Werdnfoisa Land
| Der Artikl is im Dialekt Werdenfoiserisch gschriem worn. |
Dejs Wardnfoisa Land, auf hoachdeitsch ou Werdenfelser Land, isch a owaboarische Regiou, dia vou Mittawoi an Sidoschtn bis noch Farchat an Nordweschtn geat. Dazua gheat ou a Stickla vou dia Boarischn Oipn.
Dejn Nouma hot dejs Landl vou ara oidn Burg ausm Mittloiter. Dej Burg Wardnfois steat auf aran Buckl nördle vou Garmasch-Patakurch und hot zur Sicharung vou da Handlsstrass deant, dej durchs Luisadoi noch Italien gfiert hot.
Gmoan[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
Geografie[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
Dejs Wardnfoiser Land wead durchn Wejdastoa im Sidn, s Ammergebirg im Weschtn uns Karwendl im Oschtn begrenzt. Da Zugspiez isch sidweschtle vou Garmasch-Patakurch un isch mit 2962 m ü. NN da heagschte Barg in Deitschland. Dejs ganse Landl isch vou da letschtn Eiszeit stark gformp worn. Dia meischtn Sea sen a sou entstanna, wei dejs Grundwassa dej, durch dia Gletscher gschaffna, Senken ausgfüt hot. Schpada sen dann dia Sea verlandat un es hom sie Moar buidat, wia dejs Murnara Mous.
Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
A da frian Eisenzeit isch dejs Wardnfoiser Land vou dej Illyrer bsiedelt worn. Schoa seimois hom dia Leit übern Brenna noch Oberitalien Kontakt khejd. Ebba umma 500 v. Kr. sen dia Koitn as Landl kemma und hom sie mit dej Illyrer zåm dou. Dia Röüma hom dej Koitn dann untawarfn un um 15 v. Kr. dejs Landl da Provinz Raetia zuadoalt. Dej Röüma hom sogor a boor veneto-illyrischn oda koitischn Nouma übanomma, wia Patakurch– Partanum, Isar – Isara. Dej oide Handlsstrass homs na ab 195 n. Kr. ou nou grichtat. Dej Via Claudia Auguschta isch vou Augschburg na üba Patakurch un Mittawoi zum Brenna un weida noch Bouzn (Pons Drusi) ganga. Dej röümische Straßenstatiou Partanum isch da Virleiffa vom hejntign Patakurch gwejst. Nochdejm dejs Röümische Reich zåmbrochn isch, hom si ebba ummras 6. Joarhundad n. Kr. dia Bajuwaren an Landl ougsiedlt.
Dej vom Herzog Otto vou Wittelsboch 1180 nordweschtle vou Patakurch ouibaute Burg Wardnfois, isch 1294 ans Hoachschtift Freising übaganga. Dej Freisinga hom na lang dej wichtige europäische Handlsstrass unta Kontrolle khejd un dej Leit aus da Grafschaft Wardnfois fir a lange Zeit anettle Reichtum ejbrocht.
Wia na dej nuie Zeit kemma isch, isch fü Handl mit dia Italiejna driem worn (schaug ou bei dej: Fugger, Welser) un ma kou song, dass dej Leit z Wardnfois gans schea Geid ougheift hom. Wardnfois isch seitdem blouß nou dejs Guidane Landl ghoasn worn. Da 30-jaarige Kriag hot dejm Gansen an Goraus gmacht un dia Leit sen sou richtig arm worn. Da Spanische un da Öschtareichische Erbfolgekriag an Oufang van 18. Johrhundat, genau sou wia an 19. Johrhundat dej napoleounischn Kriag, hom dej Leid au nou gans schea an Vadruss brocht. 1803 isch dej Herrschaft vom Hoachschtift Freising im Zuge vou da Säkularisatiou gendat uns Wardnfoiser Land isch zu Boarn kemma.
1889 isch da easchte Zug vou Minchn noch Garmasch gfohn un dej easchtn Tourischtn sen kemma. Seitdejm lejm dej Leit z'Wardnfois vor oim vom Fremdenverkehr.
Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]
- Wolfgang Wüst: Umbruch im Goldenen Landl vor 200 Jahren. Der Markt Partenkirchen und die Grafschaft Werdenfels im Säkularisationstrauma, in: Mohr – Löwe – Raute. De Gschicht vom Landkreises Garmisch-Partenkirchen, hg. v. Verein fir Geschichte, Kunst und Kulturgeschichte im Landkreis e. V., Garmisch-Partenkirchen 2006, S. 141-162.