Afrikaans

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Klassisches Boarisch gschriem worn.
Afrikaans
Gredd in Sidafrika, Namibia
Sprecha 6,44 Milliona (Muadasprochla)
6,75 Milliona (Zwoat-oda Drittsprochla mid de sejm Sprochkenntniss wia Muadasprochla)
12–16 Milliona (Zwoat-oda Drittsprochla mid Grundkenntniss fia oafoche Kommunikation) Oktoba 2007
Klassifikation
Offizieja Status
Amtssproch Sidafrika; offizieje Mindaheitnsproch in Namibia
Sprochcode
ISO 639-1 af
ISO 639-2 afr
ISO 639-3 afr
Sprochraum
Vabroadung vo Afrikaans in Afrika

Afrikaans (weatli: afrikanisch), friaha aa: Kapholländisch oda Kolonial-Niedaländisch gnennt, is oane vo de ejf Amtssprochn in Sidafrika und a oneakonnte Mindaheitnsproch in Namibia. Es gheat zum westgermanischn Zweig vo de indogermanischn Sprochn und is aus'm Neiholländischn vom 17. Joarhundad entstondn. De Grammatik hod a stoake Regularisiarung duachgmocht.

Vabroadung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ontei vo de Afrikaanssprecha in Namibia
Ontei vo de Afrikaanssprecha in Sidafrika
Dichtn vo de Afrikaanssprecha in Sidafrika

Afrikaans wead voa oim in Sidafrika gredd, dazua vo kloan Gruppm in andan Stootn vom sidlichn Afrika wia Namibia, Simbabwe, Botsuana, Lesotho, Malawi und Sambia.

In Sidafrika is Afrikaans de Muadasproch vo fost sechs Milliona Menschn oda 13 % vo oin Eihwohnan (laut de amtlichn Voikszejungsdatn vo 2001). Domid liegt's unta de ejf Landessprochn hinta isiZulu und isiXhosa af'm drittn Plotz. Seit eppa da Middn vo de 1980a Joar gibs meah nedweisse ois weisse Muadasprochla. Vo oin Afrikaans-Muadasprochlan in Sidafrika san 53,0 % foarbig, 42,4 % weiss, 4,2 % schwoaz und 0,3 % asiatischstemmig (Eihteijung de heit bei offiziejn Statistikn vawendt werd).

Noch'm aktuejn Community Survey 2007, sowia da Mid-Year Estimation 2007 und unobhengign Umfrong und Informationa kenna etzat easchtmois seit 2001 genauare Schetzunga iwa de deazeitige Sprochsituation gmocht wean.

Muadasprochla Afrikaans
weiss 2,76 Milliona
foarbig 3,44 Milliona
schwoaz 0,24 Milliona
Inda unta 10.000
Gsomt 6,44 Milliona
Afrikaans-Zwoatsprochla mid Sprochfehigkeitn vo Muadasprochlan
weiss 0,88 Milliona
foarbig 0,43 Milliona
schwoaz 5,44 Milliona
Inda deazeid koa Schätzung
Gsomt 6,75 Milliona
Afrikaans-Zwoat- oda -Drittsprochla mid ausreichendn Sprochfehigkeitn fia oafoche Kommunikation (basic knowledge)
weiss 0,52 Milliona
foarbig 0,52 Milliona
schwoaz 12–16 Milliona
Inda deazeid koa Schätzung
Gsomt deazeid koa Schätzung

59 % vo de Weissn und 79 % vo de Foarbign in Sidafrika redn Afrikaans ois Muadasproch (39 % und 19 % Englisch). Danem gibt's Milliona Menschn, wo Afrikaans ois zwoate und dritte Sproch redn. Afrikaans wead in drei groußn Dialektgebietn gredd. Des gresste is da Westn mid de Provinzn Westkap und Noadkap, in dena unta ondam de so gnenntn „Kap-Foarbign“ (engl.: Cape Coloureds) zu 90 % Afrikaans redn. Im Transvaal und am Oranje-Freistoot am Ostkap wead's voa oim vo Weissn gredd, es gibt owa aa vui schwoaze Zwoatsprochla. Des dritte Gebiet befindt se in Namibia, wo des sognennte „Oranjerivier-Afrikaans“ de Muadasproch vo 200.000 Menschn (11 % vo oin Eihwohnan) is und ois Lingua franca zwischn de Bevejkarungsgruppm guit.

Wejdweit gibt's uma 16 bis 20 Milliona Menschn, wo se af Afrikaans vastendign kenna.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ob uma 1775 ko Afrikaans ois eignstendige Sproch ogseng wean, wei de meistn Bewohna vo da Kapkolonie koa Holländisch meah beherrscht hom.[1] Afrikaans untascheidt se dovo duach vui Neiarunga (moast Vaoafochunga) af'n Gebiet vo da Grammatik und duach zoihreiche Lehnweata.

Entstehung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

1652 is Kapstod im Aftrog Vereenigde Oostindische Compagnie (Holländische Ostindien-Kompanie) grindt worn. De easchtn Eihwohna vo da Stod woan voa oim Beomte und Seeleit, wo nua zeidweis do glebt hom und a rein's Holländisch gredd hom. Eascht mid da Grindung vo Stellenbosch hod 1679 de systematische Bsiedlung vo da Region um Kapstod duach holländische Biaga ogfongt.

Rechtschreibung und Aussproch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

No steaka wia im Holländischn orientiad se de Rechtschreibung im Afrikaans noch da Aussproch. De Buachstom g und ch, wo im Holländischn no untaschiedn wean, san im Afrikaans zu g vaschmoizn. Nua de grafische Untascheidung zwischn y und ei ([ɛĭ]) sowia zwischn v und f ([f]) is aus etymologischn Grindn beibehoitn worn.

Afrikaans Holländisch Boarisch
gaan [xɑːn] gaan [xaːn], [ɣaːn] geh
nag [nax] nacht [nɑxt] Nocht
vry [frɛĭ] vrij [vrɛĭ] frei
beide [bɛĭdə] beide [bɛĭdə] boade
vyf [fɛĭf] vijf [vɛĭf] fimf

Ob Suibm offn oda gschlossn san, is wia im Holländischn wichtig fia de Schreibung vo de longan oda diphtongiatn Vokajn: in betontn offanen Suibm kenna nua Longvokaj steh und wean dohea imma oafoch gschriem (va-der 'Voda'), in gschlossanen Suibm wean Longvokaj imma doppet (naam 'Nam'), Kuazvokaj imma oafoch (kat 'Kotz') gschriem. Des fiaht teis zu gressan grafischn Untaschiedn innahoib vo am Paradigma, wonn gschlossane Suibm mid om longa Vokaj duach Flexion zu offnen Suibm wean (brood – bro-de), oda wonn gschlossne Suibm mid om kuazn Vokaj duach Flexion zu offnen Suibm wean dadatn und duach de Eihfigung vo am Konsonantn gschlossn ghoidn wean (kat – kat-te).

Buachstomkombinationa wia oe, eu, ie, ei, ui, ou san kuaz bis middllong und wean im Schriftbuid ned vadopped.

De friahare quantitative Untascheidung (kuaz - long) hod se bei de Vokajpaarln e – ee, o – oo und u – uu duach an Lautwondl zu ana qualitativn Untascheidung entwicklt; desweng san Zeichn dafia eihgfiaht worn: ê, o und û.

De Aussproch vom Afrikaans is weng da Näh vo da Rechtschreibung oafoch. Bis af a poar Ausnohma ko jeda Buachstob af nua a bstimmte Oart ausgsprocha wean. In da Regl wead de easchte Suibm vo om Wort betont. Ausnohma san de Voasuibm ver-, be-, ge-, ont-, her-, bei dena de zwoate Suibm betont wead.

Grammatik[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Grammatik vom Afrikaans is relativ oafoch, wei de moastn Flexiona vaschwundn san.

Substantive[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Substantive hom wia im Englischn koa Gschlecht. Da bstimmte Artikl is im Singular und Plural imma die, da unbstimmte Artikl im Singular 'n (gsprocha wiara unbetonts e (Schwa, [ə]):

Afrikaans Boarisch
die man, die vrou, die kind da Mo, de Frau, s Kind
'n man, 'n vrou, 'n kind a Mo, a Frau, a Kind

Flexion[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De haifigste Plurajendung is -e:

Singular Pluraj Boarisch
voet voete Fuaß
bus busse Bus
man manne Mo
minuut minute Minutn

Substantive, de wo af an longa Vokaj + d oda g endn, valian an Konsonantn normoiaweis:

Singular Pluraj Boarisch
oog Aug
tyd tye Zeid
vraag vrae Frog

Weidane Endunga san unta ondam -te (oft bei am kuazn Vokaj + g oda s) und -s (bei Diminutivn und vuin Weatan af -l oda -r):

Singular Pluraj Boarisch
nag nagte Nocht
amp ampte Omt
liedjie liedjies Liadl
moeder moeders Muada
voël voëls Vogl

Beziahung im Sotz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Untaschiedliche Sotzelemente wean im Afrikaans ned duach an Kasus ausdruckt, es gibt koa Kasusflexion.

Da Genitiv vo da Heakumft wead duach a Periphrasn mid van buidt, oda Genitiv vom Bsitzn duach Nochstejung vo am se. De Phrasn voa'm se deaf dobei seah long sei und sogoa an Relativsotz enthoidn.

Afrikaans Boarisch
die boeke van Gordimer de Biachl vom Gordimer (de wo vo eam gschriem worn san)
die man se hond Da Hund vom Mo
die man wat ek gister gesien het se hond Da Hund vom Mo, wo i gestan gseng hob.

Objekte kenna im Afrikaans zum bessan Vastendnis duach a vorgstejts vir ('fia') eigfiaht wean, a Zwong dozua bsteht owa ned. Bei Verbn mid zwoa Objektn, ko's vir aa nu's indirekte Objekt markian.

Afrikaans Boarisch
Ek sien die man. I siag an Mo.
Ek sien vir die man. I siag an Mo.
Ek gee die man die boek. I gib an Mo s Buach.
Ek gee die boek vir die man. I gib an Mo s Buach.

Aus'm Englischn iwanumma und duach an Objektmarka daweidat is da haifige Obschiedsgruaß Sien vir jou later.

Pronomina[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Personajpronomina fia's Subjekt vom Sotz san:

Afrikaans Boarisch
ek i
jy du
hy ea/dea
sy se/de
dit es/dees
ons mia
julle ees
hulle se/de
u Se (Heflichkeitsfoam)

Fia's predikative Possessivum gibt's koa Kongruenz zum Bezugsnomen:

Afrikaans Boarisch
Dis my huis(e). Des is mei Haus/Des san mei Haisa.
Dis jou huis(e). Des is dei Haus./Des san dei Haisa.
Dis sy huis(e). Des is sei Haus./Des san seine Haisa.
Dis haar huis(e) Des is iah Haus./Des san iahre Haisa.
Dis ons huis(e). Des is unsa Haus./Des san unsare Haisa.
Dis julle huis(e). Des is eia/enka Haus./Des san eiare/enkare Haisa.
Dis hulle huis(e). Des is iahra/eana Haus./Des san iahre/eanare Haisa.
Dis u huis(e). Des is Eana Haus./Des san Eanare Haisa. (Heflichkeitsfoam)

Aa s Possessivpronomen werd ned flektiat, s gibt koa Untascheidung noch'n Numerus oda vo da syntaktischn Funktion:

Afrikaans Boarisch
Dis myne. Des is meins./Des san meine.
Dis joune. Des is deins./Des san deine.
Dis syne. Des is seins./Des san seine.
Dis hare. Des is iahs./Des san iahre.
Dis ons s'n. Des is unsas./Des san unsare.
Dis julle s'n. Des is eias./Des san eiare.
Dis hulle s'n. Des is eanas./Des san eanare.
Dis u s'n. Des is Eanas./Des san Eanare. (Heflichkeitsform)

Verbn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Infinitiv[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Infinitiv im Afrikaans kimmt af drei Oartn vor:

a) om te + Verb:

Afrikaans Boarisch
Ek weet nie wat om te doen nie. I woaß ned, wos z doa is.
Ek hou daarvan om te sing. I liab's, z singa.
Ek hou daarvan om in die stortbad te sing. I liab's, unta da Duschn z singa.

b) te + Verb (feste Figung)

Afrikaans Boarisch
Jy behoort te weet. Du soitast wissn.
Jy hoef dit nie te doen nie. Du muasst des ned mocha / doa.

c) Huifsverb + Verb

Afrikaans Boarisch
Ek kan praat. I ko redn.
Ek sal sing. I wea singa.
Ek wil sing. I mechat singa.
Ek moet praat. I musas redn.

Präsens[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es gibt koan Untaschied zwischn am Infinitiv und am Präsens vom Verb. De Verbforma san in oin Persona und Numeri gleich (Beispui: loop 'laffa'). Nua zwoa Verbn hom unreglmassige Präsensforma: wees 'sein' und 'ham':

Infinitiv loop wees
1. Sg. ek loop ek is ek het
2. Sg. jy loop jy is jy het
3. Sg. (mask., fem., neutr.) hy, sy, dit loop hy, sy, dit is hy, sy, dit het
1. Pl. ons loop ons is ons het
2. Pl. julle loop julle is julle het
3. Pl. hulle loop hulle is hulle het
Heflichkeitsform u loop u is u het

Woatschotz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da holländische Grundstomm[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Uma 95 % vom Woatschotz vom Afrikaas kemma aus'm Holländischn. Zweng da Heakumft vo de Kolonistn hom se aa a poa Begriff aus holländischn Dialektn und da holländischn Seemosproch im Afrikaans ois Standard etabliat (z. B.: kombuis - 'Kuche', neiholländisch: keuken). Es hom se aa Weata dahoidn, wo im heitign Holländisch ois antiquiat gejtn (z. B.: navorsing - 'Nochfoaschung' > neiholländisch: onderzoek), dazua hom monche Begriffe de Bedeitung gendat (z. B.: pad - 'Trampepfad' > 'Weg, Stroßn, Autoboh'. Oda: fontein - 'Quejn', neiholländisch: bron). Da Woatschotz vom Afrikaans hod se im 20. Joarhundad duach technische Neiarunga um a Vuifochs vagressat. De Sprochkommission vo da stootlichn Akademie fia Wissnschoft und Kunst gibt seit 1917 a sidafrikanische Grammatik mit Woatlistn und Schreibregln aussa (Afrikaanse woordelys en spelreëls (AWS)). Voabuid bei de bewusstn Neologismen is moastns des Holländische.

Da fremdsprochige Eihfluss[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Fremdsprochige Weata san voa oim aus'm Englischn und'm Deitschn (Sproch vo Kolonistn), am Malaiischn und Kreolportugiesischn (Sprochn vo ehemolign Sklavn), an Khoisansprochn (indigene Sprochn) und am Bantu entlehnt.

Des woi haifigst vawendte Lehnwoat is baie 'vui, seh', wo aus'm Malaiischn banja(k) kimmt. Weidane Beispui fia Weata mid malaiischm Uasprung san: piesang - 'Banane', piering- 'Untatassn', baadjie (badju) - 'Jackn', bar (baharu) - 'ausgschamt', kapok - 'Schnää', katel - 'Bett', soebat - 'flehn', doepa - 'oikohoiischs Drangl', baklei (berkahali) - 'kempfn' und sjambok - 'Peitschn'.

Beispui vo Lehnweatan aus'm Xhosa, oane vo de Bantusprochn, san: kaya - 'Haus', aikona - 'naa' und in neiara Zeid: oeboentoe (ubuntu]) - eppa 'menschnfreindlich'.

Aus'm Khoikhoi hom mia: eina - 'au!', aitsa- eppa 'schee gmocht' oda aa 'Ausdruck vo Iwaroschung' und abba - '(a Kind) af'm Ruckn trong'.

An steakstn Eihfluss af's Afrikaans hod des Englische ghod. Des mochd se owa ned so seah im Bereich vo direktn Woatentlehnunga bemeakboa (z. B.: spiets, - engl.: 'speech'), sondan voa oim bei Lehniwasetzunga (z. B.: sypaadjie, - engl.: 'side-walk'; dit reën katte en honde, - engl.: 'It's raining cats and dogs').

Textbeispui[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Mid a wengal Ostrengung kenna Afrikaanssprecha und Hollända de jeweis ondare Sproch lesn und vasteh; fia Sprecha vom Deitschn is des a weng schwaara. Wea Plattdeitsch ko, foit da Zuagong leichta. Obwoi Afrikaans in da Sprochwissnschoft oigmoa ois eingstendige Sproch ogseng wead, steht's heit imma no naha zua holländischn Standardsproch ois moncha Dialekt in Holland und Flandern.

Afrikaans:

Nuwe navorsing toon, dat wêreldverwarming 'n impak op sandduine in Suid-Afrika kan hê. Dit sal beteken dat woestynagtige gebiede kan uitbrei en die bestaan van duisende mense kan benadeel. Volgens die tydskrif NATURE word voorspel, dat die duine kan skuif as gevolg van reënval wat daal en windsterkte wat gaan toeneem.

Holländisch:

Nieuw onderzoek toont (aan) dat de opwarming van de aarde invloed op zandduinen in Zuid-Afrika kan hebben. Dit zal betekenen dat woestijnachtige gebieden zich kunnen uitbreiden en het bestaan van duizenden mensen kunnen benadelen. Volgens het tijdschrift NATURE wordt voorspeld dat de duinen kunnen verschuiven als gevolg van afnemende regenval en toenemende windsterkte.

Boarisch:

Neiare Foaschungseagebniss zoang, doss de Klimaeaweamung Eihfluss af Sanddünen in Sidafrika hom ko. Des wead bedeitn, doss se wiastnoartige Gebiete ausbroadn kenna und so des Lem vo tausendn Menschn beeintrechtigt wean kennt. De Zeidschrift NATURE zfoige wead voAheagsogt, doss se de Dünen ois Foige vo sinkndn Rengmenga und zuanehmada Wind vaschiam kenna.

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Mesthrie :129

Bibliografie[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Bruce C. Donaldson: A Grammar of Afrikaans. In: Mouton Grammar Library, Band 8, Mouton de Gruyter, Berlin / New York, NY 1993, ISBN 3-11-013426-8.
  • Bruce C. Donaldson, Tej Bhatia: Colloquial Afrikaans. The Complete Course for Beginners. Routledge, London / New York, NY 2000, ISBN 0-415-20674-X.
  • Rajend Mesthrie: Language and Social History. Studies in South African Sociolinguistics. 1. Aulage, David Philip, Cape Town, ZA 1995, ISBN 0-86486-280-6 (korrigierte und aktuallisierte Version: Language in South Africa. Cambridge University Press, Cambridge 2002, ISBN 0-521-79105-7).
  • F. F. Odendal, R. H. Gouws: Verklarende Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal. 5. revidierte Auflage, Pearson Education South Africa, Kaapstad, ZA 2005, ISBN 978-1-86891-243-8.
  • Edith H. Raidt: Einführung in Geschichte und Struktur des Afrikaans. Darmstadt 1983, ISBN 3-534-08607-4
  • Thomas Suelmann: Afrikaans Wort für Wort. Kauderwelsch Band 23, Bielefeld 1997, 8. Aufl. 2009, ISBN 978-3-89416-308-2
  • Georg P. J. Trümpelmann, E. Erbe: Afrikaans – Duits, Deutsch – Afrikaans. Woordeboek / Wörterbuch, 8. Auflager, Van Schaik, Pretoria 1983, ISBN 0-627-01271-X (Reprint bei Pharos, Kapstadt 2004, ISBN 978-1-86890-042-8)
  • Herman Vekeman, Andreas Ecke: Geschichte der niederländischen Sprache. Bern u. a. 1993
  • Klerksdorp [u. a.]: Voortrekkerpers, 1965
  • Hat: Verklarende Handwoordeboek Van Die Afrikaanse Taal
  • Central Intelligence Agency: The World Factbook (CIA) — Namibia [1]

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Afrikaans – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien