Boarische Grammatik (Präpositiona)

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Westlichs Nordboarisch gschriem worn.
Der Artikl dou ghejert zo da Artiklsåmmlung iwer d Grammatik vo da Boarischn Sprouch.
A Iwersicht iwer ålle Artikl zon Thema findts in Boarische Grammatik.

Präpositiona (vo latainisch: praepositio, des hoisst es Voråstölln, es Vorågstöllte) stölln a Vahöltnis zwischa Lait, Såchan oder Såchvahålt her, drum hoissn's in da daitschn Grammatik aa Vahöltniswerter. Präpositiona kinna'se af an Ort, a Zait, oder wos ånders bezejng.

Da Ort[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Präposition, wou af an Ort hiwaist, is a lokale Präposition. Dou kå'ma froung:

  • Wou kummt wos/wer her?
    • as, bå, bis vo, vo, vo ... å min Dativ
    • Baispül: I hul mai Gwånd asn Kloiderkåstn. I kumm da Tir aina. Des Packl kummt bis vo Sidtirol. I kumm vo Rengschburch. Vo Låndshout å bin'e schnöller gforn.
  • Wou is wos/wer?
    • å/ån, af, am (= afm), bå, entlång, gecha/geng, hinter, in, newa/nem, iwer, ower, unter, vor/fir, z, zwischa min Dativ; drasserhål, drenterhål, driwerhål, drinnerhål, drowerhål, drunterhål (dej ålle aa mit her- vorn), hinterhål, vorderhål, gengiwer, wisawi (=vis-a-vis) mit Dativ oder vo; um min Akkusativ
    • Baispül: Es Büldl hengt å da Wend. Da Må hockt af aran Gal. Es Essn stejt am Tisch. I påck d Kou de Herner. Da Nåchbar ower mir is z laut. A guats Zoiglbejer hom's z Eschawo. D Quölln is drowerhål von Boch. Es Derfl drenterhål da Doana.
  • Wou gejt wos/wer hi?
    • å/ån, af, am (= afn), bå, bis, bis af, durch, gecha/geng, hinter, in, iwer, newa/nem, nouch, unter, vor/fir, zwischa min Akkusativ; bå, zo min Dativ
    • Baispül: I henk a Büldl å d Wend. I for af Minga. I staich am Turm affe. I schau bån Fenster asse. In Summer for'ma bis af Spanien. I hock'me zo de Gest hi.

D Zait[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Präposition, wou af a Zait hiwaist, is a temporale Präposition.

  • a Zaitpunkt:
    • bå, nouch, vo, vor, zo, zwischa min Dativ; bis, gecha/geng min Akkusativ
    • Baispül: Vor da Arwat trink'e koa Bejer niat, ower nouch da Arwat gunn'a'mar a Flaschl. D Zait zwischa Oustern und Pfingstn. I arwat vo Månta bis Fraita.
  • a Zaitdauer:
    • bå, in, sait min Dativ; af, durch, fir, iwer min Akkusativ; asserhål, innerhål mit vo
    • Baispül: I ho sait haint frej nix gessn. Es Boarische hout'se iwer d Jourhundert vaendert.
  • a Zaitåbschnit:
    • a Urzait: um Åchte (= genau um Åchte), umara Åchte (= a weng ejerer oder spejter wej Åchte), fimf af/vor Åchte, fimf iwer/nouch Åchte
    • a Monat oder a Zait von Jouer: in/im Jenner, Fewer usw., in/im Summer, Winter usw.
    • a Toch oder a Zait von Toch: ån/åm Månta, Irta usw., åm Oumd, af d Nocht, bån Toch, da Nocht, z mittogs, oumds, nåchts
    • a Festtoch: z Wainåchtn, Oustern usw., af Wainåchtn, Oustern usw.

Da Grund[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Präposition, wou af an Grund in waitern Sinn hiwaist, is a kausale Präposition.

  • as, bå, dånk, durch, fir, mit, nouch, trotz, iwer, um, unter, vo, vor, wecha/weng/zwengs, zo

D Oart und Wais[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Präposition, wou af a Oart und Wais hiwaist, is a modale Präposition.

  • af, as, asser, bå, bis, ån, bis af, bis zo, entgeng, fir, gecha/geng, gengiwer, in, mit, mitsåmt, one, stot, unter, vo, zo

Präpositiona und Föll[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Oa han min Dativ vabundn, oa min Akkusativ, oa min Dativ (nou stenga's fir an Ort) oder en Akkusativ (nou stenga's fir a Richtung, a Zül), oa mit an vo + Dativ. En Genetiv git's bå Präpositiona niat, dou stejt tolwais da Dativ und tolwais a vo + Dativ, an Asnoum han ner d Pronomen mainer, dainer, sainer, baispülswais hinter mainer, dou wird ower haintzatoch mejerer da Dativ verwendt: hinter mir.

Präpositiona und Artikl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In Boarischn wern d Artikl gern mit de Präpositiona vabundn. Da bstimmte Artikl in Dativ deam wird zo -m, des wird in traditionelln Boarisch gern zo dean und -n vaschliffa. Baispülmasse: åm/ån, båm/bån, im/in, vom/von, zom/zon, hinterm/hintern, newam/newan. Da bstimmte Artikl in Akkusativ dean wird zo -n, des wird zo -s. Baispülmasse: inn, ins, hintern, hinters. Da unbstimmte Artikel kå'se aa valengern und in Dativ aa zo ran -n vaschlaiffa nouch ara Präposition. Baispülsmasse: af an/am/aran/aram Berch, af a/ara/ana Stånga.

Mejerer zo de oanzlna Forma vo de bstimmtn und unbstimmtn Artikl findts in Boarische Grammatik (Substantive).

Präpositiona und Pronominaladverbien[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In Boarischn wern Präpositiona wenger mit da-/dr- zo Pronominaladverbien vabundn, baispülswais: Fir des kån'e nix. Af des lou'e'me niat a.. Song kå'ma aa: Dou kån'e nix dafir. Dou draf lou'e'me niat a. (ålso mit an extra dou). Niat vawechsln derf'ma dej mit Werter, dej wou fest zåmmaghejern und wos ånders bedaitn, wej dabai, davu, dazou (da- + de betonte Form vo de Präpositiona): Da Vugl flejgt davu..

D Pronominaladverbien mit wo-/wor- kumma in Boarischn normalerwais aftrennt fir, baispülswais: Fir wos brauchst'n des? I wois niat, fir wos daß'e des brauch. Iwer wos sinnierst'n ejtz? I denk nouch, iwer wos daß'ma dischkriern kanntn. A Rutschagal is a Hulzressal, wou de kloan Kinder draf rain kinna. oder: ..., af dean kinna de kloan Kinder rain.

Präpositiona und d Assprouch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Dej Präpositiona, wou efters firkumma, wern assprechmasse gern vaschliffa, bsunders bài/bà/bå/bo, vã/võ/vũ, zou/zua hoissn oft in Nominativ bă/bŏ, vă/vŏ, ză/zŏ (z kummt von åltn ze, zou/zua/zŏ von åltn zuo) und in Dativ und Akkusativ băn/bŏn, văn/vŏn, zăn/zŏn, waiters ån/ã/õ/õã, in bsunders vor de bstimmtn Artikl ă, ĕ: ă da Wend, ĕ da Kirch. De gnau gschrima Baispül zoing, daß es Boarische an Haffa Wortforma bå Präpositiona hout.

Schau ar af[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Quölln und Literatur[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Ludwig Zehetner: Bairisches Deutsch, Heinrich Hugendubel Verlag/edition vulpes, Kreuzlingen/München/Regensburg, 2005, ISBN 3980702871
  • Ludwig Zehetner: Das bairische Dialektbuch, Verlag C.H.Beck, München, 1985, ISBN 3406305628
  • Ludwig Merkle: Bairische Grammatik. Buch & Media, München 2004, ISBN 3865200788.