Wikipedia:Boarische Schreibweis

Aus Wikipedia
(Weidagloadt vo Boarische Schreibweis)

Do wean Beispiele fia a Boarische Schreibweis festghoidn, de wo aa in da boarischn Literatua so oda so ähnli vawendd wean.

Standardschreibweis und Aussproch[Am Gwëntext werkeln]

Westmiddlboarisch (Bayrisch)[Am Gwëntext werkeln]

Orientiad om Ostobaboarischn (Oidmingarisch).

Schreibweis Ausproch
Sondazeich.
Aussproch
IPA
wia deitsch in wia bayrisch in
o ò, å [ɔ], [ɒ] -- Stod (Stadt), Stoot (Staat), hod (hat), owa (aber), owi (hinab), Nodl (Nadel), Hoos (Hase), noos (nass)
oa òă [ɔɐ] -- broad (breit), Woad (Weide), woach (weich), Moasta (Meister), woana (weinen), Woaz (Weizen), woas God (weiß Gott), Schoas (Scheiß, Furz)
ej éi, éj [ei] -- Gejd (Geld), Wejd (Welt), vazejhn (erzählen), Seej (Seele), Hej (Hölle), Fejd (Feld), Mej (Mehl)
ea èă [ɛɐ] -- Meaz (März), Vakeah (Verkehr), Meea (Meer), hea (her), Schmeaz (Schmerz), gean (gern), wean (werden)
an/on/aun/o/oo ɑ̃n [ɑ̃]/[ɔ̃] -- Fronkreich (Frankreich), Mo (Mann), oozapft is (angezapft ist)
am/om ɑ̃n [ɑ̃]/[ɔ̃] -- Omberg (Amberg), hom (haben)

Ostmiddlboarisch (Östareichisch)[Am Gwëntext werkeln]

Orientiad om (Oid-)Weanarischn.

Schreibweis Ausproch
Sondazeich.
Aussproch
IPA
wia deitsch in wia östareichisch in
o ò, å [ɔ], [ɒ] -- Stod (Stadt), Stoot (Staat), hod (hat), owa (aber), owi (hinab), Nodl (Nadel), Hoos (Hase), noos (nass)
aa, a aa [a] -- braad (breit), haaß (heiß), waach (weich), Masta (Meister), Schaas (Scheiß, "Furz")
öi, ö öi, öö [œi], [œː] -- Göid/Göd (Geld), Wöid/Wöd (Welt), dazöin/dazön (erzählen), Möih/Möh (Mehl)
ea èă [ɛɐ] -- Meaz (März), Vakeah (Verkehr), Meea (Meer), hea (her), Schmeaz (Schmerz), gean (gern), wean (werden)
aun/au ɑ̃n [ɑ̃]/[ɔ̃] -- Fraunkreich (Frankreich), Mau (Mann), auschrein (anschreien)
aum ɑ̃m [ɑ̃]/[ɔ̃] -- Aumstettn (Amstetten), haum (haben)

Bishearige Schreibweisn: Beispui[Am Gwëntext werkeln]

Fia d Boarische Schreibweis gibd's no koa Konvenzion. Es lossn se owa Tendenzn festhoidn. Af da oan Seitn gibd's de Schreibweisn fia de Dichtung und fian Oidog (SMS, Facebook, Foren oda andane), wo nua weng oda goa koane Sondazeichn vawendd wean, af da ondan Seitn Weatabiachl, Grammatikn und Sprochatlantn, wo moasd a Lautschreibung mid Sondazeichn gnuzd wead. Ofd orientian se de Schreibweisn fia's Boarische aa meah oda weniga on da deitschn Orthografie.

Da Literatua-Wettbeweab fia Boarische Sproch van Stelzhamerbund gibd dozua an Iwablick. Vo de Autorn (aus Östareich und Bayern), wo 2010 de easchtn 10 Plätz ban renommiadn Leopold-Wandl-Preis fia boarische Dichtung, 2010 belegd hom, wead a oafoche Schreibweis bevoazugd. Nua oana vo de 10 Preisdrega, da Ochtplaziade, vawendd a oanzigs zuasätzlichs Sondazeichn (aussa de Sondazeichn, wo in da deitschn Orthografie gnuzd wean, nemli as "å").[1]

De Dichda und Autorn wissn intuitiv, des wo aa Linguistn scho festgstejd hom, doss da Bruch mid voahondnan Schreibtradiziona s Aussteam vo Sprochn beginsting ko.[2] Obgseng dovo, doss Foaschunga vo da "Lesboakeit" mid da Aungkamera in da Psychologie zoagd hom, doss jede Vaendarung vo da Schreibweis sofoat de Lesegschwindigkeit und domid de Eafossung und's Vastendnis vazegan.

A Glaander aus Luft[Am Gwëntext werkeln]

van Grill Harald (Niedaboarisch)[3]
S. 23:
d nacht kummt
etz hoaßt s olles beinand hom
hinterm zaun vo da woad

zeidln
fuader maahn
an troch saubermacha für d stern

mei earinnarung is a gluad[Am Gwëntext werkeln]

vom Anzinger Joschi (Obaestareichisch)[4]
3.Strophm:
mosdmocha
hod da vodda xogd
und i woa nima zan dabremsn
5.Strophm:
saustecha
hod da vodda xogt
und i hob mi vaschdeggd

stanzen[Am Gwëntext werkeln]

vom Jandl Ernst (Weanarisch)[5]
S. 19:
da hea pfoara oman auf da kaunzl
hod runtergschissn aufn franzl
owa da franzl hod si auffedraud
und den hean pfoara in de goschn ghaut
S. 23:
de junge waa ned so harb
owa d'oede is a bisguan
sei schdad de head zua
d hod jo rozzn in d'uan

Steyerisches Raspelwerk[Am Gwëntext werkeln]

vom Mautner Konrad (Steirisch)[6]
S. 49:
Sama na lustig,
Wieweil ma san jung!
Und an olti Goaß mocht jo
A oft no an Sprung.

Wia da Vogl hin is gwen,
han i eahm wos zfressn gem,
Hot da Vogl s Maul aufthon,
kimmt nix mehr on.

Woatvagleich[Am Gwëntext werkeln]

Z'letzd (in kursiv) is jeweis de Schreibweis van Leopold Auburger, wo om "Schreibtisch" konstruiad worn is. Dovoa jeweis Schreibweisn aus da Boarischn Literatua.

  • Kasperl - Kaspal - Kaschpal - Káschhbal[7])
  • drodenka - drodenga - drõdenngga[7]
  • aa Bestand - á Besdand[7]

So wead aungscheinli, worum Nettle & Romaine dovo ausgenga, doss mid so ana konstruiadn und vafremddn Schreibweis, s Aussteam vo ana Sproch beginstigd wean ko[2] (s Lesn wead unnedigaweis schwaara gmochd und in jeda "Evoluzion" fiahn aa scho kloane Nochtei zan Aussteam).

Schreibweis fia Weatabiacha, Grammatikn, Sprochatlantn[Am Gwëntext werkeln]

  1. Leopold-Wandl-Preis 2010: Gedichte vo de 10 Preisdrega. Archiviert vom Original [1] am 17. August 2014; abgerufen am 10. Mai 2012.
  2. 2,0 2,1 Daniel Nettle, Suzanne Romaine: Vanishing Voices: The Extinction of the World's Languages, Oxford University Press, 2000
  3. Harald Grill: A Glaander aus Luft, [{[Viechtach]] 2011
  4. Joschi Anzinger: eisn en feia. edition innsalz (Zitat ausm Gedicht: "mei earinnarung is a gluad")
  5. Ernst Jandl: Stanzen. S.19 und S.23)
  6. Konrad Mautner: Steyerisches Raspelwerk. Neiaflog, Minga 2005. ISBN3-00-016592-4 (Easchtausgob, Wean 1910)
  7. 7,0 7,1 7,2 Leopold Auburger, Boarische Orthografie, 2. Aflog, 2011