Galaxie

Aus Wikipedia
NGC 4414, a tippische Spiraigalaxie

A Galaxie is a System vo Stean, sonstign Himmeskeapan, Staub, Gasneben und dunkla Materie, des wo duach de Gravitation zammghoidn wead. Und de fia ins Sichtbore nennt ma de Baryonische Materie. Und de mocht nedamoi 5% vom Wödall aus.[1]

As Woat (γαλαξίας / galaxías) kimmt ausn Oidgriachischn und geht auf a oide Sog zruck. Es moant oafoch Muich (gála) vo da Geddamuada Hera. Deswegn hoasst unsa Galaxis aa Muichstross. Im Englischn gibt's de Untascheidung ned.[2]

De Galaxien haum se eascht duach die Gravitazionsföda vo da dunklan Materie ausbüdn kenna. Im Wödall mocht de dunkle Marterie eppa 27% aus.

De Galaxien woxn in eahnan Lebm. Duach de Gravitazion ziagns benochboarte kloanane oda a de nohn Zweaggalaxien in eahnan Baunn. De wean daun af oana Umlaufbaunhn in de Läng zogn, zrißn und gschlickt. Und so woxn de Galaxien und wean oiweu greßa.

In da Middn vo de Galaxien is bei ana Jedn ois Katalysazionspunkt a schwoazes Loch. Heid woaß ma das des Halo vo de Galaxien vü weida außiglengd ois ma vo da Greß da Galaxien aunehma kinnt. Schuid drau is des Gravitazionsföd vo da dunklen Marterie. Des a dafia suagt, daß de Fliahkroft bei da Rotazion vo de Galaxien de ned zareißt.

Galaxieklassn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Klassifikation vom Hubble[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Galaxietypen nach der Hubble-Klassifikation: „E“ steht fia Elliptische Galaxien, „S“ steht fia Spirain und „SB“ für Boiknspirain (Spiral Barred)

De Klassifikation vom Edwin Hubble is rein empirisch und sogt nix iba de Entwicklung vo de Galaxien aus. Se is oba heit no im Gebrauch.

  • Elliptische Galaxien hama a oafoche Struktua. De Leichtkroft sinkt vo innen af aussn. Se ham koa oda nau a weng Gas, deswegn entstenga do aa koane neichn Stean. Se wean in Klassn vo E0 (kroasfeamig) bis E7 (stoark elliptisch) eiteit.
  • Lentikuläre (linsenfeamige) Galaxien ghean zua Klass S0. Se ham wia de Spiraigalaxien an Kean, oba koane Spiraioarme, sondan san noch aussen gleichmassi hej.
  • Spiraigalaxien ham an ellipsoidn Kean, vo dem Spiraioarme ausgengan, de wo in ana flochn Scheibn ogoadnet san.
  • Boiknspiraigalaxien ham an Boikn, dea vom Kean ausgeht und oschliassand de Spiraioarme. Unsa Galaxie is a Boiknspiraigalaxie.
  • Irreguläre (unreglmassige) Galaxien ham koan Kean und aa koane Spiraioarme. Es san moast Zweagngalaxien. Zwerggalaxien).

Weidane Galaxieklassn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

NGC 4676 („de Mais“): IC 820 (links) und IC 819 vaschejzn grod mitanand und buidn Gezeidnoarme
De Wognradlgalaxie
De aktive Galaxie NGC 7742 hod an recht hejn Kean.

Galaxien de wo si ned ins Hubble-Schema eioadna lossn.

  • Zweaggalaxien san kloane Galaxien, de wo aa ned so vui Leichtkroft ham. Es gibt vui meah Zweaggalaxien ois wia grousse.
  • Wexlwiakade Galaxien san Galaxien, de wo si begegna und si daduach vaendan. De Vaendarunga lossn si ned duachs Hubble-Schema klassifizian.
    • Gezeidnoarm-Galaxien (tidal dwarf galaxies, TDG) san Galaxien, de wo am Vaschmejzn san und dabei Gezeidnoarm aus Gas und Staub buidn.
    • Polarring-Galaxien entstengan ois sejtane Vaschmejzungsfoam vo Galaxien. Es buid si a Spiraioarm senkrekt zua Scheibnebane, dea wia a Polarring de ganze Galaxie umgibt. Unsa Galaxie kunnt aa a Spirairinggalaxie sei.
  • Aktive Galaxien san Glaxien mid an bsondas hejn Kean (engl. auch AGN, Active Galactic Nucleus gnennt). De hohe Leichtkroft kunnt damid zammhänge, dass s im Zentrum woarscheinl a aktivs massnreiches Schwoazes Loch im Zentrum vo da Galaxie.
    • Radiogalaxien stroin vui Radiowejn ob. Oft hams an zwoafochn Materiestrom, sognennde Jets.
    • Seyfertgalaxien ham an recht hejn Kean.
    • BL Lacertae-Objekte san noch de Quasar de hejstn Himmeskeapa. De Leichtkroft variiad. Eana Spektrum hod koane Absorptions- und Emissionslinien.
    • Quasar (= quasi stellar object) san de hejstn Himmeskeapa, de wo beobocht wean. Afgrund vo da extreman Leichtkroft hod ma friaha nua en Kean davo gseng.
  • Starburstgalaxien dan Galaxien, wo an vui neie Stean entstenga und deswegn intensiv stroin.

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Galaxie – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Videos:

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Sparke & Gallagher III 2000, S. i
  2. Arnold Hanslmeier: Einführung in die Astronomie und Astrophysik. Spektrum, Akad. Verl., Heidelberg 2002, ISBN 3-8274-1127-0, S. 336.