Don Juan de Austria

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.

Da Don Juan de AustriaJohann von Österreich, woa da aussaehelige Suhn vom Kaisa Koal V. Ea woa des Eagebnis vo an Gschpusi des da scho ödare Kaisa mid oan jingan regnschbuaga Deandl ghobt hod. Sei Votta hod dem Buam a guade Ausbüdung zuakemma lossn und so is ea za an schpanischn Admireu aufgschting.

Da Don Juan ois junga Beasch.

Bei da Seeschlocht vo Lepanto woa ea da Owakomandant vo da Heilign Liga, de aun dem Tog de tiakische Armada gschlogn hod. Weu ea zweng dem in Eiropa iwaroi augseng woa, woit eam sei Hoibbruada da Kini Phillip II. a Wengl koitschtön und hodn zan Schtotthoita vo de schpanischn Niedalaunde ernaunnt. Duat is ea a vaschtuam, owa seine Boana san im Escorial beigsezt woarn. Gebuan is a am 24. Febra 1547 und gstuam is a am 1.Oktowa 1578.

A Ölbüdl vom Coello, da junge Juan mid eppa 12/13 Joa.

Des Kaisagschpusi[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des Woppnschüd vom Don Juan de Austria.

Vom Aprü 1546 bis in August eini woa da Kaisa Koarl da fimfde auf an Reichstog in Regnschbuag. Ea woa domois 46 Joa oid und hod vamuatli a Wengl a Zaschtreiung gsuacht vo de schwarn Regiarungsgschäft. Wia eam de Maid Barbara Blomberg aufgfoin is, des woas ma heid nimma. Megligawoas hods eam bei da Tofö aufgwoat (dt.: am Tische bedient). Auf jeden Foi hod se zwischn da 19jahrign Giartlastochta und im Kaisa a oiseits bekaunnte Romanzn ogschpüd, mid de bekaunntn Foign. De Frucht vo dea kuazn, owa gachn Liab woa a 1547 gbuans Bibal, des aufn Naum Johann tauft wuan is. Zufälligawoas is ea am sobn Tog af d´Wöd kema wia sei Votta da Kaisa, a am 24 Februa, nua 47 Joa schpada.

Da Gerónimo[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Sei Votta da Kaisa hodn zwoa za seina Lebzeit ned offiziö ois sein Suhn aunakaunt, owa ea hodn im oita vo drei Joa seina Mudda ognumma und des Biabal noch Schpanien vabrocht. Duat is ea bis ins 6./7. Lebnsjoa vo oafochi Leid aufzogn wuan, vom Violinschpüla Fraunz Massy und sein Weiwal da Anna de Medina . Mid an Oita vo umma 7 Joa, 1554 hodn a Vatrauta vom Kaisa, da Kaummaherr Adrian du Bois ois sein Suhn Gerónimo in sei Famüli ghoid. Ea und sei Gaddin de Magdalena de Ulloa hom dem Biabal lesn und schreim gleand und ois sei ausgebna Suhn hoda aa a schtaundesmassige Eaziahung griagt. Da Kaisa Koarl hodn vamuatli oanige Moi aufgsuacht. Owa bis zan Tod vom Kaisa hod da Johann ned gwisst das dea sei Votta woa.

Don Juan de Austria[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Nu bevua da Kaisa Koarl 1558 vaschtuam is, hod ea in an Kodizill za sein Testament bschtimmt, daß sie sei Suhn, da Kini Phillip II umman Johann, sein Hoibbruada kimman und eam via an geistlign Bruaf ausbüdn soid. Dahea hod a den 11 jaarign Geronimo annan Hof ghoid. Do hod da Geronimo eascht eafoan das da Kaisa Koarl sei Votta gwest is und das ea richtigawoas Johann- Juan hoaßad. Am Madrida Hof is ea mid sein foßt gleichoitrign Neffn Don Carlos eazogn wuan, dea da Bua vo sein Hoibbruada Phillipp woa.

De Aukunft da osmanischn Flottn; Belogarung vo Malta, 1565.

Olle am Hof haum daun gwisst das da Don Juan a Bua vom vaschtuamna Koarl V. is. In da Raungfoig is a noch da kinilign Famüli owa nu vua olle Grandn kemma.

Dass aus dem Buam nia und nimma a Geistliga und Kardinal wead, hod se glei aussagschtöd. Ois 1565 de Tiakn Malta belogat hom, woit da 18 jahrige Don Juan unbdingd midkempfn. Ea woit sogoa hoamli oposchn, owa sei Bruada hods eam vabotn und wida zruck annan Hof ghoit.

Um sein Bruada z´bscheftign hod eam da Kini oiweu wichtigare Aufgobm iwatrogn. Mid 21 Joa (1568) hod eam sei Bruada zan Capitan general del mar mediterraneo y adriatico eanaunt. Ois Aufpassa und Leahrmoasta hod a eam den eafoahna Militäa Reques aun d´Seitn gschtöd. Und mid dem is a im westlign Middlmeea mid a boa Schiff auf Korsarnjogd gaunga.

1569 und 1570 hod da Don Juan ois Kommandant de Aufschtänd vo de Moriskn in Alpujaras (Andalusien) nidagschlogn.

In Phillip sei Suhn, da Don Carlos hod se mid sein Votta ned vaschtaundn und woitn osetzn lossn. Ea woit den Don Juan iwaredn das ea eam dabei intaschtitzn soid. Da Don Juan is owa za sein Hoibbruada gschtaundn und hod eam vom Plan vo seim Suhn vazöht.

Seeschlocht vo Lepanto[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De tiakische Flottn is oiwei schteaka wuan. Se hom des Estlige und vom westlign Middlmeea den Sidn beherscht. Eanane Korsarn haum mid eanane schnön Galeern Jogd af de kristlign Schiff gmocht. Und vo de nuadafrikanischn Barbareskn-Schtootn aus homs sogoa Schtäd und Küstnlaundschtrich in Italien und Sidfraunkreich iwafoin. Do haums braundschozt und de Einwohna vaschleppt und auf de Sklavnmärkt vakaft.

De Tiakn hom a grod de Insl Zypan erobat und eana Kriagsflottn hod umma 5/6000 Schinackl umfosst. Dahea hom se 1571 Venedig, da Pobst und de Schpania za da Heilign Liga vabünd, um gmoasaum eana Owehr bessa ozschtimma z´kenna.

Aufn Vuaschlog vom Pobst Pius V. hod ma en Don Juan de Austria zan Genaralkommandant da Mear eanaunnt. Da Flottn haum Kriagsschiff vo Schpanien, Savoyen, Genua, Malta (Johannita), Toskana, vom Pobst und vo Venedig aukeat. De Venediga haum grod an neichn Schiffstip vom Schtopö glossn. De 6 Galeassn woan daun a in da schpodan Ausanaundasezung Schlochtentscheidand.

Bade Gegna haum de direkte Ausanaundsezung gsuacht. De tiakische Flottn, mit umma 260 Schiff haum im Goif vo Patras gaunkad. Eana Admiral woa da Kaptan-i Derya Ali Pascha auf seim Admiralsschiff da Sultana.

De Schiff vo da heilign Liga haum vua da Insl Oxia gwoat. Da Admiral woa da Don Juan auf sein Schiff da La Real und sei Flottn hod aus 206 Galeern und de 6 Galeassn b´schtaundn. Mid eppa 40.000 Seemauna und Ruadara. Sowia umma 18.000 Soidotn.

De Seeschlocht vo Lepanto. Kupfaschtich vom Fernando Bertelli, Venedig 1572.

Fruah am Sundamoagn, dem 7.10.1571, haum se de Flottn za Schlocht aufgschtöd. Bade hom je drei Gschwada ois Schlochtuatnung gwöht, mid je oan Gschwada in eanan Ruckn ois Reserv. De Schiffsreih da Tiakn woa eppa 1 km lenga, se hom jo a mera Schiff ghobd.

Um Neini-dreißg is losgaunga und um Zehne-viazg san de easchtn Schiff aufanaundakrocht. De Kämpf san hin und heagaunga. Auf bade Soatn is a Schiff nochn Aundan zgrund gaunga. 5 Galeern hom z´gleich des Admiralsschiff vom Don Juan augriffa. Boid haum 30 Schiff um des Admiralschiff kempft. De Janitscharn san mid da Leibgardn vom Don Juan zaumkrocht, wobei a da Don Juan am Fuaß valezt wuan is. Soga de Ruadasklavn hod ma freilossn und eana de Freiheit vaschprochn, wauns höffan de Tiakn o´zwean. Aufn sidlign Flügl hod da Uludsch Ali de Iwahaund griagt. De Tiakn hom sogoa des maltesische Admiralsschiff gentad. Ois da Don Juan frische Kräft za Hüf ummigschickt, hod da Uludsch Ali gneist das fia de Tiakn de Seeschlocht valuan woa.

Ea hod mid seine Galeern an Ausbruch vasuacht und des is eam a mid eppa 30 Galeern glunga. So woa ea da Oanzige vo de tiakischn Beföhshowa dea endkema is. Weu ea dem Suitan de maltesische Kommandoflaggn iwagem hod, is ea dafia mid an Schweat (Kilic) auszoachnt wuan und hod seit dem Kilic Ali Pascha ghoaßn.

De Tiakn hom umma 30.000 Mau valuan. Eanane todn Ruadasklavn san goa ned zöht wuan. 150 Galeern san vo da Liga erowat und 110 san nu vasenkt wuan. Augebli davo umma 30 Schtuck soidn davo de Tiakn söwa vasenkt hom. De Heilige Liga hod 13 Galeern valuan und eppa 8.000 Mau. Vü Iwalebande woan schwaa valezt, so a da Miguel de Cervantes Saavedra, dea a mitkempft und zwoa Schiß in de Brust und oan in de Haund ogrigd hod. Spada hod a daun den Mau vo La Mancha, Don Quijote gschribm.

Ölbüdl vo da Seeschlocht vo Lepanto.

De Kristn nuztn den Sieg owa ned aus, s´ewige Misstraun hod wida iwahaund gnumma. Und so haum de Tiakn eana Flottn boid wida neich afgschtöd ghobt. De Veneziana woa da eigne Haundl mid de Tiakn wichtiga und se haum den Valust vo Zypan akzeptiat. Jo se haum de Tiakn sogoa an jahrlign Tribut zoit und san aus da heilign Liga ausgschiedn. Da tiakische Großwesir, hod in ana Depeschn an Venedig so gschrim:

"Indem mia Eich des Kinireich Zypan entrissn hom, hom ma Eich an Oam ausgrissn. Indem Ia insare Flottn bsiagt hobd, hobds Ia uns nua in Boart rasiat. Eicha Oam woxt neamma noch, owa insa Boat woxt iazt nua um so dichta"

Psychologisch woa da Sieg in dera Schlocht owa scho wichti, den easchmolig is a osmanische Flottn so entscheidand gschlogn wuan. De tiakischn Schiff haum se daun a ins estlige Middlmeea zruckzogn.

Da Don Juan de Austria is nochand fian Sieg, vom Pobst midn Titl "Erretta vom Obndlaund" geehrt wuan. Sein Auteu vo da Siegabeute hod a de eignan Vawundatn iwalossn. Noch da Seeschlocht vo Lepanto woit a weida gegn de Tiakn kempfn. Owa do eam da Pobst Gregor XIII zan Daunk fia den Schlochtnsieg a Kinischtö vaschoffa woit, is da Phillip II. a Wengl mistrauisch wuan und hod in Don Juan a Wengl eibremst.

1573 hod da Don Juan mid ana Flottn gegn de Barbaresknschtootn kempfa deaffa. Se haum Tunis erowat. De Schtod is owa scho boid wida valuan gaunga ois da Uluj Ali de Schtod mid ana großn tiakischn Flottn befreit hod. 1575 is da Don Juan zan Schtoothoata vo de schpanischn Besitztima in Italien ernaunnt wuan.

In de schpanischn Nidalaund[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De schpanischn Niedalaund

De vom Pobst Gregor XIII vuagschlogane Ehe mid da schottischn Kenigin Maria Stuart hod sei Bruada, da Kini Phillip II ned ealaubt. Schtod da Hoazad soit ea, af Biddn vo sein Kinibruada, 1576 Schtotthoita (Genaral Gouvaneua) in de Nidalaund wean. Do jo eigendli Schpanien praktisch Pleite woa, san de schpanischn Soidotn im Nuadn schlecht zoit wuan. Obwoi da Don Juan schtreng Katholisch woa, de Meran da nuadlign Nidalenda owa Calvinistn gwest san hod as im Guadn vasuacht. Ea hod Friednsvahaundlungan und den Ewign Edikt dawiakt. Weu da Phillip oiweu weniga Göd fia de Söldna aus Schpanien gschickt hod, woa a eivaschtaundn das se Oziagn soidn. Da ea de Maria Stuart nu oiweu ned ogschriem hod, woit ea das de Soidotn de Niedalaund aufn Seeweg valossn deaffan, weu do hed as megligawoas fia a Invasion Englaunds braucha kena. De nuadligan Provinzn hom owa draf beschtaundn das de Soidotn aufn Laundweg hoamroasn.

Oiso hod a söwa, mid buagtm Göd a kloane Armee aufgschtöd. Und ea is a daun vo de Generalschtootn zan Gouvaneua gwöht wuan. De Provinzn Seelaund und Hollaund san owa vo Fraunkreich intaschtizt wuan und homna schpoda oglehnt. Ea hod daun des Kastell in Naumur erowat. In Rijmenam owa a kloanare Schlocht valun. Daun owa mera Schtäd erowat. Sein Freind und Sekretea Juan de Escovedo hod a noch Schpanien za sein kiniglichn Bruada um Hüf gschickt. Und duat hodn da kiniglige Sekretea da Antonio Perez am 31. Meaz 1578 duach Hescha in Madrid umbringa lossn. Da Don Juan hod do vamuatli scho des Vatraun vo sein Bruada valun ghobd, dem ea woascheinli zu Populer wuan is.

Sei End[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Weu ea oiweu Gödproblem ghobt hod, is eam ois zlaungsaum gaunga. Nochn Moard vo seim Sekretea woa a aa schtoak niedagschlogn. Des Regnwetta und da nosse Bodn hom a Weidakempfn schwaa megli gmocht. In de Födloga hod zweng da maunglndn Hygiene a de Pest (Cholera, Typhus?) grassiat. Und an De is ea vamuatli aa erkraunkt. Da Ea scho lenga krenkli woa is da Vadocht afkema, daß ea vagift wuan warad. Auf Vaaunlossung vo da englischn Kinigin Elisabeth de oiweu nu gfiacht hod, das a do nu de Maria Stuart heiratn kunnt.

Sei Sarkophag im schpanischn Escorial.

Da lezte Kreizritta vo Eiropa is nua 31 Joah oid wuan.

Sei Armee hod fia eam a groß Begrebniss oghoitnund daun is a zaschticklt wuan und seine Köapateu san, in Alkohoi eiglegt, duach des vafeindte Fraunkreich noch Schpanien brocht wuan. Do hod ma daun seine Trimma wida zaumdau und schpoda im Escorial, noh seim Vota in an Sarkophag beigsezt.

Da Kini Phillip II hod daun de Aufzoachnungan vom Don Juan de Austria iwaprüfn lossn und koan Beweis vo Untreu oda Untaschlogung gfundn. Drauf hi hod a sein Sekretea Antonio Perez eischpian lossn. Den Dea woa vamuatli Schuid drau das a zwischn de zwoa Briada an Unfried gschtift hod.

Schpruch am Haidplotz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Dea Schpruch an da Maua vom goadanan Kreiz.

Aun da Herberg zan goadanan Kreiz in Regschbuag is a Tafal zu Eainnarung aun Eam. (Origineutext):

In dem Haisl vo oida Oat,

hod offt gruat noch launga Foaht.

Herr Kayser Carl der Fünfft gnaunnt.

In olla Wöd goa woih bkaunnt.

Dea hod a do zu guada Schtund,

Geküßt ana Jungfrow Mundt.

Daun draus eawux dem Votta gleich,

Da Don Juan vo Östareich.

Dea bei Lepanto in da Schlocht,

Vanicht hod da Tiakn Mocht.

Da Herr vagöts eam Ollezeit,

So Iazt, wia a in Ewigkeit.

Barbara Blomberg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Hozschtich vo 1894. Ea so den Kaisa Koal V. mid da Barbara Blomberg zoagn.

Ois ia Suhn noch Schpanien brocht wuan is, hod mas midn kaisalign Beaumtn Hironymus Kegel vaheirat. Dazua homs 5000 Guidn Haozadguat griagt und daun 400 Tola jeds Joa. 1551 sans noch Brüssl iwasiedlt wo ia Mau fia de Ausristung vo da Armee zuschtändi woa. Midanaund homs nu drei Kinda ghobt. Ois ia Mau 1569 gschtuam is hods midn Gejd ned guad ausgschaut. Do hod ia da schpanische Kini Phillip da zwoate a guade Apanasch zuagschprochn. Ian Suhn Johann hods nua a oanzigsmoi nu gseng. Des woa 1567 in de schpanischn Niedalaund. Nochm Tod vom Johann is daun noch Schpanien zogn, wos an Hof mid Deanstbotn griagt hod. Auf dem is a am 18.12.1597 ois Madame Barbara de Blomberg vaschtuam. Ois ma ian Nochlos guadnd hod is do a aa Woppnring vom Kaisa Koal V. gfund wuan.

Seine Gschpusi und Kinda[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De foigandn Daman hom nochwoasli a Gspusi midm Don Juan de Austria ghobt:

  • De María de Mendoza und davo eana Tochta María Ana de Österreich (1568 - 1629)
  • De Anne vo Toledo, es san koane Kinda vo da Zwoatn bekaunt.
  • De Zenobia Sarotosia, a Biabal des owa scho Jung gstuam is. Umma 1574.
  • De Diana Falangola mid eanana Tochta da Juana de Österreich (1573-1630).

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Litaradua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Victor von Kraus: Blomberg, Barbara. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 2, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, S. 718 f.
  • Martia A. Panzer: Barbara Blomberg. Bürgerstochter und Kaisergeliebte. Pustet, Regensburg 1995 *Eugen Trapp: Blomberg, Barbara. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 2, Duncker & Humblot, Berlin 1955, ISBN 3-428-00183-4, S. 314 (Digitalisat).
  • v. Reuter: Don Juan d´Austria als Admiral der heiligen Liga und die Schlacht bei Lepanto, in: Marine-Rundschau, 13. Jg. 1902, S. 678-684.
  • Charles Petrie: Don Juan d’Austria. Aus dem Englischen von Rudolf Wedekind. Kohlhammer, Stuttgart 1968.
  • Hartmut Heine: Geschichte Spaniens in der frühen Neuzeit. Beck, München 1984, ISBN 3-406-30296-3.
  • Sigrid-Maria Grössing: Mord im Hause Habsburg. Heyne, München 2003, ISBN 3-453-86727-0. *Marita A. Panzer: Don Juan de Austria. Karriere eines Bastards. Pustet, Regensburg 2004, ISBN 978-3-7917-1866-8.
  • Constantin von Wurzbach: Don Juan d’Austria. Nr. 128. In: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich. Band 6, Verlag L. C. Zamarski, Wien 1860, S. 331–336.
  • Wilhelm Maurenbrecher: Juan de Austria. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 14, Duncker & Humblot, Leipzig 1881, S. 278–281.
  • Christian Kahl: Don Juan d'Austria. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 24, Bautz, Nordhausen 2005, ISBN 3-88309-247-9, Sp. 918–925.
  • Helmut Neuhold: Österreichs Helden zur See. S. 12–25. Styria Verlag Wien-Graz-Klagenfurt 2010. ISBN 978-3-222-13306-0.
  • Niccolò Capponi: Victory of the West. The Story of the Battle of Lepanto. Macmillan, London 2006, ISBN 1-4050-4588-4.
  • Wolfram zu Mondfeld: Der sinkende Halbmond. Die Seeschlacht von Lepanto im Jahre 1571. Vorbereitungen, Schlachtgeschehen, Auswirkung. Arena, Würzburg 1973, ISBN 3-401-03675-0. *Oliver Warner: Große Seeschlachten. Ariel, Frankfurt am Main 1963.

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In Koal sei Gschpusi:

Don Juan:

Schlocht vo Lepanto:

Des is a beriga Artike.
Dea Artike is ois berig in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.