Karntnarisch

Aus Wikipedia

Karntnarisch oda Karntnerisch nennt ma de boarischn Dialekte, wo in Karnten gredd wean. Gonz Karnten gheat zomma mit am gresstn Tei vo Tirol, am Soizburga Lungau und am Tei vo da Steiamoark zua siidboarischn Dialektgruppn.

Karntnarisch wead oft in Oba-, Middl- und Untakarntnarisch eiteit. Dazua gibts in Karnten Grenzgebiete, wo Tirolarische und Soizburgische Dialekte gredd wean.

Grammatik[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Konjugation (Beispui)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

a) ba Wortstejung Pronom+Verb (i siag)
b) ba Wortstejung Verb+Pronom ('siag i)
c) Konjunktiv I

hom sein' lebm sogn' doa genga segn' miassn woin kemma wissn kenna
a)
i hob/hon i pin i lep i sok i tua i geh i siach i muass i wüll i kimm i was i konn
du host du pist du lepst du sokst du tuast du gehst du siakst du muasst du wüllst du kimmst du wast du konnst
er hot er is er lep er sok er tuat er geht er siacht er muass er wüll er kimmp er was er konn
mia hom(a) mia sein mia lem mia sogn mia tan mia gehn mia segn mia miassn mia wolln mia keman mia wissn mia kinan
es hopts es seits es lepts es sokts es tats es gehts es sekts es miassts es wollts es kemps es wissts es kints
se homt/homp se seint se lemt se sognt se tant se gehnt se segnt se miassnt se wollnt se kemant se wissnt se kinant
b)
hob i/hon i pin i lep i sok i tuari geh i siach i muass i wüll i kimm i was i konn i
host pist lepst sokst tuast gehst siakst muasst wüllst kimmst wast konnst
hot a is a lep a sok a tuat a geht a siacht a muass a wüll a kimmp a was a konn a
homma samma lemma sogma tamma gemma segma miassma wollma kema wissma kima
hopts seits lepts sokts tats gehts sekts miassts wollts kemps wissts kints
hom se sein/sant se lem se sogn se tan se gehn se segn se miassn se wolln se keman se wissn se kinan se
c)
i het i war(at) i lebat i sogat i tat/tet i gangat i segat i miassat i wellat i kamat i wisat i kantat

2. Person Sg.: -st
3. Person Sg.: -t; ba Verben af -ben und -gen entfoit s -t (ar lep, ar schreip, ar sok, ar ziak)
1. Person Pl.: -n; ba Verben af -ben: -m; ois vasteakte Form aa -ma (mia segma, mia gemma)
2. Person Pl.: -ts
3. Person Pl.: -nt

Bei der Wortfolge Verb+Pronom (zum Beispiel in Fragen) fällt bei der 2. Person Singular sowie bei der 1. und 2. Person Plural das Personalpronom weg, außer es wird besonders hervorgehoben oder betont (zum Beispiel "gemma mia heit fuat?", "seits es aa kronk?")

Vagangaheit:

i hob/hon ghop
i pin gwesn
i hob/hon glep
i hob/hob gsok
i hob/hon geton
i pin gongan
i hob/hon gsegn
i hob/hon miassn
i hob/hon wolln

Sprochbeispui[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Bua, iss nit so vül Tschatschlwerch, is jo nit guat fia di Zehnt! (Tschatschlwerch moant do Siassigkeitn, vo Tschatsch = weatloses Zeig)
  • Roak uma dege Maukn! (roak = reichn, Maukn = Quetschn)
  • Aufe auf de Olm, traust di zuawe zu de Nuggalen?
  • Muckefuck? Nit de Blattlan ... aus de Oachln sölba! So hods unsa Urli imma darzöhlt. Und noacha no a Goaßmülch eine ... pfui Teifl!
  • Mitn noign Göld seind de Pappmschloußar aa a Trum toirar worn.
  • De is lei a Gache! Pass auf mit dea is nit zum spüln!
  • Hee, oltar Sacklpickar! (Gruass unta Habaran; Sacklpickar = Depp)
  • Kriagst a Uaringl, dass da di Eigalan ausakuman! (Uaringl moant do Watschn)
  • Ma hob i mi jetz owa vakuzt! (vakuzt = vaschluckt)

Lexik[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A poar Beispui ausm bsundan karntnarisch, siidboarischn Vokabular:

  • Buachaner - Hoarta Hund ('Kerl aus Hoarthoiz')
  • Duttlkraxn - BH
  • Kloazn - drickade Birna, oids, hagas Mandal (vgl. 'Zwetschgnmandal')
  • Mauchalan - Griachal
  • Puschkawetl - Bleamestrauss ('kloana Busch')
  • Reindling - Kuchn in Reindlform
  • Seichale - kloans Sieb
  • Tirgntschuatsch - Gugaruzkoibm
  • Tschack - kastriata Goassbock
  • Tscherfl - Schuah (vo slow. 'cevelj' = Schuah, vom frz. 'chevre' = Goass -> goassledane Schuah)
  • Tscherflgöld - Drinkgöd (= 'Weggöd, fias Renna')
  • Tscherfltaxi - per pedes
  • umetschinkln - gmiatle schlendan
  • urassn - vaschwendn

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Matthias Lexer: Kärntisches Wörterbuch. 1862 (Digitalisat)
  • Arnulf Pichler-Stainern: Südbairisch. Valog Johannes Heyn, Klognfuat (2008) ISBN 978-37084-09292-5

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]