᎩ "Tsalagi"), aa tscherokesisch, is de Sproch vom Cherokee-Voik und wead no vo bis zu 22.000 Menschn gredd. Cherokee gheat zua irokesischen Sprochfamilie und bleibt de oanzige Sproch vo da südirokesischen Gruppm, wo no gredd wead. De uaspringliche Oagnbezeichnung vo dera Sproch wor Aniyunwiya, da heitige Nama Tsalagi is vom englischen Begriff Cherokee obgleitet worn.

Phonologie[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

S Cherokee hod an oanzign Labialn Konsonantn, s "m", wo relativ nei in da Sproch is, es sei denn ma zejt s Cherokee "w" aa zu de labialn anstott zu de velaren Konsonanten. De Sproch hod aa koa "p" und "b". Im Foi vo "p", wead des oft duach "qu" easetzt, wia zum Beispü im Nama vo da Cherokee-Wikipedia, wo "Wi-gi-que-di-ya" hoasst.

Konsonanten[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Konsonanten vo de North Carolina Cherokee
Labial Alveolar Palatal Velar Glottal
Plosive t k ʔ
Affrikative ts
Frikative s h
Nasal m n
Approximant l j (y) ɰ (w)

Vokale[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es gibt sechs kuaze Vokale und sechs lange Vokale im Cherokee. Wia in oin Irokesn-Sprochn schliasst des oan nasalen Vokal ein. Im Cherokee is da nasale Vokal a Schwa-Laut. Moastns weada ois v gschriem und ois [ɜ] ausgsprochn. Des kling ähnlich wea s franzesische un. Vokale kenna kuaz oda lang sein.[2]

vorn zentral hintn
gschlossn i   u  
hoibgschlossn e   ə̃   ə̃ː o  
offn a  

Diphthonge[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Cherokee gibts nua oan Diphtong:

Grammatik[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Cherokee is wia vui indianische Sprochn polysynthetisch aufbaut, des hoasst dass vui Morpheme zammabaut wean kenna, um a oanzlnas Wort z buidn, des nacha sea lang sein ko. Cherokee Verben, de wichtigste Wortgruppm in dera Sproch, miassn im Minimum a Prefix (Pronomen), a Verb-Wuazl und an Aspekt-Suffix und an Modus-Suffix hom.[3] Beispuisweis, hod de Verbform ge:ga, "I geh" jeds vo dena Element:

Verb-Form ge:ga
g- e: -g -a
PRONOMINALES PREFIX VERB-WUAZL "to go" ASPEKT-SUFFIX MODAL-SUFFIX

Da Pronominal-Prefix is g-, wo de easchte Person Singular ozoagt. De Verb-Wuazl is -e, "gehn." Des Aspekt-Suffix is -g-. Des Modal-Suffix fia reglmessige Verben in Cherokee is -a

Des Foigende is a Konjagation vom Verb "gehn".[4] Es wead dabei ned zwischn Dual und Plural ind da drittn Person untaschiedn.

Konjugation vom Wuazl-Verb -e- gehn
Singular Dual inkl. Dual exkl. Plural exkl. Plural inkl.
1. gega - i geh inega - mia genga (you + I) osdega - Mia zwoa genga (ned du) otsega - Mia genga olle (3+, ned du) idega mia genga olle (3+, aa du)
2. hega - du gehst sdega - mia zwoa genga itsega - ia gehts olle
3. ega - er/sie/es geht anega Se gengan

De Iwasetzung vawendd de Verbvalafsform ("etz duata geh"). Im Cherokee is de Valafsform ("I dua geh", engl. "I am going") no haifiga wiar im Boarischn oda Englischn.

De Ausdrick gegoi, hegoi, egoi bedeitn jeweis "I geh oft", "du gehst oft", und "er geht oft".[4]

A Verb ko duach diverse Affixe (pronominal, reflexiv und derivational) bis zu 21,262 Forma onehma.

Subjekt-Verb-Objekt[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Cherokee is noch da Sprochtypologie a SVO-Sproch (Subjekt-Verb-Objekt); des hoasst Subjekt, Verb und Objekt stengan im Normeifoi in dera Reihnfoig. Negationa ham a vaschiedane Ordnung. Adjektive kema voa Substantive, wia im Boarischn. Demonstrativpronomen, so wia nasgi ("des") oda hia ("des"), kema am Ofang vo Nominalphrasn. A Relativsotz foigt af a Nominalphrasn.[5] Adverbien kema voa de Verben, wo se modifizian. Zum Beispui, "Se redd laut" ist asdaya gawoniha (weatlich, "laut se redd").[5]

Dialekt[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Cherokee hod drei Haptdialekt. Da "Untare Dialekt" (Lower Dialect) is um 1900 ausglescht worn. Da "Middlare oda Kituhwa-Dialekt" wead vo de estlichn Bande gredd und in da Qualla Region. Da "Westliche oda Otali-Dialekt" (Overhill Dialekt) wead z Oklahoma gredd.[6] Da westliche Dialekt hod gschetzte 9000 Sprecha.[7] Da untare Dialekt, wo vo de Bewohna on da Grenz vo South Carolina und Georgia gredd wead, hod s r ois Liquidn im Bestand, wehrend da zeitgenessische Kituhwa- oda Ani-Kituwah-Dialekt, wo in North Carolina gredd wead und da westliche Dialekt s l ois Liquidn hom. Deshoib wead do s Wort "Cherokee" zu Tsalagi (Cha-la-gee oda Cha-la-g ausgsprochn).

Suibmvaschiabung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Otali-Dialekt is in de letztn 150 Joar signifikant vom Sequoyah obgwicha. Im Otali wean 122 vaschiedane Suibm vawendd, im iwrign Cherokee nua 85.

Suibm-Vaschiabung im Otali-Dialekt im Vagleich zum Sequoyah
Otali Suibm Sequoyah Suibm-Index Sequoyah Schriftzeichn Sequoyah Suibm
nah 32 nah
hna 31 hna
qua 38 qua
que 39 que
qui 40 qui
quo 41 quo
quu 42 quu
quv 43 quv
dla 60 dla
tla 61 tla
tle 62 tle
tli 63 tli
tlo 64 tlo
tlu 65 tlu
tlv 66 tlv
tsa 67 tsa
tse 68 tse
tsi 69 tsi
tso 70 tso
tsu 71 tsu
tsv 72 tsv
hah 79 ya
gwu 11 gu
gwi 40 qui
hla 61 tla
hwa 73 wa
gwa 38 qua
hlv 66 tlv
guh 11 gu
gwe 39 que
wah 73 wa
hnv 37 nv
teh 54 te
qwa 06 ga
yah 79 ya
na 30 na
ne 33 ne
ni 34 ni
no 35 no
nu 36 nu
nv 37 nv
ga 06 ga
ka 07 ka
ge 08 ge
gi 09 gi
go 10 go
gu 11 gu
gv 12 gv
ha 13 ha
he 14 he
hi 15 hi
ho 16 ho
hu 17 hu
hv 18 hv
ma 25 ma
me 26 me
mi 27 mi
mo 28 mo
mu 29 mu
da 51 da
ta 52 ta
de 53 de
te 54 te
di 55 di
ti 56 ti
do 57 do
du 58 du
dv 59 dv
la 19 la
le 20 le
li 21 li
lo 22 lo
lu 23 lu
lv 24 lv
sa 44 sa
se 46 se
si 47 si
so 48 so
su 49 su
sv 50 sv
wa 73 wa
we 74 we
wi 75 wi
wo 76 wo
wu 77 wu
wv 78 wv
ya 79 ya
ye 80 ye
yi 81 yi
yo 82 yo
yu 83 yu
yv 84 yv
to 57 do
tu 58 du
ko 10 go
tv 59 dv
qa 73 wa
ke 07 ka
kv 12 gv
ah 00 a
qo 10 go
oh 03 o
ju 71 tsu
ji 69 tsi
ja 67 tsa
je 68 tse
jo 70 tso
jv 72 tsv
a 00 a
e 01 e
i 02 i
o 03 o
u 04 u
v 05 v
s 45 s
n 30 na
l 02 i
t 52 ta
d 55 di
y 80 ye
k 06 ga
g 06 ga

Schrift[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Irokesische Suibmschrift
Cherokee Vakeahsschuidl z Tahlequah, Oklahoma

Cherokee wead in ana oagnen Suibmschrift gschriem, wo vo am Indiana Sequoyah (alias Guest oda George Gist) entwicklt worn is. A poar Buachstobm san ähnlich wia lateinische Buachstobm oda arabische Ziffan, de Bedeitungen san owa unabhängig davo.

Neie Medien[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Eascht neiadings, seits de Cherokee-Schriftzeichn aa in Unicode gibt, ealebt de Cherokee-Sproch im Internet a Renaissance. Zum Beispui is des ganze Neie Testament[8] in da Cherokee-Schrift im Netz und es gibt aa a Cherokee-Wikipedia.[9]

Joseph L. Erb und Roy Boney, Jr. vo da Cherokee Nation ham a iPhone-Applikation fia de Cherokee-Sproch programmiat und san dabei a soziales Netzweak und Video-Spui fia de Cherokee-Sproch z entwickln.[10]

Biachl in Cherokee[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Awi Uniyvsdi Kanohelvdi ᎠᏫ ᎤᏂᏴᏍᏗ ᎧᏃᎮᎸᏗ: The Park Hill Tales. (2006) Sixkiller, Dennis, ed.
  • Baptism: The Mode
  • Cherokee Almanac (1860)
  • "Christmas in those Days"
  • Cherokee Driver's Manuel
  • Cherokee Elementary Arithmetic (1870)
  • "The Cherokee People Today"
  • Cherokee Psalms: A Collection of Hymns in the Cherokee Language (1991). Sharpe, J. Ed., ed. and Daniel Scott, trans. ISBN 978-0-935741-16-2
  • Cherokee Spelling Book (1924). J. D. Wofford
  • Cherokee Stories. (1966) Spade & Walker
  • Cherokee Vision of Elohi (1981 and 1997). Meredith, Howard, Virginia Sobral, and Wesley Proctor. ISBN 978-0-9660164-0-6
  • The Four Gospels and Selected Psalms in Cherokee: A Companion to the Syllabary New Testament (2004). Holmes, Ruth Bradley. ISBN 978-0-8061-3628-8.
  • Na Tsoi Yona Ꮎ ᏦᎢ ᏲᎾ: The Three Bears. (2007) Keeter, Ray D. and Wynema Smith. ISBN 0-9777339-0-4.
  • Na Usdi Gigage Agisi Tsitaga Ꮎ ᎤᏍᏗ ᎩᎦᎨ ᎠᎩᏏ: The Little Red Hen. (2007) Smith, Wynema and Ray D. Keeter. ISBN 978-0-9777339-1-0.


Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Lewis, M. Paul: Cherokee: Language of United States, 2009, Ethnologue (on-line); obgruafa am 6. Septemba 2010
  2. Feeling, "Dictionary," p. ix
  3. Feeling et al, "Verb" p. 16
  4. 4,0 4,1 Robinson, "Conjugation" p. 60
  5. 5,0 5,1 Feeling, "Dictionary" p. 353
  6. Scancarelli, "Native Languages" p. 351
  7. Anderton, Alice, PhD. Status of Indian Languages in Oklahoma. (Memento des Originals [1] vom 17. Septémber 2010 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.ahalenia.com Intertribal Wordpath Society. 2009 (retrieved 12 March 2009)
  8. Cherokee New Testament Online.
  9. ᎤᎵᎮᎵᏍᏗ. (Memento des Originals [2] vom 20. Juli 2008 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/chr.wikipedia.org Cherokee Wikipedia
  10. Proposal for the creation of RezWorld™ 3D video game to teach Cherokee. (obgruafn am 23. September 2010)

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Bruchac, Joseph. Aniyunwiya/Real Human Beings: An Anthology of Contemporary Cherokee Prose. Greenfield Center, N.Y.: Greenfield Review Press, 1995. ISBN 0-912678-92-5
  • Cook, William Hinton (1979). A Grammar of North Carolina Cherokee. Ph.D. diss., Yale University. 7562394.
  • King, Duane H. (1975). A Grammar and Dictionary of the Cherokee Language. Ph.D. diss., University of Georgia. [4]
  • Lounsbury, Floyd G. (1978). "Iroquoian Languages". in Bruce G. Trigger (ed.). Handbook of North American Indians, Vol. 15: Northeast. Washington, DC: Smithsonian Institution. pp. 334–343. [5].
  • Munro, Pamela (ed.) (1996). Cherokee Papers from UCLA. UCLA Occasional Papers in Linguistics, no. 16. [6].
  • Pulte, William, and Durbin Feeling. 2001. "Cherokee". In: Garry, Jane, and Carl Rubino (eds.) Facts About the World's Languages: An Encyclopedia of the World's Major Languages: Past and Present. New York: H. W. Wilson. (Rosetta Project)
  • Scancarelli, Janine (1987). Grammatical Relations and Verb Agreement in Cherokee. Ph.D. diss., University of California, Los Angeles. [7].
  • Scancarelli, Janine. "Cherokee Writing." The World's Writing Systems. 1998: Section 53. (V Rosetta Project)

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]