Liacht

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Obaboarisch gschriem worn.
S'Liacht und andane elektromagnetische Strahln

S' Liacht (dt.: Licht) is dea Tei vo da elektromagnetischn Strahlung, den wo a Mensch mim Aug seng ko. Physikalisch is da wichtigste Untaschied zua am UKW-Radiosignal oda zua Röntgenstrahlung de Frequenz. Trotzdem nimmts Liacht traditionej in de Wissnschaftn a Sondastellung eih, weis fian Menschn de oanzige elektromagnetische Strahlung is, de a ohne technische Huifsmittl direkt erfahrn ko. Wissnschaftlich hod ma se scho in da Antikn mit am Liacht ausanandagsetzt. Eascht recht spaad is ma draufkemma, dass a andane Strahlung gibt. Und no spada, dass an Haffa Strahlung am Liacht recht ähnli is und de gleichn physikalischn Gsetzn untaliagt. Da Bereich vom sichtboan Liacht ko feina untateit wern und zwoar iwa de Farb. Des sigt ma recht schee beim Rengbong, in physikalische Experimente nimmt ma dafia a Prisma hea. De Farbn, de ma do sigt nennt ma de Spektralfarbn.

S' Liacht hod aba a scho imma a mystische und symbolische Bedeitung. Werd do dro ling, das as Seng fian Menschn da wichtigste Sinneseidruck is und Liachterscheinunga wia d'Sunna, de Stern, Blitz und a as Feia an Menschn scho imma beeindruckt hom.

Wissnschaftlichs[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Liacht in da Physik[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De vaschiednen Artn vo elektromagnetischa Strahlung ko ma noch da Wellnläng untateiln. A bstimmte Wellnläng ko ma a in a Frequenz oda in de Energie vo ihrm Photon umrechna. Fia de vaschiednen Farbn han des foignde Werte:

Spektralfarbn
Farb Wellnläng Frequenz
Energie pro Photon
Violett 380 - 420 nm 789 - 714 THz
3,26 - 2,95 eV
Blau 420 - 490 nm 714 - 612 THz
2,95 - 2,53 eV
Grea 490 - 575 nm 612 - 522 THz
2,53 - 2,16 eV
Gejb 575 - 585 nm 522 - 513 THz
2,16 - 2,12 eV
Orange 585 - 650 nm 513 - 462 THz
2,12 - 1,91 eV
Road 650 - 750 nm 462 - 400 THz
1,91 - 1,65 eV

Welln-Teilchen-Dualismus[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

S' gibt physikalische Vasuche, de oan glamm lassn, s'Liaht dad aus Teilchen bsteh. Andane Vasuche leng nah, dass se um a Welln handln dad. De Theorie mit da Welln ergibt a de Bschreibung iaba de Wellnläng und Frequenz. De Teilchen nend ma Photonen, obs a Liacht oda a andane Strahlung han, ergibt se iaba ihr Bewegungsenergie, de gibt ma in Elektronenvolt o. In da klassischn Physik miaßad ma se aba entscheidn, obs a Teilchen oda a Welln is, weis do ned beids gleichzeitig sei ko. Da angewandtn Physik is des eingle egoi, Haptsach ma ko mid dem Welln- bzw. Teilchen-Modell de jeweilign Vasuach daklern, Sachan vorhersong und neie Geräte entwickln, de dann a so funktionian wia vorhergsogt. In da Quantnphysik sigt ma des ähnli, do gehd ma davo aus, dass as Liacht gleichzeitig an Welln- und an Teilchen-Charakta hod. Wos jetzad wirkli is, entscheid se eascht wenn ma an Vasuach macht. Je nach Vasuach zoagt se as Liacht ois Welln oda a ois Teilchen. Aba niamois ned ois beids gleichzeitig.

Strahlungsleistung - Liachtsteakn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Eingle kunnt ma de Liachtsteakn wia bei olle andan Strahlunga a in Watt ogem. Doss beim Liacht aba a imma ums Schaung mit de Aung geht gibts a eigne Einheit fia de Liachtsteakn, as Candela. Do werd de spektrale Empfindlichkeit vom menschlichn Aug mit berücksichtigt. So hod a greans Liacht bei gleicha Strahlungsleistung a hähane Liachtsteakn ois a roads, weis Aug fia grea am empfindlichstn is.

Vom Candela obgleit wern:

Am Liacht sei Entstehung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Photon, ois am Liacht sei kloanste Einheit, ko vo am Teilchen ausgsandt wern. Des Teilchen muass se dazua in am angregtn Zuastand befindn, des hoaßt, es muass mehra Energie enthoidn ois in seim Ruhezuastand. Wenn des Teilchen a Photon aussendt, dann gibts damit Energie ob. De Energiedifferenz vo dem Teilchen entspricht da Energie vo dem Photon, und dariaba da Frequenz/Farb vo dem ausgsandtn Liacht.

Wechslwirkung zwischn Liacht und Teilchen[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Wenn a Teilchen a Photon aussendt, dann nend ma des Emission. Meistns bassiad des spontan. Es ko a bassian, dass a Teilchen a Photon aussendt, weil a andas Photon an ehrm vorbeirennt. Des is dann de induziade Emission. Wenn a Photon in d'Näh vo am Teilchen kimmt, kos passiern das absorbiad werd. As Photon ko aba nua absorbiad wern, wenn des Teilchen a Energieniveau hod, des zua Energie vo dem Photon basst. As Photon is dann weg, und as Teilchen hod sei Energie.

So gibts drei Wechslwirkungen zwischn Photonen und Teilchen:

  • spontane Emission
  • induziade Emission
  • Absorption

S'Liacht und s'Aug[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Aug hod da Mensch de Sehstaberl und de Sehzapfn. De Staberl han fia a jede Farb empfindlich, do ko ma nua de Helligkeit beurteiln. De Zapfn gibts in drei Artn fia drei vaschiedne Farbbereiche. A jede Art reagiad nua fia an Ausschnitt ausm sichtbarn Spektrum. Dariaba, wia de drei Artn vo Zapfn im Vahejdnis zuranand aufs Liacht reagian griagt ma an Eindruck vo da Farb.

S' Aug ko aba ned de gnaue Farbvateilung vo am bestimmtn Liacht beurteiln. Wenn ma a Road sigt, ko se des untaschiedlich zsammsetzn:

  • S' kunt a reins Road vo am LASER sei, des exakt nua aus oana Wellnläng bsteht
  • A Gmisch aus mehra Roadtöne
  • A Gmisch aus olle Farbn, wo aba a Bereich ums Türkis rum fejd, wei des de Komplementärfarb is.
  • Unzählige andane Gmisch, de de vaschiednen Zapfnartn trotzdem im gleichn Vahejdnis osprecha.

Desweng losst se as Aug leicht mit Farbn teischn.

S' gibt a an Haffa Farbn de auf jedn Foi a Gmisch aus mehra Spektralfarbn sei miassn. Braun zum Beispui fejd im Spektrum.

D'Viacha hom recht untaschiedliche Aung. Fui kenna go koane Farbn untascheidn. Manche seng a Bereiche im Infraroad und Ultraviolett, de da Mensch ned seng ko. Im Großn und Ganzn is da Bereich vo elektromagnetischa Strahlung dea zum Seng heagnumma werd bei olle Lebewesn recht gleich. A de Pflanzn nutzn fia de Photosynthese as Liacht und ned irgndwelche andan Strahlunga.

Liachtquejn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De ois prägnde Liachtquejn is d'Sun. De send an Haffa elektromagnetische Strahlung aus, aba wos bei uns af da Eadn okimmt hod sein gräßtn Oteil im sichtbarn Liacht. Oiso is am effektivstn, de Art vo Strahlung zum Nutzn, fia de Pflanzn ois Energiequejn und fia de Viecha zum Schaung. As Liacht vom Mond is am Sunnaliacht recht ähnli, wei der spiaglt ja nua as Liacht vo da Sun. Weis nochts a bei Mondschein recht dunke is, hod da Mensch scho imma gschaugt, wia ra a Liacht sejba macha ko. S' Feia is a Meglichkeit de a ois Kerzn und Fakln gnutzt wern ko. Neiane technische Liachtquejn han:

A intressant is as chemische Liacht.

Bei fui Liachtquejn gibt ma se de greaßte Müh, dass a ähnlichs Liacht wia'd Sun machan. Oafach wei as Sunnaliacht ois "normal" ogseng werd und ma se do am woistn fuid. Glühlampn kemma do recht nah dro, weis olle Farbn enthoidn, nua da Schweapunkt is a wengal zum Road vaschom. Leichtstoffröhrn und Gasentladungslampn gem a Liacht ob, des bei weitm ned olle Farbn enthoid. Wenn de Mischung stimmt, lost se s'Aug aba teischn.

Farbmischung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Das ma as Aug so leicht teischn ko, hod fia d'Technik den Vorteil, dass ma mit drei Grundfarben am Aug olle Farbn vorgaukln ko. Bei Bildschirm is des de additive Farbmischung, do gibt ma zum eingli schwarzn Hintagrund

  • Road
  • Grea
  • Blau

in untaschiedliche Vahejdnis dazua. Wenn ma olle drei Farbn zsammmischt, leicht da Buidschiam weiß. Bei da substraktivn' Farbmischung beim Druckn aufm Papier werd aus'm Weiß vom Hintagrund mit

  • Magenta as Grea
  • Türkis as Road
  • Gejb as Blau

außagfijtat. Wenn ma olle drei Druckfarbn iabranand druckt, bleibt koa Liacht mehr iabrig und ma hod a schwarz. Wei de Theorie se mit de vafügbarn Farbstoff net perfekt umsetzn losst, bracht ma zum Druckn a imma no a echts Schwarz ois viade Farb.

Symbolisch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

S'Liacht und de Dunklheit ois "koa Liacht" wern gern ois Symbolpaar fia positiv/negativ bzw. guad/bäs heagnumma. In da Bibl werd vazejd, dass da Jesus se sejm ois "da Wejd ihra Liacht" gseng hod.

In fast olle Religiona sogd ma, jemand warad erleuchtet wenn a a bsondane religiöse Erfahrung gmacht hod.

As Liacht am End vom Tunnl is a Symboj fias boidige End vo wos Traurigm.

Wenn se wer recht guad mit wos auskennt, dann is a a Leuchte, manchmoi aa a groaß Liacht. Des werd aba eha andasrum heagnumma: "Der is aba koa groaße Leichtn ned"