Quirigua

Prähistorische Stod

Quirigua*
Prähistorische Stod ; Quirigua*
UNESCO Wödeabe;
	Nuadseitn vo da Stele D; Se schtöd de Lebnsgschicht vom Heascha K'ak' Tiliw Chan Yopaa doa.
Stootsgebiet:	Guatemala
Typ:	Kuitua, Maya-Klassik
Kriterien:	I, II, IV
Referenz-Nr.:	149
Region: ª	Amerika
	Gschicht vo da Eischreiwung
Eischreiwung:	1981 (Sitzung 7)
	* Da Nam is af da Wödeabe-Listn afgefiad.; ª De Region is vo da UNESCO klassifizad.

Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

Quirigua woa a kloanare owa schpoda bolitisch wichtige Mayaschtod in da Maya-Klassik. In dera Gegand woan mera aundare indigene Vöka dahoam und nua de Owaschicht woan vamuatli Maya. Gründt is de Schtod vo da Schtod Copan wuan, um de wichtign Wossaschtroßn en Montaguefluß owi. Des woa da Haundlsweg noch Nuadyukatan und in de Karibik hi. De Schtod woa bis 738 a Vasall vo Copan. Da Kini K'ak 'Tiliw Chan Yopaat hod de Gegnaschoft vo de zwoa großn Mächt Tik`al und Calakmul ausgnuzt und de Unobhengigkeit vo Copan eakempft.

De Vuagschicht

Bsiedlt is de Gegand vo da schpodan Schtod Quirigua scho in da schpodan Präklassik (400 v.Kr.-200 n.Kr.). Do ehnlige Kloafund bis noch Honduras und affi ins Hochlaund vo Guatemala zfindn san, kau ma aunehma, daß scho domois de Gegandn mid Haundlsweg vabundn woan.

A gschichtlige Aufzoachnung mid Maya-Hieroglyphn gibds eascht seid 426. Do is da K`inich Yax K`uk`Mo`, mid Kriagan aus da Schtod Tik`al aukema und hod de Schtod Copan eaowad. Und a de Gegand ummadum. So a de Oatschoft Qurigua. Weu duat is nu a boa Tog schpoda da Tok Caspar? ois easchta bekaunta Ajaw/Ahaw (Kini) vo Quirigua eigsezt wuan. In dera Zeit woa Tikal de beheaschande Schtod im Maya-Tiaflaund. Vo dera Schtod aus san mera Aundare eaowad oda gründt wuan. Quirigua woa a in dem Wiatschoftsvabund. Dea Oat hod fia Copan den Haundlsweg zua Karibik ogsichat und so a indirekt den fia Tikal.

De Heascha

Da easchte bekaunte woa da Tok Casper? De is im Joa 426 vo Copan inthronisiat wuan. Daun keman fümf Heascha vo de ma ned vü woas.

Tutum Yohl K`inich ummas Joa 455, weus vo eam a scheene Stele gibt.
Da 3 Kini Schüdkrötn-Muschl? umma 480?
Da 4 Kini Koab-Schedl?
Da 5 Heascha K'awiil Yopaat umma 653?
Da 14 Kini K'ak 'Tiliw Chan Yopaat vo 724-795.
Da 15, Hümmi-Xul vo 785-795?
Da 17 Jade Hümmi umma 800-810.

Untan Kini K'ak 'Tiliw Chan Yopaat

Da Kini K'ak 'Tiliw Chan Yopaat is 724 ois Vasall vo Copan vo deran Kini Uaxaclajuun Ub'aah K'awiil eigsezt wuan. Dea hod owa aundare Plän fia sei Schtod ghobd. 734 hoda fia sei Schtod a eigne Glyph zoagt und ea hod se neamma AHAW [Herr] auredn lossn, sundan k'ul Ahaw (heiliga Herr), womid ea zogt hod das a neamands Vasal mea warad. Ea hod den Dauakriag zwischn Tik`al und Calakmul ausgnuzt und hod se af de Soatn vo da zwoatn Schtod auglahnd. Scho 736 hodn da große Kini Wamaw K'awiil aus Calacmul in Quirigua afgsuacht.

Do jo Copan a oida Vabündeta vo Tikal gwest woa, hod ea af de Hüf vo deran Eazfeind ghofft. Calakmul wida woit Tikal schwechn, indems Copan ausschoitn kunt und a den eitrechtign Haundlsweg, des Montague Flußtoa owi unta eigna Kontroi zbringa.

Do jo Quirigua fimfmoi kloana woa ois Copan, wid de kloanane Schtod vo Calakmul mülitarische Intaschtitzung griagd hom.
Es is owa do recht Vawuan. San iazt de Kriaga vo Copan 738 za oana Schtrofexpedizion auszogn? Oda is deran Kini mid seine Odlign nua af Bsuach kema woin? Und da ausgfuxte Kini vo Quirigua hod des Ausgnuzt und hod sein Bsuach mid an schtoakm militarischm Iwafoi, den Kini vo Copan und seine Odlign gfaungagnumma? Af jedn Foi hod a de gegnarischn Wüadntrega zwoa Tog schpoda Enthaubdn lossn.
Genauas woaß ma heid nemma. Copan söwa is ned augriffa wuan, woa owa so gschwecht, das 17 Joah koane neichn Baudn, Stelen oda Tiaschtiaz eabaun hod kena.
Quirigua hod de Schtod Xkuy eaowad und hod af Stelen vameaka lossn das iazt de Haubdschtod vo da sidlign Mayaregion wa. De gressare Schtod Copan hod nia vasuacht Quirigua auzgreiffa. Megligawoas hods den großn Schtodschtoot Calakmul gfiacht.
810 hod da Kini vo Copan Yax Pasaj Chan Yopaat, den KiniJade Hümmi in Qurigua bsuacht. Owa fia a Zaumowad woas scho zschpod. Den noch dem Datum hod ma vo de zwoa Schtäd nix mea eafoahn. A de Mayaschtod Quirigua is in da Vagessnheid vaschwundn.
Do bei da Schtod a feschta roda Saundschtoa zan Obaun woan, hod de kloane Schtod de hechstn Stelen baun kena. A de zoomorphen machtign Prunk- und Gdenkschtoana san in dera Greß nua in dera Schtod zan Findn.

A Büdl vom Fuascha Maudslay, da Zoomorph B.

Aus da Zeit vom End da Maya-Klassik und en Iwagaung in de Post-Klassik hod ma in Chichen Itza Kupfaglockal aus Quirigua gfundn. Des won im Mayalaund, außan Goid de ödastn Metoifund.

Nochn End

In da Postklassik ( umma 900-1200) hods in dea Gegand nu Haundlsweg gem. Des woan de Oidn noch Belize und Nuadyukatan, Chichen Itza. Dea Oat hod owa nua mea a kloane Bevökarum ghobd und megligawoas woan des scho koane Maya mea.

Schau aa

Litaradua

Nicoiai Grube u. A., Maya - Gottkönige im Regenwald. Tandem Verlag - H.F. Ulmann-Potsdam 2006/7 ISBN 978-3- 8331-4447-9
Hanns.J.Prem, Geschichte Altamerikas. R. Oldenburg Verlag, Minga 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
Rudolf Pförtner/Nigel Davids, Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wean 1980.
Berthold Riese, Die Maya. C.H.Beck-Wissen, Minga, 6.Auflage 2006. ISBN 978-3-406-46264-1

Im Netz

Commons: Quiriguá – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Eintrag in da Wejteabelistn vo da UNESCO auf Englisch und auf Franzesisch
http://en.wikipedia.org/wiki/Quirigu%C3%A1
https://web.archive.org/web/20160305124447/http://unesco.at/kultur/welterbe/welterbeliste_dt.pdf
Quiriguá: A Mayan Legacy in Stone Essay mid vü Büdln
Enigmatic Quiriguá
Fotos von Quiriguá Stela (französisch)
Geschichte mit Fotos (englisch)

Video