Vandalismus

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Owaöstareichisch gschriem worn.
D Vandalen plündan Rom, Büd ausn 19. Joahundat

Unta Vandalismus, oda aa Wandalismus gschrim, fasched ma des foikomen unnedige und sinlose Kaputmochn fu Sochan. Im rechtlichn Sin is des a komplet nuzloses Kaputmocha fu fremde Sochan, oiso ned foalessig oda wai ma si bereichan wü, owa a koa Terrorismus, dea damid auf iagendwöche politischn Sochan aufmeaksaum moch wü, sondan oafoch aso, wai oan fad is und wai ma bled is.

S Woat Vandalismus beziagt si auf n geamanischn Schdaum fu de Vandaln, de aungeblich bsondas brutal und agressif woan.

Warum mocht ma so wos?[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Psichologi hod im Vandalismus doch a razionale Beweggründ aussagfundn, wia zum Baischbü, das ma wen imponian wü, das ma si an wen rechn wü, oda das ma oafoch a Ventü braucht, damid ma seine agressifn Tendenzn wo aussilossa kau. Maunchmoi kau da Auntrib fian Vandalismus a fu aundare Weatfoaschdelungen kema, des hoast, das dea, wos iagend wos kaput mocht, de Soch aundas beweat oda schlechda fint, ois wia dea, dea sogt, des woa jez Vandalismus. Im religiesn Bereich woa des zum Baischbü bai de Büdaschdüama (Ikonoklasten) da Foi, de ned woitn, das da Heagod in am Büdl doagschdöd wiad, und desweng soichane Molarain (Ikonen) kaput gmocht haum, a waun s sogoa fia an unreligiesn Mensch an kinstlarischn Weat ghobt hedn.

Da Begrif in da Franzesischn Revoluzion[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Datei:Execution robespierre, seint just....jpg
Schbeda is da Robespierre söwa kepft woan.

S Woat Vandalismus fia blinde Kaputmocharai is fum Henri-Baptiste Gregoire, in Bischof fu Blois in Fraunkreich, eafundn woan. In ana Schrift fum Joa 1794 midn Titl "Rapport sur les destructions operees par le vandalisme" hod ea mid dem neich eafundanen Woat d sinlosn Eamoadungen fu Leit und s Kaputmocha fu Kunstweak duach de Jakobina im Fraunkreich fu da Franzesischn Revoluzion aubraungat. Schau a boa Joa drauf, im Joa 1798, hod d Academie Française des Woat in eana Weatabuach aufgnuma.

Des Woat greift zruk auf n geamanischn Schdaum fu de Vandaln, de im Joa 455 noch Krisdus in weströmischn Kaisa Petronius Maximus besigt haum und danoch in Rom aimaschiad san und d Schdod plündat haum. Saitdem san d Vandaln in da romanisch-schbrochign Wöd ois bsondas brutal und dafia, dass ois kaput mocha woin, bekaunt gwen - a wauns hisdoarisch so ned schdimt oda iwadrim is.

D Vandaln haum nemlich fum Pobst Leo I. de Zuasog kriagt, dass koan Widaschdaund gem wuat, waun se in Rom aimaschian, damid s koane wüdn Kempfarain, Plündarungen und Fegwoitigungen gibt. Des woa owa daun ned aso, und d Vandaln woan seiddem bai de Röma ois d wüdastn fu ole Geamanen faschrian. Wia des owa so oft is bai Sochan, de so laung zrukling, foa oim in deara Zeid, wo s römische Reich e schau fost neama gem hod und damid a weng schriftliche Beleg iwalifat san, is so wos oiwai relatif. A aundare Beleg ausn 5. Joahundat schreibt wida: "Waun unta de Gotn- oda de Vandaln-Heascha wea a sindigs Lem gfiad hod, daun woans de Röma. Wai de Gotn und Vandaln haum so fü Weat glegt auf a sitsaums Lem und Grodlinigkaid, dass ned neta söwa noch deara Filosofi glebt haum, sondan a d Röma eamand haum, dass si si a drau hoidn."

In da Zeid fu da Franzesischn Revoluzion san d Vandaln mid de Adelign, oiso mid da Aristokrati, glaich gsezt woan, wai de a in Fraunkreich aungeblich fu de geamanischn Eaowara ogschdaumt san. Ois politischa Begrif is des Woat fum Henri-Baptiste Gregoire zua Obgrenzung fu de Ideale fu ana biagalichn Revoluzion gengiwa radikale Gschdoitn und Schdrömungen fawent woan. In da radikaln Fase fu da Revoluzion iss nemli a zu Gewoitexzessn und Kunst- und Biachazaschdearungen kema, de da Gregoire schoaf kritisiad hod.

Zeascht hod si dea Kaumpfbegrif geng d Radikaln unta de aiganen Leit gricht, so wia de nochn 9. Thermidor an d Mocht kemane Schreknsheaschoft fum Robespierre, de praktisch wia neiche Vandaln d franzesische Kultua kaputmocha woitn. De drai Schriftn fum Gregoire iwan Vandalismus san in so ana hochn Auflog aussakema, dass fia d Grundlog fia d Fabraitung fu dem Woat gsoagt haum.

Auf jedn Foi is des Woat "Vandalismus" recht belibt woan und is heit in fü Schbrochn zum findn. Maunchmoi sogt ma a "Randalismus" und "randalian" dazua.

Vandalismus heit[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Do is a öfentlichs Telefon kaputgmocht woan.

Oft wiad s mutwilige Kaputmocha fu Socha im öfentlichn Raum ois Vandalismus bezaichnet. Dazua ghead foa oim, das ma Telefon-Zön ruiniad, oda a Schdrosnbau, an Bus, a U-Bau oda iagendwöche Sochan in da Schui. Oft wean a Graffiti ois Schmiararai und Vandalismus bezaichnet und de Leit, de so wos mochan, wean fu da Polizai gsuacht und beschdroft, a waun fü Graffiti-Mola behauptn, das des a Kunstfoam im urbanen Bereich is. Graffiti auf Bauweake san nochn Gsez noch auf jedn Foi a Sochbschedigung und san ilegal. Da Begrif Vandalismus wiad in dem Zusaumenhaung a in da Juristn-Schbroch fawent.

Jugendlicha Vandalismus[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Maistns san de Leit, de Vandalismus bedraim, oiso aus koam Grund iagend wos kaputmochan, jung und menlich. Maunche Leit song, des ghead zum Eawogswean dazua, das ma soichane Lausbuamschdreich mocht. Foa oim in da Grosschdod, wo de Kinda und d Jugendlichn ned fü Frairaum haum, kimd so wos efda fia. Oft san des owa a Sochan, de so an grossn Schodn aurichtn, dass wiakli a fu da Polizai fafoigt wean und d Fauasocha, wauns dawischt wean, a mid ana Grichtsfahaundlung, Schodneasozzolungen und sogoa Gfengnis rechna kinan. Da Schdod schwaunkt oft, wiara mid dem Fenomen umgee soid. Maunche foadan, das mea Göd fia soziale Sochan wia Jugendzentren und Sozialoawad ausgem wiadn, aundare woin, das de Leit, de so wos mochan, hoat beschdroft wean.

Digitala Vandalismus[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A bsondane Bedeitung hod des Woat Vandalismus im Intanet kriagt. Foa oim a do hearin in da Wikipedia is des a Gschicht, de efda amoi fiakimt. Ois Vandalismus im Intanet bezaichnet ma des, waun wea a Intanet-Seitn fu wem aundan, oda in Wikipedia an Artikl, den wea aundara mid fü Aufwaund gschrim hod, obsichtlich kaputmocht, lescht oda iagendwia bled faendat. Digitala Vandalismus kau a sei, das ma si wo aini "hackt", damid ma in Inhoit fu ana Seitn faendat oda sogoa in Betraiba oda User finanziel ausnimt oda sogoa ruiniad.

In Wikipedia kimt Vandalismus daun efda foa, waun si beschdimte Leit ned mid da demokratischn Entscheitung fu da Meaheit fu de User, zum Baischbü bai politisch haikle Deman in am Artikl, obfindn woin und desweng den gaunzn Artikl oda sogoa de gaunze Wikipdia faunschdoitn und ruinian. In da Wikipedia kaun owa so a boshofde Faendarung fu Artikl gauns laicht wida zrukgnuma wean, und waun a beschdimta User oda a beschdimte IP-Adress neta do aischdaigt zum Vandalismus bedraim, daun wiad a fria oda schbeda a gschbead und kaun daun goa nix mea doa.