Goschdeina Krampallauf

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Pongaurisch gschriem worn.

Da Goschdeina Krampallauf is a Brauch im Goschdeina Toi, der wos jeds Joa am 5. und 6. Dezemba glebt wead. Ea untascheid si grundsetzlich van Rest va de estareichischn Krampalleif daduach, dass easchtns komplett ohne Gwoit olafft und zwoatns, dass de so gnenntn "Passn" va Haus zu Haus ziang. Wo ondascht is oft so, dass de Voafiarung nua af an ogspeadn Plotz im Ort stottfind.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Tiaroia Zuagroasde[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ma ko heid mid ziemlicha Sichaheid song, dass da Goschdeina Krampallauf seine Ofeng im 18. Joahundat kob hod. Do san nemlich weng da Vatreibung va de Protestantn ausn Toi vii katholische Bauanbuam aus Tiaroi ogsiedld woan. De homb teilweis schwoaz, weiß und rod ogmoinde Maskn ("Loavn") aus Hoiz midgnumma (De Foab va de Loavn hod si bis heid dahoidn).

Adam und Eva[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Za deara Zeid woan de "Umlaufspii" sehr beliebt, do is a Gruppm va Leid va Hof zu Hof oda va Gosthaus zu Gosthaus gonga und hod duat a kloans Theata vuagspiid. Es hod aa de "Paradeisspii" oda de "Adam-und-Eva-Spii" gem, de wos mim Sindnfoi van Adam und va da Eva ogfong hom, des wos zua Gebuat van Jesus gfiad hod. A grosse und wichtige Stö woa do as Gericht va de Menschn vuam heilign Nikolaus. Do hod da Deifi de Sindn, und da heilige Michael de guadn Totn va de Menschn vuaglesn.

Perchtn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Uma 1780 umadum san de Breich duachn Absolutismus vabodn woan. De Leit hod des owa wenig gstead, se hom as Zeig hoid vasteckt und im Untagrund weidagspiid. Im Lauf da Zeid hod se des vasteckte spiin Schrid fia Schrid za den entwicked, wos heid da Goschdeina Krampallauf is. Ausn Michael mid sein G'foig is woascheinlich as Engal entstondn, ausn Luzifer mid seine Doifen san de Schiachperchtn woan. Da Keawetroga (dt.: Körblträger) is in seina Form dahoidn blim, dea sommed no heid freiwillige Spendn fia de Pass.

Schnitza[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

En easchtn Goschdeina Schnitza dens gem hod, ko ma nid genau bestimma, es wead owa woi a Mitglied oda a Knecht va da Perchtnfamilie Weinig ausn Ketschachtoi gwen sei, dea za. va 1840-1890 af de oidn Tiaroia Loavn aufbaud hod. De Tradizion hod noan ob za. 1890 da Karl Hummel iwanumma. Nochn Hummel is da Rieser Hias oana va de bekonntestn Schnitza aus Bod. Ea und da Hummel homb sozusong en Moßstob fia olle Goschdeina Kepf gsetzt. De Kepf van Rieser Hias san heitz'tog unheimlich seijtn und wertvoi. Jeda, dea no an "originaln Riesa Hias" hod, gibtn relativ ungean hea. Ondane bekonnte Schnitzer sand da Sepp Lang, da Sepp Viehauser, da Max Kössler, da Hans Knoll, da Robert Röck, da Peter Bukovics, da Siegi Sendlhofer, da Clemens Hübsch, Hettegger (Moa) Walter und da Heinz Wallner.

De Pass[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Klaubauf[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A jede Pass bstehd zeascht amoi aus de "Heilign". Des san da Nikolaus, da Keawetroga und in Bod is aa as Engal dabei.

Da Nikolaus is as Owahaupt va da Pass. Af eam huacht a jeda und wos ea sog wiad gmochd.

Da Keawetroga hod in sein Keawe de Sackal fia de bravn Kinda. Oft hod ea aa no an Schnops drei, oda as Engal hodn.

As Engal stehd symbolisch fia an Segn und is da Begleita van Nikolaus.

Noch de "Heilign" kemman de Krampal oda Doifen. Do gibs aa oan dea wos a bissal mea is wia de ondan, des is da Voadoifi. Dea gehd entweda vua da gonzn Pass oda ois easchta hinta de "Heilign". Ea sog aa wea und wia vii Krampal va da Klaubauf ins Heisl gengan.

Gonz hintn gengan de Ruatntroga. Des san oft Kinda de wos no z'jung zan seijwa laffn san, de wos owa hoffn, dass boid amoi seijwa laffn deafn.

A Pass bestehd oiso aus de drei "Heilign" und z'moast finf bis zehn Doifen samt Ruatntroga. Des san im Duachschnitt za. 10 Leit.

Ausristung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Nikolaus[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Nikolaus hod a schens Gwond o, Foab und Musta kennand noch Pass variiern. Ea hod weiße Hoa und an longen Boat. In da Hond hod ea an Ståb, mid dem ea on d'Haustia klopft. In da ondan Hond hod ea sei Biache. De Kinda wead oiwei vazöhd, do is a Listn drin, wo dreistehd, wea iwas Joa brav und wea schlimm woa. In Woaheid is owa glei a Zettl mim Gedicht drei.

Engal[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

As Engal hod as gleiche Gwond o wia da Nikolaus, in da hond hods a kloans Keawal, wo ollahond Zeig und eventuell a Schnops drinnen is. Do vastaud as Engal a freiwillige Spendn, de de Leit heagem.

Keawetroga[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Keawetroga is a oida Bauanknecht, den wos da Nikolaus ois sein Begleita ausgwöhd hod. Ea is scho so oid, dass eam ollahond Moos und Flechtn am Gwond wochsn. Ohom duad ea wia a echta Bauanknecht a Hemd, a Lederhosn und an Huad.

Krampal[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ohom duad da Krampal entweda an Montl oda Hosnonzug aus an Schafe- oda Goasfej. Oft hod ea aa no Gamaschn o, damit ma de Hosn de wos ea drunta ohod nid siag. Umman Bauch gschnoid hod da Krampal de Roina, des san hohle Stoikugln wo no amoi a kloane Stoikuge drei is. Ban auf- und ohupfn schlogt de kloane Kugl gegn de Innenwond va da grossn. Des erzeigt a Gereisch, des wos ehnlich wia a Glockn klingd. In da Hond hod a Krampal a Ruatn, de wos aus Äst und Zweig zommbundn is. Meistns hod ea aa no an Roßschwoaf oda a Kettn aus Stoi.

Ruatntroga[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Ruatntroga hom an Rucksock oda a kloans Keawe umma, in dem 's de Ruatn drei homb, de wos de Krampal gem, wonns oa brauchnd.

De Loavn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Loavn is meistns aus an Ziamhoiz. Om af da Loavn san Hena, de san entweda van Goas- oda Stoabock, ma nimmb aa gean Widdahena hea. Es "Kopffej" is meistns ausn gleichn Fej wia da Montl oda Hosnonzug, sprich Goas oda Schafe. De Goschdeina Kepf san so gschnitzt, dass da Mensch hinta da Maskn no duachkimb. Im großn und gonzn ziacht a recht wenig Frotzn. Außadem is a meistns tradizionell schwoaz, weiß und rot lackiert, oda seijtn a nua mid an Kloalack iwazong, dass de natialiche Foab van Hoiz duachkimb. Es Kaffn vo an Kopf is oft scho a Ritual. Da Leiffa muas si midn Kopf identifizian kenna, und do kimmbs oft goa nid aufs Gejd o.

As Laffn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Glaffn wead jeds Joa am 5.und 6. Dezemba.

De Routn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A jede Pass lafft auf ana zeascht in ana Sitzung festglegtn Streckn. Auf deara Streckn kead de Pass meistns in jeds Heisl ei. Wonn vii Heisln banonda san, treffn si de Leit meistns in oan Heisl und woatnd auf de Passn. Weggonga wead oft am Nommidog und donn wead bis spad ind nocht glaffn.

Im Heisl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Wonn de Pass zu an Heisl kimmb wos zukean, gengan zeascht de "Heilign" eini, de Krampal miasn dawei drausd woatn, klopfn owa scho fest gegn d'Fensta und mochn mid eanan Gschroa und eanare Roina an Wiawe. Donn sogt da Nikolaus sei Gedicht, do hod jede Pass a eigns. Danoch weand de Kinda gfrogt, obs es gonze Joa eh brav woan und obs a Gedicht sogn kennand. Donn kniad si da Keawetroga nieda und da Nikolaus hoid de Sackal fia de Kinda aussa. Do san Nussn, Keks, Obst und wos Siaß drei. Hiaz kemman de Krampal ins Haus und frong de Kinda a no amoi, obs oiwei brav woan. Die Kinda vasprechn des donn a bissal engstlich mid an Bussal auf de Ruatn und de Krampal gem nochn Signal van Nikolaus wida a Rua. Danoch bedonkt si da Nikolaus ba de Leit und vaobschied si. Donn mochn die Krampal no amoi an Wiawe, bevuas eanare Loavn fia a kurze Pause owadand.

Rempen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Wonn si zwoa Passn af eanan Weg treffn, noand wiad ois Ritual g'remped. Des untascheid si vo Oat zu Oat. De zwoa Passn stöhn si gengiwa. Zeascht gengan de heilign zomm, de Nikoleis kreizn de Stäb, winschn si gengseitig im Nomen va da gonzn Pass "Getreu dem guadn, oidn Brauch, a guads Weidageh!" und gengan auf d'Seitn.

De Voadeifen begriasn si indem si si vua anonda vabeign. Donn gengans zomm und stossn si meamois gegnseitig mid de Hiftn. Donn dand des olle ondan Krampal.
De Krampal rempen jeda nochn ondan. Se laffn aus ana Entfeanung auf anonda zua und stossn si oa moi fest, bevuas wida zruck gengan und des gonze 3-4 moi widahoin.

Litaratua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]