Tifinagh-Schrift

Aus Wikipedia
Neo-Tifinagh, Arabisch u Franzesisch baran Loḏn i Marokko.

Es Tifinaγ, aa Tifinagh oda Tifinar, (Neo-Tifinaγ: ⵜⵉⴼⵉⵏⴰⵖ; Tuareg Tifinaγ: ⵜⴼⵉⵏⵗ or ⵜⴼⵏⵗ) is a Konsonantnschrift, dej wou fia d masirischn Sprochn gnutzt wiad.

A modeana alphabetischa Weitafejaring vo da tradizionelln Schrifd, aa Neo-Tifinaγ, is in 20. Jh. eigfejad woan. Es Neo-Tifinaγ z Marokko, Tifinagh Ircam ghoissn, wiad i Morokkanischn Grundschuelln fia s untarrichtn von n Masirischn un in de duating Publikaziona gnutzt.

Ma sagt es Woat Tifinaγ gejd af an masirischn feminin Plural von n Adjektiv "fenizisch" zrugga, also "d fenizischn (Bouchstom)", andane seng i dan Woat griichisch πίναξ "Taafal", vo wou s wiakle kumt, woass ma ned gnau.

Heakunft[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es Tifinaγ wiad am mearan af d libysche Schrift zrugg gfejad, dej wou aftoalt wiad af zwou Variantn. Dej libyscha Schrift is i da Antikn weitfleche vo Sprechan von Libysch-Beabarischn z Noadafrika von heinting Libya bis zou d Kanarischn Insln gnutzt woan. Es Tifinaγ warad also dej Varietet vo da libyschn Schrift, dej wou de Tuareg vamoutle z Libya iwanumma hom, un ebba seit 1500 Joua oda meara bis heit weita tradiat hom. Es is – wenn ma s neia Tifinaγ ned mid dazourechnad – wej d libyscha Schrift a raans Konsonantn-Alfabet.

Tuareg-Tifinaγ[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Taafal von n traditzionelln Tifinaγ. Variantn vo de Bouchstom san links zant Ligatuana vo t un n.

Es alta Tifinaγ wiad gnutzd um dej Varietetn von Tuareg zen schreim, dej wou zen libysch-beabarischn Zweig von n Afroasiatischn zölln. A freja Nutzung vo da Schrifd, findt se af Felsmolarein u Grewan. Zou dene ghejad aa a 1,500 Joua alts Monumentalgro vo da Tuareg-Matriarchĩ Tin Hinan, i den wou Spurna vo Tifinaγ-Inschriftn af de Went gfunna woan san.[1]

Nou an M.C.A. MacDonald han dej Tuareg a "umatum rednata Gsellschaft, ba dea wou s Gmiak u d rednata Kommunikazion all dej Funkziona iwanemma, dej wou es Lesnan u Schreima inrana Schreibgsellschaft hom. Es Tifinaγ wiad am mearan zen spilln, zen kniawln, fia a Graffiti u kuaze Nourichtn gnutzd."[2]

Ej amols wiad dej Schrifd aa fia ondane Sprochn gnutzd, dej wou vo d Tuareg gredd wean, wej es Tagdal, es wou wej es Dausahaq linguistisch zen Songhay ghejad.

Schreibweis[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Dej Geminazion oda Konsonantnleng, u wenn s phonemisch is, wiad in n Tuareg-Tifinaγ ned õzoigt. Es t wiad z eftas mid dan Bouchstom zvua als wej a Ligatua gschrim. Wenn dej Bouchstom l un n nemmanond stej, wiad da zwoat Bouchstob viraghom, u schejchad, tejffa, hejcha oda kleanna gschrim.Zen Baispil wal des l a Zwoarastrichl || is un es n a oafochs Strichl | wiad d Bouchstomfolng nn als |/ gschrim, dass ma s von n l weggakennt. Vo deastweng warad ln ||/, nl |//, ll ||//, nnn |/| uaw. Tradizionell wean dej Vokall assa am End von n Woat ned gschrim. I manchane Gengatn wean aa d arabischn Vokalzoachn zamma miḏn Tifinaγ gnutzd. In Folngadn is a Taafal vo de regionaln Untaschid in n Tuareg-Tifinaγ.[3]

As Tifinaγ-Alfabet vo d Tuareg nou Regiona
Hoggar Ghat Aïr Azawagh Iforas
a
b
d
f H
g
ɣ
h
j/ž
k
l
m
n
q
r
s
š 8
t
w : : : : :
x/ḫ
y
z

Neo-Tifinaγ[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Neo-Tifinaγ is a modeana voll alfabetischa Schrifd af Grundloḡ von n Tifinaγ, wou fias Noadmasirische gnutzt wiad. Es wiad wej dej lateinische Schrift vo links nou rechts gschrim u schreibt aa de Geminazion oda Konsonantnleng wej i da lateinischn Schreibweis von Noadmasirischn mid Doppeltschreibung u ned mid an Vadopplungszoachn, d. h. ma schreibt a langs /d/ als /dd/ un ned als /d:/ oda /d/.

D Vuaschleg von an Standard Tifinaγ san zen End von 20 Jh. afkumma. D Académie berbère hod zam min Salem Chaker von Inalco wos asgoawad. Es Institut royal de la culture amazighe vo Marokko hod 2003 a Tifinaγ-Version amtlich gmacht. Es Haptproblem is an Standard zen finna, da wou fia alle Varietetn taugt, wal si de Dialekt vaschidn entwicklt hom, wos d Fonemm u d Lautt oalangt.[4]

Z Marokko is ma i de 80ga u 90ga nu zwengs da Nutzung vo da Schrift u sechtanen Aktivismus nu eikastlt woan.[5] Nou dem dass owa 2003 a Variantn d amtlicha Schrifd z Marokko woan is, wiad scho vo Stootsweng af Tifinaγ publiziad. Es Tifinaγ is populer zwengs da Symbolik als a olta Schrifd, owa vill nutzn oda preferrian d lateinischa Schrifd, wal s fia vill leichta zen lesn u zen schreim is.

Z Libya unta n Muammar Gaddafi hod ma s Tifinaγ ned nutzn deaffa.[6] Vo deastweng wiad s duatn omed meara gnutzt wej z Algerien. So hod da Nazionale Iwagongsrout nou an Libyschn Biagakrejḡ offena gweng. U da z Qatar basiate Senda Libya TV hod Masirisch u Tifinaγ z. T. i s Programm afgnumma.

In folngadn san Iwasichtn zen Tifinaγ. Grau is Standardtifinaγ nou an IRCAM, gel is daweitats Tifinaγ, oransch is andas Tifinaγ u weiss a Tuareg-Tifinaγ.

Dea oafachn u modifiziatn Schriftzoachn
UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama
Unicode
(onagroutn)
«ANSI»
(plempl)
lat. IPA arab.
U+2D30 Tifinagh Letter Ya.svg A a a ا ya
U+2D31 Tifinagh Letter Yab.svg B b b ب yab
U+2D32 Tifinagh Letter Yabh.svg ḇ/v β ب yav
U+2D33 Tifinagh Letter Yag.svg G g ɡ گ yag
U+2D34 Tifinagh Letter Yaghh.svg ḡ/ğ ʝ گ yaḡ
U+2D35 Tifinagh Letter Berber Academy Yaj.svg Ǧ dsch/ǧ d͡ʒ ج yaǧ (Académie berbère)
U+2D36 Tifinagh Letter Yaj.svg ǵ/ğ ɟ/gʲ/dʲ yaǵ
U+2D37 Tifinagh Letter Yad.svg D d d د yad
U+2D38 Tifinagh Letter Yadh.svg ð ذ yadh
U+2D39 Tifinagh Letter Yadd.svg ḍ/d' ض yaḍ
U+2D3A Tifinagh Letter Yaddh.svg ḏ̣/ḏ' ðˤ ظ yaḏ̣
U+2D3B Tifinagh Letter Yey.svg E ə/e /ə/ yè, yey
U+2D3C Tifinagh Letter Yaf.svg F f f ف yaf
U+2D3D Tifinagh Letter Yak.svg K k k ك yak
U+2D3E Tifinagh Letter Tuareg Yak.svg yak touareg
U+2D3F Tifinagh Letter Yakhh.svg ⴿ ch/ḵ ç ك yaḵ
U+2D40 Tifinagh Letter Yah.svg H h
b
h
b
ه
ب
yah
= yab touareg
U+2D41 Tifinagh Letter Berber Academy Yah.svg H h h ه yah (Académie berbère)
U+2D42 Tifinagh Letter Tuareg Yah.svg yah touareg
U+2D43 Tifinagh Letter Yahh.svg ħ ح yaḥ
U+2D44 Tifinagh Letter Yaa.svg Σ ʿ/ε ʕ ع yaʿ
U+2D45 Tifinagh Letter Yakh.svg X ch/x/ḫ χ خ yakh
U+2D46 Tifinagh Letter Tuareg Yakh.svg yakh touareg
U+2D47 Tifinagh Letter Yaq.svg Q q q ق yaq
U+2D48 Tifinagh Letter Tuareg Yaq.svg yaq touareg
U+2D49 Tifinagh Letter Yi.svg I i i ئ yi
U+2D4A Tifinagh Letter Yazh.svg J j/ž ʒ ج yaj
U+2D4B Tifinagh Letter Ahaggar Yazh.svg yaj vo d Ahaggar
U+2D4C Tifinagh Letter Tuareg Yazh.svg yaj touareg
U+2D4D Tifinagh Letter Yal.svg L l l ل yal
U+2D4E Tifinagh Letter Yam.svg M m m م yam
U+2D4F Tifinagh Letter Yan.svg N n n ن yan
UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama
Unicode
(onagroutn)
«ANSI»
(plempl)
lat. IPA arab.
U+2D50 Tifinagh Letter Tuareg Yagn.svg ny ɲ ني yagn touareg
U+2D51 Tifinagh Letter Tuareg Yang.svg ng ŋ نڭ yang touareg
U+2D52 Tifinagh Letter Yap.svg P p p پ yap
U+2D53 Tifinagh Letter Yu.svg U u
w
u
w
و
ۉ
you
= yaw touareg
U+2D54 Tifinagh Letter Yar.svg R r r ر yar
U+2D55 Tifinagh Letter Yarr.svg ڕ yaṛ
U+2D56 Tifinagh Letter Yagh.svg V gh/γ/r ɣ غ yagh
U+2D57 Tifinagh Letter Tuareg Yagh.svg yagh touareg
U+2D58 Tifinagh Letter Ayer Yagh.svg gh/γ/r
ǵ/ğ
ɣ
ɟ/gʲ/dʲ
غ
ج
yaγ vo d'Aïr
= yaǵ vo d'Adrar
U+2D59 Tifinagh Letter Yas.svg S s s س yas
U+2D5A Tifinagh Letter Yass.svg ṣ/s' ص yaṣ
U+2D5B Tifinagh Letter Yash.svg C sch/š ʃ ش yach
U+2D5C Tifinagh Letter Yat.svg T t t ت yat
U+2D5D Tifinagh Letter Yath.svg θ ث yaṯ
U+2D5E Tifinagh Letter Yach.svg tsch/č t͡ʃ تش yač
U+2D5F Tifinagh Letter Yatt.svg ṭ/t' ط yaṭ
U+2D60 Tifinagh Letter Yav.svg v v ڤ yav
U+2D61 Tifinagh Letter Yaw.svg W w w ۉ yaw
U+2D62 Tifinagh Letter Yay.svg Y y j يٛ yay
U+2D63 Tifinagh Letter Yaz.svg Z s/z z ز yaz
U+2D64 Tifinagh Letter Tawellemet Yaz.svg yaz (Tawellemet)
= yaz harpon
U+2D65 Tifinagh Letter Yazz.svg ‍ﮊ yazz
U+2D66 Tifinagh Letter Ye.svg é e yé (APT, Niger)
U+2D67 Tifinagh Letter Yo.svg o o yo (APT)
U+2D6F Tifinagh Modifier Letter Labialization Mark.svg º ʷ ʷ ‍ ۥ Fia d Labialisazion
= tamatart
≈ <exp> 2D61 ⵡ
U+2D70 Tifinagh Separator Mark.svg Trenna
= tazarast
U+2D7F Tifinagh Consonant Joiner.svg ⵿ Vabinda oda "Virama"
Digrafn u Ligatuan
UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama
Unicode
(onagroutn)
«ANSI»
(plempl)
lat. IPA arab.
U+2D33 U+2D63 Tifinagh Letter Yag.svgTifinagh Modifier Letter Labialization Mark.svg ⴳⵯ gw گۥ yagw
U+2D37 U+2D63 Tifinagh Digraph Yadz.svg ⴷⵣ DZ dz d͡z دز yadz
U+2D5C U+2D59 Tifinagh Digraph Yats.svg ⵜⵙ TS ts t͡s تس yats
UTF-8 Glyphal Schiffraasch Umschrifd Nama
Unicode
(onagroutn)
«ANSI»
(plempl)
lat. IPA arab.
U+2D3D U+2D6F Tifinagh Letter Yak.svgTifinagh Modifier Letter Labialization Mark.svg ⴽⵯ kw كۥ yakw
U+2D37 U+2D4A Tifinagh Digraph Yadzh.svg ⴷⵊ DJ dsch/ǧ d͡ʒ دج yadj
U+2D5C U+2D5B Tifinagh Digraph Yatsh.svg ⵜⵛ TC tsch/č t͡ʃ تش yatš

Unicode[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es Tifinaγ is 2005 zen Unicode mid da Veasion 4.1 afgnumma woan. Dej Unicode block range fia s Tifinaγ is U+2D30–U+2D7F:

Tifinaγ
Official Unicode Consortium code chart (PDF)
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+2D3x ⴿ
U+2D4x
U+2D5x
U+2D6x
U+2D7x   ⵿  
Notes
1.As of Unicode version 13.0
2.Grey areas indicate non-assigned code points

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Briggs, L. Cabot (February 1957). "A Review of the Physical Anthropology of the Sahara and Its Prehistoric Implications". Man. 56: 20–23.
  2. M.C.A. MacDonald (2005). Elizabeth A. Slater, C.B. Mee and Piotr Bienkowski (ed.). Writing and Ancient Near East Society: Essays in Honor of Alan Millard. T.& T.Clark Ltd. p. 60. ISBN 9780567026910.
  3. D Grundloḡ is d Tabelln nou en Agali Zakara as da Quelln H. Claudot-Hawad: "Écriture tifinagh", Encyclopédie berbère, 17 (1996), S. 12.
  4. Miloud Taïfi: "Unité et diversité du berbère: Détermination des lieux linguistiques d’intercompréhension", Études et Documents Berbères 12, 1994, S. 119-138.
  5. "Rapport sur le calvaire de l'écriture en Tifinagh au Maroc", Amazighworld.org, afgrouffa 2017-10-09.
  6. سلطات الامن الليبية تمنع نشر الملصق الرسمي لمهرجان الزي التقليدي بكباو [Libyan security authorities to prevent the publication of the official poster for the festival traditional costume Pkpau] (af Arabisch). TAWALT. 2007.

Exteane Vaweiss[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]