Peter Rosegger

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
A Foto fum Peter Rosegger

Da Peter Rosegger (* 31 Juli 1843 in Alpl, Steiamoak † 26. Juni 1918 in Krieglach, a Steiamoak) woa a steirischa Schriftschdöla. Ea is ois "Woidbauanbua" aufgwogsn und hod soai Jugend auf de Föda und im Woid fabrocht. Schbeda is a Leara, Dichda und Schriftschdöla woan. Ea hod a unta de Pseudonyme: P.K. (für Petri Kettenfeier) und Hans Malser gschrim. Auf seine oidn Dag is a im deitschn Sprochraum und bsondas in da Steiamoak recht bekaunt woan und had 1913 fost an Literatua-Nobelbrais griagt. Fia de Steira is a bis heit so wos wia a Nazionalhöd, fagleichboa mim seim Zeidgenossn Charles Dickens in Englaund.

Sai Lem[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kindheit in da Woidhoamad[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Rosegga Beda is im kloan Deafi Alpl, bai Krieglach in da Steiamoak auf d Wöd kema. Des Doaf hod domois koa Kiacha und koa Schui ghobt und desweng haum ea und de aundan Kinda oiwai und bai an jedn Weda in de negsd gressane Oatschoft Saunkt Kadrein gee miassn. Dea Weg hod zwoa Schdund dauat und zweng dem hod da Beda ois Kind ned fü Schuibüdung griagt. Ea woa a iwahaupt a weng schwoch gwogsn und hod desweng a ned in hoatn Bauanberuf wia soai Foda mocha kina. Ea woa oft graung und zoat bainaund. Desweng is a mid 17 ois Lealing zu am roasadn Schneida kema. Dea is im gaunzn Gai umanaund zong und fu oan Bauanhof zum aundan kema, wo s hoid grod an Schneida braucht haum.

Schuizeid in Graz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Rosegga Beda hod si oiwai schau fia d Literatua intresiad, obwoi a zweng Göd fadeand hod, das a si de Biacha kaufn kina hed, de a lesn woit. Desweng hod a schau boid söwa zum schreim augfaunga. Zufeligawais is a fu am Falega fu da Graza Dogeszeidung "Tagespost", im Dr. Svoboda, entdekt woan. Dea hod glai gmeakt das da Rosegga a Talent hod und hod dafia gsoagt, das a in Graz in d Schui gee kau (in d Graza 'Akademie für Handel und Industrie').

in Rosegga sei Ötanhaus, d "Woidhoamad"

Doat is da Peter fu Reininghaus soai Mentoa woan. Da Reininghaus woa a reicha und wichdiga Fabrikant und Brauarai-Bsiza und da Rosegga woa mid eam in Rest fu seim Lem guad Freind. In da Schui hod si da Rosegga hoat dau, obwoi a so a Talent zum schreim ghobt hod, wai a s oafoch ned gwend woa oi Dog in d Schui zan gee und ea hod a risige Defizit ghobt in fü Wissnsbereich. Mid 26 is a owa mid da Akademi feati woan, des woa im Joa 1869.

Da Schriftschdöla[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Schau boid dano, hod a fum Gustav Heckenast, dea a schau mim Adalbert Stifter goawat hod, s Aungebod griagt, das a des wos a gschrim hod oisa drukde aussa bringa kant. Da Rosegga hod zuagsogt und soai easchds Buach "Geschichten aus der Steiermark" is 1871 aussa kema. Fu do au, san ole soaine Sochan bain Heckenast soain Falog aussa kema.

1873 hod da Peter Rosegger de Anna Pichler ghairat. De zwoa haum owa ned laung midanaund glikli soai kina, wai d Anna schau 1875 bai da Gebuat fu eanam Kind gschdoam is. Insgesaumt haum s zwoa Kinda midanaund ghobt. Das soai Frau so boid gschdoam is hod in Beda recht driabsinig gmocht, wia ma aus soaine Briaf aus deara Zeid aussa lesn kau.

Da Rosegga Bed hod fia soai Zeid fü briliante und bsondane Iden ghobt. Obwoi a recht fabundn woa mid soain dahoam am Laund, woar a a libarala Fraigaist owa mid konsawatife Wuazln. Ea hod si recht fia Maschinen und Technologi begaisdat, woa owa ois froma Grist doch a skeptisch wos so maunche Entwiklungen fu seina Zeid und eanane Potenziale owa a gfealiche Konsequenzn bedrift. Ois Schriftschöla woit a auf da oan Seitn untahoidn, owa a de Leit wos baibringa und eana höfn. Ea hod a efda zu Schbendn-Saumlungen aufgruafn und soain Ainflus in de akademischn und litararisch Groas dafia fawent, das in seim recht oamen Hoamad-Deafi a Schui baud wia, ea hod zwoa Kiacha baun lossn (a efangelische in Miaz-Zuaschlog und de katholische in Saunkt Kadrein hod a neich aufbaud, nochdem de oide obrend is) und aundane karidatife Sochan dau.

baim Schdum-Fensda aussi

Nochdem da Heckenast gschdoam is hod a si an neichn Falog suacha miassn und is noch a boa Moi hi- und heawegsln bai n Ludwig Staackmann glaunt, dea eam des groszügigsde Aungebod gmochd hod. Ea woa oiwai recht drei mid seine Falega und is a bain Staackmann laung blim und woa a Freind fu eam und seina Familie. Im Joa 1876 hod da Rosegga augfaungd, das a s "Heimgarten" aussa bringt, a monadlichs Schuanal mid Artikl und Gschicht fia de Leit am Laund, fia de a si recht oaigsezd hod und denan eana Schbroroa ea woan is.

1879 hod a a zwoats Moi ghairat, nemli de Anna Knaur, mid dear a nu drei Kinda griagt hod und a recht harmonischs Familien-Lem gfiad hod. Si hod si a um eam umgschaud, waun a wida amoi graung woa.

Da honorige Hoamad-Dichda[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

1903, an seim 60. Gebuatsdog hod a fu da Universitet Haidlbeag in Deitschlaund an Ean-Dokda griagt (doctor honoris causa). Schbeda hod des söwe a nu fu da Uni in Wean und fu Graz griagt. Fum deitschn Kaisa Wilhelm II. hod a sogoa a Medain griagt und a oane fum estareichischn Kaisa Fraunz Josef (Kronenorden 2. Klasse und Ehrenabzeichen für Kunst und Wissenschaft). Ea hod Ean-Biagaschoft sowoi fu Graz ois a fu Wean griagt und fum Kaisa Koal hod da ehemoliga Woidbauanbua sogoa in Titl Nazional-Dichda griagt. Des woa owa schau Mitn untam Easchdn Wödgriag und a ned laung befoa da Rosegga im Juni 1918 gschdoam is.

Am End fu seim Lem is da Rosegga Beda nu amoi hoam in soai Deafi Alpl bai Krieglach gfoan, wo de gaunze Legendn augfaunga hod fum oamen graungn Woidbauanbua de fost ned lesn und schreim kau und ausziagt und a grosa Schriftschdöla wiad. Doat is a gschdoam. Soai Ötanhaus und de Woidschui in Alpl san heit a Museum.

Sai Weak[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Peter Rosegger hod maistns in hochdeitscha Schbroch recht genau und ainfühlsaum des hoate Lem fu de oamen Bauanlaid zu deara Zeid gschüdat. Des Elend fu de kloan Leit, de nix ghobt haum, in Hunga und de hoatn Winta und Kinda de schau boid hoat oawatn miassn, keman im Rosegger soaine Biacha fia. Fia de Leit heit, san soaine Dazölungen und Gedicht a schbaunende Beleg, waun ma mea iwa s Lem fu de oafoch Leit im 19. Joahundat wissn wü. A boa Sochan hod a a in da oidn obasteirischn Variant fum Boarischn gschrim. Soaine bekaundastn Weak san:

Gedichtl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Zither und Hackbrett, 1870 (auf steira Dialekt)
  • Mein Lied, 1911

Roman[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Heidepeters Gabriel, 1882
  • Der Gottsucher, 1883
  • Jakob der Letzte, 1888
  • Peter Mayr, Der Wirt an der Mahr, 1891
  • Das ewige Licht, 1897
  • Erdsegen, 1900
  • Inri, 1905
  • Die Försterbuben, 1907
  • Die beiden Hänse, 1911

Gschichtn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Geschichten aus Steiermark, 1871
  • Geschichten aus den Alpen, 1873
  • Streit und Sieg, 1876
  • Mann und Weib, Liebesgeschichten, 1879
  • Allerhand Leute, 1888
  • Der Schelm aus den Alpen, 1890
  • Durch!, 1897
  • Als ich noch der Waldbauernbub war, 1902
  • Wildlinge, 1906
  • Lasset uns von Liebe reden, 1909
  • Der erste Christbaum

Autobiografischs[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Die Schriften des Waldschulmeisters, 1875
  • Waldheimat, 1877 (soai bekauntas Buach, wos fum ORF mim ZDF gemainsaum in ana TV-Serie fafümd woan is)
  • Mein Weltleben, 1898,1914
  • Schriften in Steirischer Mundart, 1907
  • Gesammelte Werke (40 Bde.), 1913-1916

Teoretischs fu eam[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Eindringen des Kapitalismus in ein Bauerndorf, Martin der Mann, Peter Rosegger 1889 ("Wia da Kapitalismus ins Bauandoaf kimd", "Martin the Man")

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]