Sengswiadigkeitn vo da Stod Soizburg

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Stod-Soizburgarisch gschriem worn.
D'Soizburga Oidstod vom Mönksberg aus gseng

Soizburg is a sehr beliebts Züi fir Touristn vo da gonzn Wöid. An Spitzndoge hoidn si in da Stod weid mehr Touristn af ois wia Heimische. D'UNESCO, des is d'Organisazion fir Büidung, Wissnschoft und Kuitur vo de Vaeintn Nazionan, hod am 5. Dezemba 1996 de gonze Soizburga Oidstod (inklusive Linza Gossn, Bergstroßn, Neistod, im Aißan Stoa, im innan Nonndoi, im innan Müin, im Mönksberg und im Kapuzinaberg) auf d'Listn vom Wöidkuiturerbe aufgnumma. D'Oidstod is, vor oim weng ihra Barockarchitektur mid de vüin Kirchn, ois a gonze anzigortig. De wichtigstn Architektn worn da Scamozzi Vincenzo und da Scolari Santino.

Berühmte historische Sochn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Am öidastn is as Stift Saunkt Beda vo de Benediktina. Des geht nämli zruck aufn ollaeaschtn Bischof vo Soizburg, in heuling Rupert. Do homs zeascht a oide Obteikirchn ghobt, so ums Joar 1000 umanond homs de baud, owa de hod si ned so long ghoidn, und im Joar 1147 homs donn d'heidige Stiftskirchn eigweihd. S'Stift Sonkt Beda is as öidaste Klosta vom deitschsproching Raum, woss oiwei nu gibt.
  • A richtiga Klassika is natürli d'Festung Hohnsoizburg, ane vo de gresstn Burgonlong in Europa insgesomt und de gresste, de nu voi dahoitn is. De homs so uma in da Zeid vom Investiturstreit (um 1077 umma) zum Baun ogfangt, und heid iss oiwei nu ziemli guad erhoitn, weis nur a anzigs Moi belogad worn is, und des hod a nix brocht domois. A große Erweitarung hods vo 1495 bis 1519 gem. Bsundas interessant sand om de Fürstnzimma und s'Festungsmuseum. Zur Festung kummt ma z'Fuaß aufi oda seidn End vom 19. Joarhundat a mid ana Zohnra'lbau. Außadem gibts zwischn da Festung und im Stift Nonnberg a de öidaste dahoitane Seubau vo da Wöid, in "Reißzug" (seid 1495).
  • Sehr oid is a d'Franziskanakirchn. De homs nämli scho in da Mittn vom ochtn Joarhundat baud, ums Joar 1220 umanond san donn zum romanischn Longhaus a gotischa Hallnchor und a barocka Kapöingronz dazuakumma.
D'Vordaseitn vom Dom
  • A Highlight vo jeda Soizburg-Tour is a da Soizburga Dom Saunkt Rupert und Virgil. Scho im Joar 774 homs an dera Stöi a romanische Basilika baud; de is owa im Joar 1598 obrennd, und da heidige Bau stommd aus de Joar zwischn 1611 und 1628 und wor de easchte Barockkirchn neadlich vo de Oipn.
  • D'Unikirchn (moa nennds a oft Kollegienkirchn) is de zweite große barocke Kuppükirchn in da Oidstod und liegt am Uniblotz, wo jen Dog da Greoamorkt is. D'Unikirchn is as Hauptwerk vom Barockarchitektn Fischer vo Erlach.
  • Nu vüi mehr Touristn siagst owa in da Getreidegossn. Des wor scho long de wichtigste Stroßn vo de Soizburga Kaufleid; und außadem is in dera Stroßn s'Geburtshaisl vom Mozart Woifal.
  • Gonz im Siidn am Stodrond vo Soizburg is as Schloss Höibrunn mid de berühmtn Wossaspüle (de am bestn dahoitanen Rennaissance-Wossaspüle af da Wöid), an großn Park, an glan Bergal midn Monadsschlessl und an Statheata om drauf und im Soizburga Zoo. Vo da Oidstod bis zum Schloss Höibrunn gehd durch a Londschoftsschutzgebied d'Höibrunna Allee, de öidaste imma nu dahoitane Allee af da Wöid. De gesomte Onlog is af da Wöid oazigortig.
  • S'Rokoko-Schloss Leopoidskron direkt am Leopoidskrona Weiha komma zwar ned vo innen besichting, weis in Privatbesitz is, es kumman owa trotzdem vüi Touristn hi, vor oim aum englischsproching Raum, weis ana vo de Hauptschauplätz in dem Füim Sound of Music wor, der Soizburg in da gonzn Wöid nu amoi mindestns so berühmt gmochd hod wia da Mozart Woifal.
S'Schloss Höibrunn

Burng und Schlessa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • D'Festung Hohnsoizburg
  • S'Franziskischlessl aufm Kapuzinaberg
  • S'Schloss Höibrunn mid Wossaspüle, Park, Monadsschlessl, Statheata und Zoo
  • S'Schloss Leopoidskron
  • S'Schloss Miraböi midn großn Miraböigortn, der wos voi mid Blumen is
  • D'Residenz
  • S'Schloss Aing
  • S'Schloss Freisoi
  • S'Johannesschlessl aufm Mönksberg
  • S'Marketendaschlessl aufm Mönksberg
  • S'Schloss Mönkstoa aufm Mönksberg
  • S'Schloss Fürberg am Kapuzinaberg
  • S'Schloss Arnberg am Kapuzinaberg
  • S'Schloss Öisnheim am Kapuzinaberg
  • S'Schloss Neihaus am Kiaberg
  • D'Koasaburg an da Höibrunna Allee
  • D'Frohnburg an da Höibrunna Allee
  • S'Schloss Herrnau an da Höibrunna Allee
  • S'Gwondhaus (da Lassahof oda a Rupertihof) an da Höibrunna Allee
  • D'Emsburg an da Höibrunna Allee
  • S'Schloss Emsliab an da Höibrunna Allee

Moderne Archidekdur[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Mit da modern Archidekdur schauts a weng moga aus in Soizburg, weis so vüi gschützte Bausubstanz gibt (Denkmoischutz und so), owa a, weid d'Soizburga hoid meistns a wengal konsavative Leid san. Auf da ondan Seitn homs grod in de letztn bor Joar a bor neiche Sochn am Stodrond baud, de wos recht a onspruchsvolle Archidekdur hom. Do gibts zum Beispüi in Hangar 7 am Flughofn, den wos si da Mateschitz Didi (1943–2022), da Chef vo Red Bull, ois sei persönliche Schotzkomma mid an Haufn oide und neiche Flugzeig histöin hod lossn. S'gresste Soizburga Eikaufszentrum, da Europark in Daxhom, is a sehr modern baud und hod seid seina letztn Erweitarung a an Soi fir Theata und Kino drin, as so genonnte Oval.

A modern umgstoitade glane Villa in da Josefiau

Owa a in da Innenstod hod si einiges do - meistns ned ohne Proteste. Zum Beispüi siacht ma s' Museum da Moderne aufm Mönksberg drom schon vo da Weidn, und des is a urnlicha Gengsotz zur Festung und zur Oidstod drunta. De zwa Heizkroftwerk Mitte und Nord san direkt an da Soizach und desweng a üwaroi zum Seng, de homs ums Joar 2000 umonond mid eanane Betontirm neich gstoit, und olle Leid gfoid des ned grod a so.

Weniga umstrittn san de neiche Zentrale vo da Soizburg AG in Schoimoos und d'naturwissenschaftliche Fakuität vo da Uni in Herrnau mid ihra hochn Hoin und dem hochn Wintagortn. D'Bausporkassa Wüstenrot hod a a gonz a modern umgstoitade Zentrale in da Oipnstroßn. Moderne Archidekdur gibts owa a üwaroi in da Stod vastreid imma wieda amoi bei glanane Haisa, wias aufm Büidl rechts seng kinnts.

Da Zwergalgortn beim Schloss Miraböi

effntliche Parks[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Da Miraböigortn midn Heckntheata, im Zwergalgortn, im Bastionsgortn und im Kurgortn
  • Da Schlossbark vo Höibrunn
  • Da Lehna Park
  • Da Voiksgortn
  • Da Preuschenbark
  • Da Hons-Donnenberg-Park midn oidn Soidotnfriedhof ausm Franzosngriag
  • Da Baron-Schwarz-Park
  • Da Minnesheimbark
  • Da Dokta-Hons-Lechner-Park bei da Zentrale vo da Soizburg AG
  • Da Stölzlbark
  • Da Minnesheimbark
  • S'Erholungsgebiet vom Soizachsee

Friedhef[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In Soizburg gibts drei große Friedhef, des sand ois easchtar amoi da Kommunalfriedhof in Thumegg (der hod 25 Hektar und is damid da gresste Friedhof im gonzn Bundeslond Soizburg), zweitns da Maxglana Friedhof und drittns da Aigna Friedhof. Gschichtlich intaressant san da Bedasfriedhof bein Klosta Sonkt Beda in da Oidstod, da öidaste Friedhof in da Stod, dens heid nu gibt, und außadem da Sebastiansfriedhof in da Neistod drüm, bei da Sebastianskirchn in da Linza Gossn, midn Mausoleum vom Erzbischof Woif Didi vo Raitenau.

Oide Greiz aufm Bedasfriedhof in da Oidstod

Kleanae Friedhef sand nu de oidn Dorffriedhef vo Liefaring, Gnigü, Leopoidskron und Morzg; außadem da Jüdische Friedhof, da Klostafriedhof vom Benediktinen-Fraunstift Nonnberg, da Pforrfriedhof vo Müin und da Soidodnfriedhof ausm Franzosngriag im Donnenbergbark in Nonntoi.

Wos ma si sunst nu oschau soit[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • S'Müinabräu
  • De Pferdeschwemme
  • De Dreifoitigkeitskirchn
  • D'Nonntola Kirchn (Erhardkirchn)
  • S'Klosta Nonnberg vo de Benediktinarinnen (des is öidaste dauand bestehade Weiwaklosta vo da gonzen Wöid)
  • Im Mozart sei Wohnhaus am Makartblotz
  • S'Neitor (hochdeitsch: Sigmundstor), des is da öidaste Stroßntunnel vo Östareich.
  • In Oimkanal, des is da öidaste mittloitaliche Wossastoin vo Mittleuropa.
  • D'Michaelskirchn
  • D'Bürgaspitoiskirchn
  • D'Kajetanakirchn
  • D'Markuskirchn
  • D'Sebastianskirchn
  • De Dreifoitigkeidskirchn
  • D'Imbergkirchn
  • D'historischn Kirchn vo de oidn Vororte, bsundas de Pforrkirchn vo Morzg, Liefaring, Maxgloan, Gnigü und Aing.

In da Getreidegossn in da Mittn vo da Oidstod, stehd im Mozart Woifal sei Geburtshaus. De Gossn hod firn Hondl in Soizburg scho boid a wichtige Roin gspüid. Ondana Bsundaheitn in da Oidstod san d'Residenz vo de Fürsterzbischef, d'Neiche Residenz gengüwa (wo heid des Soizburg-Museum is) min Glockspüi, d'Oide Uni min Saecellum und mid da Großn Aula, s'Rodhaus, da Hofmarstoi (heid s'Festspüihaus) mid da Föisnreitschui und da Pferlschwemm, s'Neitor (offiziell Sigmundstor), wos da öidaste Stroßntunnl vo Mittleuropa is, da Domblotz mid da Mariensäun in da Mittn, da Residenzblotz min Residenzbrunnen aus Marmor, da Mozartblotz min Mozartdenkmoi, da Woogblotz und da Oide Morkt min Florianibrunnen.

A d'Kaigossn min Kaiviertl rundumadum in da Oidstod hod ihrn historischn Charakta guad dahoidn, genauso a d'Linza Gossn und d'Stoagossn in da Neistod. Danem is nu d'Griasgossn zwischen am Anton-Neumayer-Blotz und da Stoodsbruckn wichti, wei duatn d'gresste Goststättn vo gonz Östareich is: s'Sternbräu.

Wonn ma netta a bor Minutn Zeid hod, konn mas wia de Japana mochn: Beim Miraböigortn is a Busparkplotz, do hupfst ausm Bus auße, gehst durchn Miraböigortn durch, üwan Makartsteg aufd ondare Seitn vo da Soizach (mittn am Steg schnöi a Foto vo da Festung mochn) und donn nu gschwind ind Getreidegossn zum Geburtshaus vom Mozart.