Hebräisch im Boarischn

Aus Wikipedia

Hebrejsch in n Boarischn moint d Weata, dea wou von n Hebrejschn i s Boarisch eina san. Zou d Weata, wou iwa s Jiddisch un aschkenasische Hebrejisch i s Boarischa kumma han schau unta Jiddisch im Boarischn. Vill vo de hebrejschn Weata, wou ned iwa s Jiddisch han, han an Umweḡ iwa s Aramejsch, es Griechisch oda es Latein ganga. Feana git s owa aa spadane Weata u ganz neia Weata, wou mid da jingan Gschicht seit n Zwoatn Weltkrejḡ zammhenka.

Biblische Weata[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In n Folngatn findt se a List vo biwlischa Loanweata.

Woat Latein Griechisch Hebrejsch
Allelujah, Halleluja Alleluia ἁλληλουϊά הַלְּלוּיָהּ hallelu jah „Luabts en Herrgott“
Amen amen ἀμήν amēn אמן āmēn „aso is s“
Juwalejum iubilaeus ἰωβήλ כְּרֻבִים Jōḇēl [jo'vɛl] „Scholl von n Widdahorn“
„S Widdahoan is u. A. zan oi 49 Joar eihtretandn Hoibjoar blosn worn, wo Fejda und Weingeatn ned bebaud wean hom deafn. In da Vulgata hod se des mid da lat. Wiedagob van hebr. Woat midm vlat. jubilum „s Jauchzn“ aus lat. iubilare „jauchzn“ vamischd. Aus dera Vamischung is annus iubilaeus entstondn, do draus Jubejoar, iubilaeum, do draus Jubiläum, und iubilarius, do draus Jubilar.“
Kerubim Cherubim χερουβείμ כְּרֻבִים Kerūbîm
Lewjatan Leviathan Λεβιάθαν לִויָתָן Liwjāṯān
Manna Manna μάννα מן mān
Messias Messias Μεσσίας משיח Maschiach [ma'ʃiaχ] „Gsolbta“
Fareseja (NT) Pharisaeus Φαρισαῖος pharisaios פְּרוּשִׁים Perūschîm
Rabbi (NT) Rabbi ῥαββί רַבִּי Rabbi „mei Lehra“
Satan Satan Σατανᾶς Satanâs שָׂטָן Sātān
Schabbat Sabbatum Σάββατο שבת Schabbāṯ „Rouh, Pausn, Lusum“.
Von n hebrejschn Schabbat kumt mid grichischa Vamittlung wuhl aa da Samstdoḡ un iwa s Englisch aa s Woat Sabbatical.
Serafim Seraphim σεραφείμ שְׂרָפִים Śerāfîm
Tohuwabohu (direkt) תהו ובהו tohu wa-ḇohu „wejst un oaschichte“

Iwa d Biwl han aa ganz vill hebrejscha Nama u Bnenunga von n Hebrejschn u Jidisch-Aramejschn iwanumma woan, doudrunta u. a. dea folngatn Toponymm un Aingnama.

Woat Latein Griechisch Hebrejsch
Ådam Adam Αδάμ אָדָם Ādām
Babel Babylon Βαβυλών Babylṓn בבל Bāḇel
Betlehem Bethleem Βηθλεέμ בֵּית לֶחֶם Bêṯ Leḥem
Daniel Daniel Δανιήλ דדָּנִיּאֵל Dānijēl
Dawid David Δαυίδ דָּוִד Dāwîd
Ejva Eva Εὕα Heúa חַוָּה Chawwā
 Ezechiel Ezechiel Ιεζεκιήλ יְחֶזְקֵאל Yechesk-Ēl
Galilea Galilaea Γαλιλαία גָּלִיל Gālîl
Goljat Goliath Γολιάθ גָּלְיָת Gåljāṯ
Gomorra Gomorrha Γόμορρᾰ Gómorrha עֲמֹרָה‎ ‘Ămōrāh
Israel Israël Ισραήλ יַעֲקֹב Jisrā'ēl
Jakob Iacobus Ιάκωβος יַעֲקֹב Ja'akôḇ
Jeremia Ieremias Ἰερεμίας Ieremías יִרְמְיָהוּ‎ Jirmejah(u)
Jerusalem Jerusalem Ἰερουσαλήμ Ierousalḗm יְרוּשָׁלַיִם‎ Jeruschalajim
Jesus Iesus Ἰησοῦς יֵשׁוּעַ‎ Jeschua
Josef Iosephus Ιωσήφ יוֹסֵף Jōsēf
Juda, Judea Iudaea Ἰουδαία Judaía יהודה Jehuda
Judas Iudas Ἰούδας יהודה Jehuda
Lazarus Lazarus Λάζαρος אֶלְעָזָר Elʿāsār
Mattheius Matthaeus Μαθθαῖος Matthaĩos מתתיהו Mattaṯjāh(u)
Mathias Matthias Ματθίας Matthias מתיתיהו Mattiṯjāh(u)
Simon Simon Σίμων שִׁמְעוֹן Schimʿon
Sodom Sodoma Σόδομα סדום Seḏōm
Tobias Tobias Τωβίας טוביהו Tūḇjāh(u)
Zacharias Zacharias Ζαχαρίας זְכַרְיָהוּ Secharjāh(u)

Nouchbiwlische Loanweata[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es git vill weitane Weata, wou vill efta an direktn Weḡ gnumma hom u bsundas mid jidischa Releḡion, Tradeziona u Festt zen tou hom. Des han Weata, wou evtl. in an gstudiatanen Kontext iwanumma woan han. Doudazou loua se d folngatn Weata rechna:

Woat Latein Hebrejsch Iwasetzung
Chanukka חֲנֻכָּה Chanukkā(h) Es acht-toḡata Lejchtafest, wou en 25. Kislev õfangt.
Golem id. גולם Golem A Figua vo da jiddischn Litratua u Mistik.
Haggada Haggadah הַגָּדָה Haggādā(h) Dea Gschichtln und Handlingsõweisunga fia d Zeramoni am Oumd vua Pessach. Dej Haggada is ned zen vawechsln mid da Aggada, dej wou von n Jidisch-Aramejschn kumt u d dazellarischn u nedgsetzlichn Inhaltt vo da antikn rabbinischn Literatua umfasst.
Halacha הֲלָכָה Halāchā(h) Es jidischa religjesa Gsetz, wou af mindlicha u schriftlecha Torah basiad.
Jeschiwa ישיבה Jeschiwā(h) Jidischa Houchschul fia s relegjesa Studium.
Kabbalah קַבָּלָה Qabbālā(h) D jidische Mistik.
Menora id. מְנוֹרָה Menorā(h) A sim-ormata Kiazastock oda Kandelowa.
Midrasch מִדְרָשׁ Midrāsch D jidische Biwl-Exeges.
Mischna מִשְׁנָה‎ Mischnā(h) D mindlicha Torah.
Mitzwa מִצְוָה Mitzwā(h) Es releḡjesa Gebot.
Mikwe מִקְוֶה Mikwe(h) Es jidischa Tauchbod
Pessach Pascha פֶּסַח pésach Pascha resp. Paßcha is iwa s Grichisch von n Aramejschn.
Rab, Rav id. רב Raḇ A Titl vo jiddischn Glehrtn.
Schwa שְׁוָא Schəwā' Da IPA-Vokal [ə].
Schibboleth שִׁבֹּלֶת Schibboleṯ A Kennwoat oda Miakmol vonrana Sprechagruppn.
Talmud id. A zentrola Text von n rabbinischn Judntum u Primerquelln vo da Halacha u da rabinischn Theologi.
Tenach תַּנַ״ךְ‎ Tenach u Tanach D hebrejscha Biwl.
Tora תּוֹרָה Torā(h) Da Pentateich.

Za d Nama vo d hebrejschn Mounat, Wochataḡ u Festt schau aa unta Jidischa Kalenda.

Weata vo da jingan Zeit[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Nou en Afkumma von n Nazionalismus u mid da jinganan Gschichtt sida n Zwoatn Weltkrejḡ u da doudadraf gfulgtn Grinding von n Stoot Israel san vill neia Weata von n Hebrejschn bakannt woan. Doudadrunta dea Folngatn:

Woat Latein Hebrejsch Iwasetzung
Alija עֲלִיָּה Alijā(h) „Afstejḡ“ D jidischa Eiwandarung i s 'Haaliḡa Land'.
Kibbuz קִבּוּץ Kibbuz „Sammlung“ A Kollektivsidlung oda a Oat jidischa sozialistisch-pragta Bauangmoa z Israel.
Haaretz הָאָרֶץ Hā-'Ārez „es Land“ A israelischs Toḡbladl.
Krav Maga קרב מגע Krav-Maga „Kontaktkampf“ A israelischa Kampfsport.
Mosad המוסד ha-Môßād „d Instetuzion“ D israelischa eissana 'Ghaima'.
Schoa שׁוֹאָה Scho'ā(h) „Katastrofn“ Da Holokaust.
Uzi עֻזִּי ʿUzzi weatle „mei Stiakn“ Da Nama von n Leitnant Uzi Gal, da wou d Maschinapistol dafunna houd.
Yad Vashem יד ושם Jad Waschem „Hent u Nama“ D isrealischa Gedenkstettn vo d Märtyra u Heldn in n Holokaust.

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]