SMS Fregatte Novara

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
De SMS Novara noch 1862 in Venedig, A Öbüdl vom Joseph Püttner.

De SMS Fregattn Novara, dt SMS Fregatte Novara, woa a Schiff mid ana wexlvoin Gschicht. Scho bevuas nu vom Schtapl glaffn is hods scho zwoa Moi den Bsitza gwexlt. In Dienst is nu ois Seglschiff gschtöd wuan. Daun is za an Fuaschungsschiff umbaut wuan. Mid ihra Fuaschungsfoaht hod praktisch de modeane Ozeanographie augfaungt. Owa mid Ihra Foaht hod a praktisch da Gdaunkn augfaungt, das jo a aa Wödkuituaeab gabad. Noch da Wödroas is valengat wuan und hod zwoa Daumpfmaschinan eibaut griagt. Daun woas a Schraubnfregattn. Se Hod a in Eazheazog Maximilan noch Veracrux gfiat. Und den daschossanen mexicanischn Kaisa Maximilian daun wida hoambrocht. Noch an Braundaunschlog is schnö wida zaumgflickt wuan. So daß eisotzfehig woa zua Seeschlocht bei Lissa. Wo de untalegane östareichische Marine de Italienische bsiagt hod. Gendt hods ois Hulk und daun ois a Wohnschiff, bevuas 1888/89 ogwrackt wuan is.

S.M. Fregatte Novara
Riss ausn Scherza seina englischspochign Publikazion
Riss ausn Scherza seina englischspochign Publikazion

Riss ausn Scherza seina englischspochign Publikazion

p1
Schiffsdatn
Fahna Ostareich-UngarnÖstareich-Ungarn (Seekriagsfahna) Östareich-Ungarn
Schiffstyp Fregattn
Hoamathofn Pula, Dalmazien
Oagna k.k. Kriagsmarine
Bauweaft Arsenale di Venezia
Umbau 1856:
Arsenale di Pola
Umbau 1860/62:
San Rocco, Triest
Stapelaf 4. Novemba 1850
Vableib 1898 abgewrackt
Schiffsmaas und Bsotzung
Läng
50,35 m (Lüa)
Broadn 13,80 m
Vadrängung 2107 t
 
Bsotzung 352 während a Wödroas, davo 7 Wissnschoftla
Ab Aprü 1862
Läng
65,53[1] m (Lüa)
Broadn 13,72[1] m
Diafgang max. achtan 6,2[1] m
vuan 5,4[1] m
Vadrängung 2497[1]
 
Bsotzung 447[1]
Takelung und Rigg
Takelung Bark
Ozoi Mastn 3
Seglfläch 1829 m²
Ab 1857
Takelung Voischiff
Ozoi Mastn 3
Ab 1862
Takelung Auxiliarsegla
Ozoi Mastn 3
Ab Aprü 1862
Maschin Zwoazylinda-Dampfmaschin
Maschin-
leistung
400 PS (294 kW)
Gschwindigkeid max. 12−14 kn (−4 km/h)
Propella 1
Bewoffnung
bei Indienststöllung

42 x 30-Pfünda

Ab 1857

30 x 30-Pfünda

Ab 1862

53 x 30-Pfünda

Ab 1870

gändad

Im Arsenal[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Nu bevuas, im venezianischn Arsenal, vom Schtopö glaffa is, hods scho zwoamoi den Bsitza gwexlt und hod scho den driddn Nam ghobd.

De Kiellegung vo dera Fregattn woa am 20.Septemba 1843 und des Schiff hed Minerva hoaßn soin. Owa daun is de Revoluzion vo 1848 dazwischn kema. Do hod de Weaft in Venedig, jo gaunz Venezien za de Italiena gheat und de haum am Rumpf weidabaud. Des Schinackl haums owa glei af L`Italia umdauft. Im Meaz 1849 haum de Italiena kapituliat und Venedig woa wida östareichisch. So is am Seglschiff wida unta de Östareicha weidabaud wuan. Vom Schtapl glaffa is am 4.Novemba 1850. Se woa mid 42 Kanonan bschtuckt und ois Gallionsfigua hods a Nike gschmickt. In Deanst gschtöd is owa eascht im Juni 1851 wuan. Tauft is afn Nam Sm Novara. Dea Nam woa aa Reminiszenz anan Födmarschall Radezky sein Sieg iwa de Piemontesn bei da Schtod Novara.

Da Umbau fia de Wödumseglung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Novara woa a guads seetichtige Fregattn, owa de Zeit vo Seglkriagsschiff is laungsaum z`End gaunga. Östareich-Ungarn hod nua in da owan Adria an Zuagriff afs Mea ghobd. De Haundlsbzihungan woan hautdsechli afs estlige Middlmeea ausgricht ( af de Levante). In de Joa noch da Indeanstschtöllung vo da Novara is da Gdaunkn gbuan wuan, das ma mid Ia a friedlige Wödumseglung mocha kennt.

Da Zweck vo so oana Roas wa gwest. Easchtns de wissnschoftlign Fuaschung:

  • Da Gegandn, da Fauna und Flora, da Geologie und da Schprochn.
  • Und eventuö neiche Haundlspartna afztuan.
  • Eventuö woa aa im Hintaköpf da Gdaunkn vuahaundn, no ned kollonisiate Insln in Bsitz znema?

Dahinta gschtaundn san a de:

  • De Geographische Gsöschoft
  • De Geologische Reichsaunschtoit (Minaralogie und Paläontologie)
  • De Gschöschoft da Ärzte
  • De Kaisalige Akademie da Wissnschoftn
  • De Zoologische-Botanische Gsöschoft

Des Prestischobjekt is vom Eazheazog Feadinand Maximilian autrim wuan. Da Linienschiffskapiten Bernhard Freiherr vo Wüllerstorf-Urbar is mid da Planung vo da Roas bauftrogd wuan. 1856 is daun des Schiff umbaud wuan. De SM Novara woa owa trozdem koa Expedizionsschiff sundan eha a Fuaschungs- und Testplotfuam za Eaprobung vo de neichastn Technologian.

De Neiarungan afn Schiff woan:

  • 12 Kanonan hod ma ausbaud und a Bibliothek eigricht.
  • Ois Wossavuarotsbehöta hod ma easchtmoli Eisnfassl vawendt.
  • Ei neioatigs Schleppnetz, de Draque, entwückid vom Ichtyologn Prof. Goodsir aus Edinburgh hod ma za Untasuachung vom Mearesbodn eigsezt.
  • Von M. Rocher aus Nantes is a neiche Destiliamaschin za Aufbroatung vom Dringwossa ausprobiad wuan.

Zukunftsweisand woan a de neichn hygienschn Bdingungan an Boad, fia de Maunschoft.

  • De Melage d`Equipage (modeane Konseavnnoahrung vom Chollet). Des woa a komprimiats, druckads Gmias in luftdicht vaschlossane Blechbixna zua Maunschoftsvapflegung. Um da Vabroatung vo Seichn duach eibrochte Lebmsmiddl vuazbeugn.
  • Speziöe Duschapparat fia de Bäda san eibaud wuan. De hed ma se schpoan kena. Den in da Weam da Tropn haum se de Matrosn liawa mid de Feialeschschpritzn oduscht.
  • Email-Gsundheidsgschia is easchtmoli af an Schiff eigfiad wuan und des soi de hygienischn Bdingungan aun Boad eahebli vabessad hom.
  • Schtadistische Eafossung olla unte de Bsotzungsmidgliada aftretandn Infekzionan, Kraunkheitn und Unfoi, zwecks zukinftiga Vameidung.
  • Ned nua neiche Konseavn san bunkad wuan, sundan a Minareuwossa und Wei is vo Schponsoan glifad wuan.

Wichtige Schponsoan woan aa:

  • Des londona Bankhaus NM Rothschild & Sons hod an Kreditrauman vo 32.000 Pfund Sterling zua Vafigung gschtöd, wos eppa zwoa Driddl vo de Kostn vo 585.000 östareichischn Guidn odeckt hod.
  • De Fiama Schlummbeaga hod reichle Weiß- und Rodwei sowia den Sekt Vöslauer-Goldeck za Vafügung gschtöd. De Fiama woit af dea Roas so de Hoitboakeid vo de Drangln festschtön.
  • Kondrauer Minareuwossa aus Waldhausn (Owapfoiz].

De Fuascha und d`Mauschoft[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Hochstetta in sein kloan Fuaschungskammal unta Deck.

An Boad woan 345 Matrosn und Offizia untam Kommando vom Kapitän Baron Wüllerstorf-Urbar. Sowia 7 Wissnschoftla, z. B.:

  • Da Geolog Feadinand Hochstetter.
  • Da Zoolog Georg von Frauenfeld.
  • Da Diplomat und Typograph Karl von Scherza. Mid eam hod ma aufengli koa rechte Freid ghobd, weu ois a Auhenga vo da 1848 Revoluzion woa a vuabschtroft. Da ea owa vo 1852 bis 1855 a Siidamerikafuaschungsroas duachgfiad, hodn da Eazheazog Maximilian zan Haundlsdelegiadn und Expedizionsschreiwa duachgsezt.

De Wödumseglung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Vo Triest is ma am 30.Aprü 1857 afbrocha. Owa da a Flaute gheascht hod, is de Fregattn bis Sizilien gschleppt wuan. Vo duat is ma noch Siidamerika, Afrika, Indien, Kina und Australien gseglt.

De Fregattn Novara vua da Insl Martinique

Im Sidpazifik hod ma den Ozean eafoascht. Damid hod ma an neichn Wissnschoftszweig grindt, de Ozeanographie. Vuaschungsschwaapunkt woan de de Insl St. Paul, de Nikobarn und Neiseelaund, wo a de easchtn geologischn Kartiarungan duachgfiad wuan san.

Do de Expedizionsfoaht, a in da Fochwöd aunakaunt gwest is, hods a aa Kriag ned beeitrechtign kena. Den inzwischn is in Eiropa da Sardische Kriag ausbrocha. Des Kinireich Sardinien (Ministapresident Camillo Benso Graf von Cavour) und Fraunkreich (Stootspresident Napoleon III) gegn Östareich-Ungarn ( Schlocht vo Solferino).

Es hod zwoa nu ka UNO oda an Vökabund gem. Owa zweng da wissnschoftlign Saummlungan an Boad is de Expedizion und des Schiff soga vom Gegna Napoleon III unta sein Schutz gschöd wuan.

  • "...den de Wissnschoft is a Gmoaguad olla Vöka." (Ausschpruch vom Napoleon III)
  • Da Gdaunkn vom Wödkuituaeab is so gbuan gwest.

De Roas hod vom 1887 bis 1859, 551 Tog dauat. Ma is 51.886 Seemeun gsegld (Umma 96.000 Km, a Seemeun is 1,852 Km)

De Eagebnis vo dera Wödroas[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des Eibaundbüdl vom easchtn Expedizionbericht, 1861

Da Karl Scherzer hod a dreibändigs Buach iwa de Fuaschungsroas aussabrocht. Des domois nochn Humbolds Kosmos de meistvakaftn wissnschoftlign Biachln woan.

In an Weak da Akademie da Wissnschoftn, vo 21 Bänd san daun a de wissnschoftlign Eagebniß vo da Roas dokumentiad wuan. In De Joa vo 1861 bis 1876:

A Büdl aus da Saummlung
  • Bschreibande Teu; Drei Bänd.
  • Antropologische Teu; Via Bänd.
  • Botanischa Teu; A Baund.
  • Geologischa Teu; Drei Bänd.
  • Medizinischa Teu; A Baund.
  • Nautisch-Physikalischa Teu; A Baund.
  • Schtadistischa-Komeaziölla Teu; Zwoa Bänd.
  • Zoologischa Teu; Sex Bänd.
  • Divease Saummlungan.

Museale Midbringsl, eppa:

  • 320..Spauvicha (Säugetia)
  • 1.500..Vegl
  • 950..Amphiebien
  • 2.000.. Fisch
  • 6550..Konchilien (Muschln und Schneckn)
  • 13.000..Isektn
  • 950..Krustaceen (Krebs)
  • 500..Schtroitia (Schtochlheita)
  • 60..Skelett. Dabei des easchte vo em ausgschtuama Moa.
  • 50..Schädln
  • 120..Nesta
  • 250..Eia
  • 472..Ethnographica
  • Sowia iwa 2.000 Skitzn und Illustrazionan.
  • Es san iwa 200 unbekaunnte Pflaunzn und Viecha eafoaschd wuan.

De umfaungreichn Exponatn vo da Fuaschungsroas san nu Heid im Natuahistorisch Museum aufghom.

Do a Kokabladln midgnumma wuan san, hod ma aus de, spoda denan eanane drei Basn; Kokain, Ecgonin und Hygrinza zweng an medizinischn Zweck aussagfundn (z.B: A da Sigmund Freud).

De Novara ois Kriagsschiff[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Novara 1861 und noch da Valengarung vo 1862.

Da Eazheazog Maximilian hod woin das de Fregattn valengat wead und so hod mas in de Joa 1861/62 umbaut. Se is umma 15 Meta valengat wuan und hod an Schraubnautriab eibaud griagt. Se is ois a gaunze Eaneiat wuan und is mid 53 dreißskpfünda Kanonen bschtuckt wuan und hod daun za de Rapidklass-Fregattn zöd.

Da Eazheazog Maximilian I. hod sei mülitarische Ausbüdung af da SMS Novara ghobd. Und vo 1854 bis 1864 is a da Kommandant vo da Östareichisch-Ungarischn Marine gwest.

  • 1864 hods den Eazheazog Maximilian I. noch Verakruz iwafiat. Den Dea hod se bledawoas zan mexikanischn Kaisa Maximilian I zbruaffa gfüd.
  • In Mexico is daun da Maximilian vo de Revoluzionäa schtaundrechtli daschoßn woan.
  • Sein Leichnaum hod daun wieda de SMS Novara hoambrocht.
  • Des Kommando fia sei lezte Roas hod da Viceadmiral Wilhelm vo Tegetthoff ghobd.
Da Braundauschlog vo 1866

Im Fruahjoa 1866 is af de Fregattn a Braundauschlog vaiabd wuan. Auszug aus da Times Repoatasch (London) vom 14.8.1866:

  • "De Fregattn Novara, uaschprüngli a oids Seglschiff is ausanaundagschnittn wuan und za ana Schraubmfregattn umbaud wuan.
  • Se woa wia ma sogt, knopp vuam Ausbruch vom Kriag duach Braundlegung in Flaumman grodn und beinoh vom Feia vazeaht wuan.
  • Owade de Widaaufbauoawad vo de triestina Schiffsweaftoawada woa so Groß, daß ia Widaherrschtöllung in via Wocha feati woa. Und nocha is zua Kriagsausrüstung noch Pola ogaunga.
  • In weidare viazehn Tog woa se Seefeati, mid da Beschtickung, Proviant und Maunschoft an Boad. Und noch dreiahoib Wocha is in de Schlocht gfoan"

De Seeschlocht vo Lissa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De östareichische Flottn woa fia a Seeschlocht schlecht, mid zweng Kanonan ausgrist gwest. De föhlandn Kanonan san bei Krupp in Essn bschtöd gwest. Es is sogoa de valaungde Vuarauszohlung gleist wuan. Owa da eawoate Krieg hod de Fiama Krupp oghoitn de Kanonan an Östareich auszlifan. Jo bei de östareichischn Offizia is de Vamuatung afkema, daß de bezoitn Kanonan an de Italienischn Vabündtn weidagem wuan san.

So san de zwoa großn östareichischn Paunzaschiff, da Eazheazog Feadinand Max und de Habsbuag schtod zwaradreißg 64 Pfünda nua mid je 16 schwaare Kanon ausgrist gwest.

De SM Fregattn Novara in da Seeschlocht bei Lissa. noch an Büdl vom M.Zeno Diemer.

Auszug ausm Timesatükö (London) vom 14.8.1866:

  • "A Boa vo de östareichischn Foahzeig woan vo ana so unzualenglign Beschoffnheid, wia de Gschitz, wöchas gfiat haum....

*De widaindeanstgschtöde Fregattn Novara is in de Seeschlocht gaunga und hod so vuatreffli manovriat und des feindlige Feia vo iare schwechan Gfähtn oglengt."

Koatn vom Schlochtvalaf da Seeschlocht bei Lissa am 20.7.1866. De Rotn Schiff san de Östareicha. De Schwoazn de Italiena.

Ois da Admireu Thegetthof af de schlechte Ausristung augschhprocha wuan is hod a nua gauntwuat:

  • "Thut nix; Hobts ia kane Kanonan, so gebts mia de Schiff und i wead es scho so guad mocha ois megli"

Da Rest is Gschicht: Maungls Feiakroft, haums de iwalegna Schiff vo de Italiena grammmt und in de Flucht gschlogn.

  • 1867 hod de Novara nu de Leich vom exekutiatn mexikanischn Kaisa Maximilian I hoambrocht.
  • De Fregattn hod daun in de nextn Jahrl nu a Boa Atlantikfoahtn untanumma.

Des End da Novara[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Zan End vom Joa 1876 hod ia unrühmligs End augfaungd. Zeascht ois a Hulk und daun ois a Wohnschiff. In de Joa 1888/89 is daun ogfrackt wuan. A traurigs End vo an schtoizn Schiff.

  • Im Heeresgschichtlign Museum in Wean schtehd a Modö vo da Fregattn SM Novara im Moßschtob 1 za 75.
  • A im Ebelsberger Schloss in Linz hods in da Heeresgschichtlign Ausschtöllung a Modö vo da Fregattn.

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Daten: New York Times, 26. Aprü 1871; urspringliche Augom in Fuaß. Quön: Michael Organ, University of Wollongong, Australien. S. Weblink.

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Renate Basch-Ritter: „Die Weltumseglung der Novara 1857-1859“. Akademische Druck– und Verlagsanstalt, Graz 2008, ISBN 978-3-201-01904-0
  • Wilhelm Donko: “An Austrian View of the Philippines. The Austrian Scientist Karl von Scherzer on his visit in Manila aboard the frigate "Novara" in June 1858”. Verlag epubli.de, Berlin 2012, 176 pages, ISBN 978-3-8442-1603-5
  • Roswitha Karpf (Hrsg.): Unterwegs zu fernen Ufern. Die Weltumseglung der „Novara“ (1857–1859) und die transoceanische Reise der „Saida“ (1884–1886). Universitätsbibliothek, Graz 2001
  • Karl Scherzer: Die Weltumseglung der „Novara“ 1857–59. Herausgegeben, bearbeitet und kommentiert von Günter Treffer. Molden, Wean u. a. 1973, ISBN 3-217-00543-0.
  • Friedrich Wallisch: Sein Schiff hieß Novara. Bernhard von Wüllerstorf, Admiral und Minister. Herold, Wean 1966.
  • David G. L. Weiss, Gerd Schilddorfer: Novara – Österreichs Traum von der Weltmacht. Amalthea, Wean 2010, ISBN 978-3-85002-705-2.

Diplomoawad[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Novara (ship, 1850) – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien
 Commons: Novara (ship, 1862) – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien
Des is a beriga Artike.
Dea Artike is ois berig in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.