Kafää

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Österreichisch (Weanarisch) gschriem worn.
A Kafääbaam
Rohe Kafääbaunln
Grässde Kafääbaunln
A Schalal Kafää

Da Kafää (Betonung auf da zweitn Süüm) is a stimuliarads, schwoazzes Drangl aus grässte und gmohlane Kafääbaunan. Kafää ghead wödweit zu de beliabtastn Drangln. Es gibt sogoa eigane Lokäu, de Kafäähaisa, wo hauptsächlich Kafää drunkn wiad.

De Kafääbaunan kuman vo de Kafääpflaunzn, de wos in mea wia fuffzg Lända vau da Wöd aunbaut wean. Da Kafää wiad aa schwoazzes Goid gnaunt und is wödweit – nochn Eadöö – es zweitwichtigste Haundlsprodukt.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es wiad aungnumma, dass da Kafää sein Uasprung in da Region Kaffa im Sidwestn vau Ethiopien hod. Duatn is da Kafää scho im 9. Joahundat eawähnt wuan. Vau Äthiopien isa daun woascheinlich im 14. Joahundat duach Sklavnhändla noch Arabien kumman. Grässd und drungn hod man vamutlich do eascht ob da Mittn vom 15. Joahundat. Da Kafääaunbau hod Arabien a Monopoiroin eibrocht. Haundlszentrum woa de Hofnstod Mocha, aa Mokka gnennt, des heitige al-Mukha im Jemen.

De äthiopische Mochoart vaum Kafää is woascheinlich de uaspringlichste: Nochm Rässdn vo de Baunln in an grossn Eisnpfandl wean de grob gmoin und in an Märsa zastaumpft. Des Moiguad wiad mit Wossa und Zugga in da sog. Jabana (an bauchign Tonkruag) aufkocht und in klaanan Schoin serviat.

Vaum Goethe staumt de Idää, dass ma de Baunan destillian soidat. Da Chemika Friedlieb Ferdinand Rung hod des umgsetzt und hod dabei es Koffein entdeckt.

Osmanisches Reich[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im 15. Jh is da Kafää in Persien sowia im Osmanische Reich populea wuan. Um 1511 san in Mekka de easchtn Kafäähaisa entstaundn, de owa boid wieda gschlossn wuan san, weu da Kafää unta schwaara Strofaundrohung vabotn wuan is. In Kairo is des Drangl um 1532 nochweislich scho do gwesn. 1554 is gengan Wiedastaund vom islamischn Klerus und vo stootlichn Stöön es easchte Kafäähaus in da Haupstod Istanbul aufgmochd wuan. Da Murad III. hod am End vom 16 Jh. a Kafäävabot ealossn, des wos owa zeascht nua wenig kontrolliad wuan is. Untan Murad IV. san Kafäähaisa owa daun niedagrissn wuan und Kafäätrinka san deaoatig vafoigt wuan, dass es sea vüü Todesopfa deswegn gem hod.[1] Kafäähaisa san in dera Zeit efta ois Barbierstubm tarnt wuan. Eascht im Zug vo da Reformpolitik vom Tanzimat ob 1839 is da Kafää wieda ealaubt wuan.

Aunbau[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Uaspringlich woan Kafääpflaunzn nua in Afrika und Arabien daham. De easchdn Aunpflaunzungen außahoib vo Afrika und Arabien hods eascht im 17. Joahundat in Indien (Niedaländisch-Ostindien) und auf Ceylon gem. Im 18. Joahundat hom de Hollända in Kafää noch Surinam brocht und de Franzosn noch Cayenne, Martinique bzw. Guadeloupe und de Portugiesen noch Brasilien. Des is auf de Ausbraadung vo de eiropäischn Kolonien zruggzfian.

Kuriositätn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Kafää woa uaspringlich sauteia, wegn dem hom si aa nua reiche Biaga und Adlige des aromatische Drangl leistn kenan. Leid mid weniga Knedl hom mit an Kafääeasotz aus Geaschtn oda Moiz vualiab nehma miassn. Vo dera Zeit hea kummt aa da Ausdruck echta Baunankafää im Untaschied zum Easotzkafää.

Ludwig van Beethoven hod de Gwohnheit ghobt, genau 60 Kafääbaunan zum oozöön, um si draus a Schalal Mokka zmochn.

Des easchte Experiment zua gsundheitlichn Wirkung vo Kafää hod da schwedische Kenig Gustav III. duachgfiat. Ea hod si iwa de gsundheitlichen Gfoan vom Kafää große Suagn gmochd und hod wissn woin, ob Kafää oda Tää gsinda is. In da zweitn Höftn vom 18. Jh. hod a zwa zum Tod vaurteite Vabrecha, de wos eineiige Zwüllinge woan, dazua hergnumman. Da aane hod vü Kafää dringn miassn, da aundare vü Tää. Beide hom des Experiment und in Kenig iwalebt. Da Täädrinka is im Oida vo 83 Joan a weng friacha gschtuam ois wia da Kafäädrinka.[2]

Duachn Vadaungstrakt vom Fleckenmusang schliafn de nochan so sauteian Baunan duach.

Wiakli a Kuriosität:

Da teiaste Kaffää vo gaunz iwaroi (Alamid) kummt aus Indonesien, obar aa klaaweis aus Vietnam. Duatn san de Flecknmusang (Paradoxurus hermaphroditus) dahaam, De fressn des Fruchtfleisch und schlickn de Kaffääbaunln glei mid. De kennans oba ned vadaun, de wean in de Daarm nua feamentiat und kumman oisa Gaunza beim Viech hint wiada ausse. Da weans daunn eigsaummit, putzt, trickat und eipockt. A kostschpülige Gschicht, wäu des Kilo kost nachan umma 800 €. Owa de Kenna schwean, dos des da Kaffää min bestn Gschmockn is.

Heastölung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kafääpflaunzn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Kafääpflaunzn ghean zua botanischen Gattung Coffea aus da Famülie Rubiaceae. Es wean vua oim de zwaa Oatn C. arabica (Arabica-Kafää) und C. canephora (Robusta-Kafää) vawendt, de wos vo Afrika stauma. Sötana aa de Oatn C. liberica und C. excelsa. De Kafääpflaunzn kenna bis zu 4 m hoch wean, in de Plantagen weans owa zruggschniddn. De Bliatn san weiß und de Fricht san bei da C. arabica 9 bis 11 Monat noch da Befruchtung reif, bei da C. robusta noch 6 bis 8 Monat. Es buidn se Staafricht, de wos in eanara Foab bei da Reifung vo grean iwa gööb noch rot wexln und zwaa Saumen, de wos Kafääbaunan enthoidn. De easchntn Eaträge hod a Strauch noch 3 bis 4 Joa, noch rund zwanzg Joa gähd da Eatrog daun wieda zrugg.

Oatn und Suatn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kafäägschäft in Reutlingen
  • Arabica-Kaffee hod an Wödmoaktaunteu vo rund 60%. De Suatn is vua oim wegan Aroma beliabt wuan. Im Vagleich zu dena Robusta-Suatn hod de Arabica nua rund de Höftn au Koffein.
  • Robusta hod rund 36 % Aunteu an da Wödproduktion. Da optische Untaschied is a groda Eischnitt in da Baunan, während dea vo Arabica gwööd is. Vo de Bauan wiad de Suatn voa oim weng eanara Wiedastaundsfähigkeit und weng eanara kiazaran Reifezeit (im Vagleich zua Arabica) gschätzt.
  • Excelsa güd ois Baunanrarität und is 1904 am Tschadsee gefundn wuan. Se hod vo olle Baunansuatn in kräftigstn Wux und woxt aa guad auf drockanan Bodn. Trotzdem hods nua an Aunteu vo 1% vo da Wödproduktion.
  • Stenophylla is a bsundas klaablattlade Pflaunzn aus Westafrika (Guinea und Sierra Leone), de wos bis zu 700 m Säähächn aunpflaunzt wean kaun. In Sierra Leone wiad mit dera Suatn da bekaunte „Highland Coffee“ produziat. De Baunan san rund und groß, de Fricht wean bei da Reifung schwoaz.
  • Maragogype is a Mutation aus da Arabica-Baunan oda noch ana aundaran Theorie a Kreizung aus Arabica- und Liberica-Baunan. De Baunan san um a Drittl grässa ois wia de normaln Kafääbaunan. De Suatn woxd am bestn in ana Hächn vo 400 m bis 1200 m und wiad hauptsächlich in Mexiko und Nicaragua aunbaut. Trotz da Gräss vo da Baunl is da Ernteatrog in da Regl niadriga ois wia ba aundan Kafääsuatn.
  • In Vietnam wird als cà phê sữa đá a Kafäämischung aungebotn, de wos nebm dena bekauntn Oatn Robusta und Arabica aa de Oatn Catimor und Chari enthoidn duat. Es haundlt si dabei um an sea dungln Kafää mit an a wengl nussig-schokladign Gschmockn. De Kafää-Mischungen enthoidn de gnaundn Suatn in vaschiedenan Mischvahödniss und beinhoidn, oba sötana, aa Excelsa- oda Liberica-Baunan. Wegn da duatign Vuastöllung vom Kafää-Gschmockn deckn duat de Mischungen den gresstn Täu vom Kafääbedoaf o. Chari-Kafää wiad wegn sein sea niedrign Koffeinghoid aa ois natialicha Schonkafää aubotn, der nimma entkoffeiniad wean muass.

Aunbau[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kafää-Straicha (und -Baam) brauchn a ausglichans Klima ohne extreme Temperatuan und ohne zvü Sunn oda Hitzn. De Duachschnittstemparatuan soin zwischn 18 und 25 °C liegn, de Temperatua soi 30 °C ned iwaschreitn und 13 °C ned haifig untaschreitn, de Pflaunzn vatrongn kaane Temperatuan unta 0 °C.

De jäaliche Niadaschlogsmenge muass 1500 bis 2000 mm betrogn, bei unta 1000 mm/a wiad bewässad, unta 800 mm/a wiad Kafää glei goaned aubaut. Robusta-Kafää braucht hächara Niadaschlogsmengen ois Arabica-Kafää. Vü Wind und vü Sun schodn, desweg wean gean Heckn und Baam ois Schutz aupflaunzd. Dea Bodn muass tiafgrindig, locka und durchlässig (guad „duachliftet“) sei, und aa leicht saua.

Kafää wiad duach Sauman, Steckling oda duach Pfropfn vamead, meistns oba duach Sauman. De Kafääbaunan (Sauman) hom 8 Wochn noch da Fruchtreifn de hexte Keimfähigkeit, danoch nimmts wieda ob. Se wean vom Pergamenthaidl befreit und in Keimbettn ausgsaumd. De zwaa easchdn Blattln vom Keimling kumman noch 5 bis 6 Wochn zum Vuaschein. Daun wean de Jungpflaunzn in Behöta umpflaunzt und in Pflaunzschuirabattn weida kultiviat. Im Oita vo 8 Monat weans in de Plantage pflaunzt, je noch Suatn in an Obstaund vo 1 bis 4 Meter. Bein weidaran Woxdum weans in da Hächn beschnittn, je noch Bedoaf auf 1,5 bis 3 Meter. Im Oita vo 3 bis 5 Joan is da Ertrog optimal und bleibt 10 bis 20 Joa maximal, danoch sinkta wieda.

Ernte[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In da Regl wiad amoi im Joa geeant. Neadlich vom Äquator gähd de Eantezeit vom Septemba bis in Dezemba, sidlich vom Aprü bis in August. In da Näh vom Aquator kaun de Erntn aa in jeda aundaran Joareszeit sei. Se dauat bis zu 10 oda goa 12 Wochn, weu de Fricht aa am söm Strauch untaschiedlich laung fia eana Reifn brauchn. Wauns mit da Haund brockt wean, so doss nua de jewäus reifn Fricht gerntet wean, is des Eagebnis qualitativ bessa. Bsundas da Arabica-Kafää wiad auf de Oat selektiv haundbrockt (Picking-Methode). A schlechtare Qualität kriagt ma, waun de Fricht unobhängig vom untaschiedlichn Reifegrad mit da Haund oda mit ana Maschin ogstraaft wean (Stripping-Methode). Duach Nochsoatian kaun ma do owa aa no de Qualität a wengl vabessan. De Ostraaf-Methode wiad bein Robusta-Kafää angwend und bein Arabica-Kafää in Brasilien und Äthiopien. Auf de großn Plantagen in Brasilien wean Erntemaschinen eigsetzt.

Da Eatrog bezogn auf a Flächn betrogt ban Rohkafää im Wöddurchschnitt rund 680 kg/ha, in Angola 33 kg/ha in Costa Rica 1620 kg/ha, neie Plantagen in Brasilien mochn 4200 kg/ha. Fia aan Sock mit 60 kg Rohkafää is de Eantn vo 100 guad trogadn Arabica-Baam notwendig.

Aufbereitung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ba da Aufbereitung wean zua Gewinnung vom Rohkafää de Fruchhaut, es Fruchtfleisch (Pulpe), da Schleim aufm Pergamenthaidl, es Pergamenthaidl und soweit wia meglich aa es Sübahaidl entfeant. Des kaun auf a trockane, obar aa auf a nosse Oat erreicht wean. Robusta-Kafää und brasilianischa und äthiopischa Arabica-Kafää wean trockn beoawat, beim in de iwrign Regionen eazeigtn Arabica-Kafää gschiacht des oisa Nossa. De Nossaufbereitung eagibt an Kafää von ana hächaran Qualität.

Trocknaufbereitung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Bei da Trocknaufbereitung wean de Kafääfricht („Kafääkiaschen“), de wos rund 50 bis 60 % Wossa enthoidn, ausgbraat und ob und zua umdraat, bis se zu aan Wossagehoit vo rund 12 % austrickat san. Des dauat guate 3 bis 5 Wochen. Danoch wiad des trockene Fruchthäudl und des Fruchtfleisch mechanisch oogschöd.

Nossaufbereitung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Mit da Nossaufbereitung wiad meglichst innahoib vo 12 Stund, spätastns oba noch 24 Stund noch da Ernte augfaungt. Zeascht wiad mit Wossa vuagreinigt (mid da Haund odar ana Maschin) und duach Schwemmen vuasuatiat. Daun wiad in an „Entpulper“ de Fruchthaut und de Puipn ooquetscht, es Pergamenthaidl zammt n Schleim bleibt an de Kafääbaunln. Duach aan Schwemmkanäu und duach Seichaln wean de Baunln in Fermentationsbehööta transportiat. Duatn findt a Gärung (Fermentation) stott. Dabei wiad da Schleim vaflissigt und is aso oowoschboa. Noch 12 bis 36 Stund vo aana soichn Fermentation wean de Baunln gwoschn, zan Trickan (Sunn, Luft, fois notwendig aa Haaßluft) ausbraat und bis zu an Wossagehoit vo ziaka 12 % trickat. Fia de Nossaufbereitung san je Kilo moaktfeatign Rohkafää 130 bis 150 Lita Wossa notwendich.

Hoibtrockene Aufbereitung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Um Wossa zum spoan und um a hächare Qualität ois wia bei da Trocknaufbereitung zum kriagn, wiad a hoibtrockene Aufbereitung gmocht: Nochn Woschn wiaz Fruchtfleisch obequetscht, daun wiad owa ned fermentiat, sundan glei trickat. Danoch wean wia bei da Trocknaufbereitung de Fruchthaut und es trockane Fruchtfleisch vo de Kafääbaunln owegschööd.

Pergamentheitl wegmochn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Noch da Aufbereitung san de Kafääbaunln no vom Pergamentheitl umgem, wegn dem sogt mar aa dazua „Pergamentkafää“. Duach des Schöön wiad des Pergamentheitl und aa des Sübahaidl weggmochd, soweiz hoid geht.

Reinigen, Sortian[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In aana Schlussbehaundlung wean de letztn Vaunreinigungen weggadau und de Baunln – bei aan hochweatign Kafää get des mid de Händ – valesn, des haaßt, es wiad noch Gräß und Qualität sortiat. Des eagibt aan moaktfeatign Rohkafää.

Rästn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Vaschiedane Räststufn – vo ungräst bis zua italienischen Rästung

Zweng da Gschmocksoptimiarung wean de Kafääbaunan gräst. Hölle Rästungen fiahn zu an eha saialichn Gschmockn, san owaraa weniga bitta. Dunklare Rästungen san dagegn leicht siaßlat und a Wengl bittara.

Beim Kafäägschmockn wiakn si zwaa Faktoan am steakstn aus:

  1. de Rästtemparatua
  2. de Rästdaua

In großn Rästarein wean de aanzlnan Schaaschn meist zwaa Minutn laung mid ziaka 500 °C gräst. Dabei endschtengan deitlich mea Bittastoff ois wia bei aana laungsamaran und schonendaran Rästung. Klaane Rästarein rästn eanare Kafääbaunan nua bei ziaka 200 °C – dafia owa 15–18 Minutn laung. Des eagibt an wesentlich müdaran, voimundigaran Kafää.

Kafääkochn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kafää wiad meistns mit an Wossa kocht. Dabei is wichtig, dass es Wossa untan Siadepunkt bleibt. Wauns nemlich z haaß is, wean zvü Bittastoff freigsetzt, is z koid, wiad da Kafää z schwoch.

Es gibt vüü vaschiedane Oatn, wiar a Kafää kocht wean kau:

  • Beim Fütakafää gibt ma zeascht es Kafääpuiva in a Oat Stanizl aus an Fütapapia und daun kummt des haaße Wossa drauf. Eascht nua a Wengl, damid da Kafää aufkwüüt, daunn eascht da Rest. So wiad da Kafää laungsam gfütad. De Wossatemparatua soitad zwischn 80 und 90° Celsius liegn. Des Gaunze kau ma händisch oda mit ana Kafäämaschin mochn. Des Vafoan is 1908 vo da Bentz Melitta eafundn wuan.

Kafääspezialitätn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Es gibt sea vü Oatn, wia mar an Kafää kochn oda servian kaun. Bsundas Wean hod a launge Tradition im Entwickln vo Kafääspezialitätn. A klaane Auswoi:

A Einspänna klassisch im Glasl serviat.
  • Einspänna – a grossa Mokka im Henglglasl mit Schlogobashaum (wiad ned variat, sundan duach de Haum drungn; des Schlogobas hoid den Kafää länga woam)
  • Eiskafää – Kafää, Eis und Schlogobas
  • Fiaka – a grossa Mokka im Glasl mit vü Zugga und an Stampal Rum
  • Großa Brauna – a doppeda Mokka mit Schlogbas in aana grossn Schoin
  • Großa Schwoaza (aa großa Mokka) – a doppeda Mokka in ana grossn Schoin
  • Klana Brauna – a afocha Mokka mit Schlogobas in aana klaanan Schoin
  • Klana Schwoaza (aa klana Mokka) – a afocha Mokka in ana klaanan Schoin
  • Kopi Luwak – Kotznkafää (vawendt wean Kafääbaunln, de wos vo Schleichkotzn ausgschiedn wean
  • Melange – hoibat Kafää und hoibat Müch
  • Separee – Kafää und Müch wean extra seaviat
  • Valängada – a klana Schwoaza wiad mit da doppedn Wossamenge gmocht

Kafää und Gesundheit[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A Hefal mit 125 ml Fütakafää enthoit rund 80–120 mg Koffein.[3] In Kafää wiad zwengan Koffeinghoit z Recht a aktiviarende Wiakung nochgsogt, weura de Wiakung vom Adenosin blockiat (des is a Botnstoff, dea wos in Schlof feadat). Damit ma de aufmuntande Wiakung vom Kafää voi ausschepfn kaun, is noch an Artikl in da Fochzeitschfift Sleep (Vol. 27, Nr. 3)[4] sinnvolla, vü klaane Schluckal Kafää iwan Dog (bzw. iwa de Nocht) vateut zum drinkn, stott doss mar a grossas Hefal in da Fruah owelaad.

Nem oidn Studien, de wos auf Gsundeitsgfoan hiweisen, zaagn in letzta Zeit imma mea Studien, dass da Kafää meglichaweis goa ned so ungsund is, wia Manche gsogt hom, sondan dossa im Gegntäu sogoa gsundheitsfeadande Eignschoftn hod. Thomas Hofmann, Direktor vom Institut fia Lemsmittlchemie aun da Westfälischen Wilhelms-Universitet in Münster hod aamoi gsogt: „Die Aussage, dass Kaffee generell schädlich sei, ist heute nicht mehr haltbar, früher hat man zum Teil negative Wirkungen einzelner Kaffeeinhaltsstoffe auf den Gesamtkomplex Kaffee übertragen“. Aktuölle Studien zagn aa, dass de oft aungenummane entwässande Wiakung vom Kafää wissenschoftlich unhoitboa is.

Des Nationale Herz-, Lungen- und Blutinstitut vo de USA hod 2003 a Empföhlung zruckgnumma, noch dea Patienten mit hochn Bluaddruck hechstns moderat Kafää dringa soitn. De Harvard School of Public Health in Boston hod de Eischätzung gstitzt: Im Journal of the American Medical Association hod Wolfgang Winkelmayer a Studie mit Datn vo 150.000 Fraun präsentiat. Hiweis auf an Zaummanhang zwischn Kafääkonsum und hochm Bluaddruck hod ma dabei ned gfundn. In ana aundan Studie vo Trine Ranheim und Bente Halvorsen san in anzlnan Fön owa hechare Cholesterinspiagl nochn Genuss vo ungfütatn Kafää nochgwiesn wuan. De fütaboan Diterpene Cafestol und Kahweol bewiaken den Effekt.

Vü vo de positivn Efffekte vom Kafää wean auf de drin enthoidanen Antioxidantien zruckgfiat. Noch ana US-amerikanischen Studie ausn Joar 2005 is de mit Obstand wichtigste Quön fia gsundheitsfeadande Antioxidantien aus da täglichn Noarung vom Genussmiddl Kafää.[5] Aufgrund vo vagleichboan Eanearungsgwohnheitn is aunznehma, dass aa in Eiropa Kafää a Hauptquön fia Antioxidantien doastöd.

Neiare Studien[6] lossen aussadem an genetischn Zaumahaung fia de Foign vom Kafääkonsum eakennen. Je noch Genvariantn kauns dabei zu ana schnön oda laungsaumen Elimination vom Alkaloid Koffein kumma, wos wiederum Auswiakungen auf a Infarktrisiko hom kaun.

A umfossande Doastöllung vo jingan Faschungseagebnissn zum Thema Kafää und Gsundheit is in da Monographie Le café et la santé vaeffentlicht.[7]

Des Deitsche Greane Kreiz fosst 2009 de untaschiedlichn Foaschungseagebnis so zauman: Der regelmäßige Genuss von drei, vier oder mehr Tassen Kaffee übt auf zahlreiche Organe und Körperfunktionen einen positiven Einfluss aus. Bei manchen Erkrankungen scheint Kaffee sogar einen deutlichen vorbeugenden oder schützenden Effekt zu haben. Grundsätzlich muss also in den meisten Fällen aus medizinischen Gründen nicht auf Kaffee verzichtet werden. Im Einzelfall sollte man aber noch einmal mit einem Arzt Rücksprache halten. Insbesondere gilt dies fia Frauen in der Schwangerschaft.[8]

Inhoitsstoff vom Kafää[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Die Inhoitstoffe variian zwischen de Kafääsuatn und vaändan si aa im Vaoarbatungsprozess.[9]

Substanz Rohkafää Restkafää
Wossa (Feichtigkeit) 9,5 % 2 %
Saccharose (Zucka) 6 – 7 % 0 %
Rohfaser 27,2 % 17,5 %
Coffein 1,1 – 4,5 % 1,1 – 4,5 %
Fett 10 – 16,4 % 11 – 17,5 %
Chlorogensaire 4,5 – 11,1 % 0,2 – 5,6 %
ausgschmejzte Derivate vo de Kohlenhydrate - 30 %
Proteine 6,7 12,2% 0 %
Oschn 4,0 % 4,4 %

Kafääsud[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kafääsud aus ana Espressomaschin

Kafääsud oda Kafääsotz nennt ma de Restln vo de gmohlanan Kafääbaunln, de wos nochn Kafääkochn iwrig bleim. Vua da Eafindung vo de Fütadütn hod se as Kafäämöh bei Kochn im Kafääkaunal obgsetzt, de feinan Aunteule sogoa eascht in da Kafäätassn.

Da Kafääsud güt ois vüseitigs Haushoitsmiddl. Zweng seim hochn Nährstoffghoid (Stickstoff, Kalium, Phosphor und aundare Mineralstoffe) is a guad fian Pflaunznwux. Vü Gärtna schwöan aufn Kafääsud ois Rosndünga. Sogoa da Kompost wiad bessa, weua a guads Fuada fian Kompostwuam is.

De vüseitige Vawendboakeit woa scho im 19. Joahundat bekaunt. Im Meyers Konversationslexikon (1888) kaun ma lesn: „Man benutzt den Kaffeesatz ferner zum Reinigen der Nachtgeschirre und beim Abfegen braun gestrichener Fußböden. Kocht man den Kaffeesatz mit Sodalösung aus, so erhält man durch Zusatz von Alaun zu der filtrierten Flüssigkeit einen braunen Niederschlag, welcher als Malerfarbe benutzt werden kann. Verkohlt gibt der Kaffeesatz eine Art von Kohlenschwarz. Der beim Brennen des Kaffees sich entwickelnde Geruch verdeckt in ausgezeichneter Weise die üblen Gerüche frisch getünchter Kalkwände, frisch lackierter Thüren, beim Räumen von Düngergruben, in Kinderstuben etc.“.

As Lesn im Kafääsotz is a bsundare Fuam vo Voiksspiritismus zum Woasogn iwa de Zukunft und wiad in Aunlehnung an de Geomantie Kafäädomantie gnennt.

Wiatschoftliche Bedeitung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Noch Eadö is da Kafää es zwatwichtigste Haundlsprodukt.

Wödproduktion 2018[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De 14 gräßten Kafääproduzentn (2004), 10 Staatn produzian 79,8 % vom Gsaumtvolumen

Brasilien woa da gräßte Kafääproduzent vo da Wöd mit 3,557 Mio. Tonnen greanan Kafääbaunln, des wos uma 34,5 Prozent vo da Wödeante ausgmochd hod, de wos 2018 bei 10.303.118 Tonnen pro Joa glegn is.

De zehn gräßtn Kafääproduzentn 2018
Land Tonnen Kafää
Brasilien 3.556.638
Vietnam 1.616.307
Indonesien 722.461
Kolumbien 720.634
Honduras 481.053
Äthiopien 470.221
Peru 369.622
Indien 326.982
Guatemala 245.580
Uganda 211.200

(Quelle: FAOSTAT 2018[10])

Handl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

44,9 % Steian, Zölle, Frochtkostn
23,7 % Aazelhandl
17,8 % Händla und Rästa
08,5 % Plantagenbesitza
05,1 % Löhne vo de Orbata

De Kafääindustrie is in Deitschland a Oligopol: Sechs Aunbieta teun se 85 % vom Moakt. De Großrästarein konzentrian si im Hamburga und Brema Raum. Da Hamburga Hofn is da wödweit grässte Umschlogplotz fia Rohkafää.

Vabrauch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Kafäävabrauch pro Kopf wödweit
Zaumensetzung vom Kafääpreis
A schwoazza Kafää

In greßtn Kafääkonsum vo da Wöd hom de Skandinavia. Spitznreida in da Vabrauchsranglistn is Finnland mit 12 Kilo Kafää pro Joar, wos rund 5 Tassen pro Dog und Peason san. Deitschland liegt an 12. Stö mit 6,4 Kilo und Österreich an 13. Stö mit 6,1 Kilo, des entspricht knopp drei Tassn. Kafää gheat damit in Österreich und Deitschland zu de beliabtastn Drangln.

Intressant is da Zaumanhaung zwischen Kafäävabrauch und da Zoi vo de duachschnittlichn Sunstundn in an Laund. Kafää duat in Pegel vom stimmungsvabessandn, lichtobhängign Botnstoff Serotonin im Hian in de Heh bringa, genau so wie wia de Sun.[11]

Litararisches Kafää Zitat[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

„di zigrädtn bringa di um
da schweinzbrodn bringdti um
da schnobbs bringdti um
da kafää bringdti um
es liing fuan feanzän bringddi um
sonxma dauand in feanzän“

El Awadalla: GEDICHTLN etcetera 27/Letzte Dinge/März 07[12]

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Stewart Lee Allen: Ein teuflisches Zeug. Auf abenteuerlicher Reise durch die Geschichte des Kaffees. Campus, Frankfurt am Main 2003, ISBN 3-593-37290-8
  • Daniela U. Ball (Hrsg.): Kaffee im Spiegel europäischer Trinksitten. Johann-Jacobs-Museum, Zürich 1991. ISBN 3-906554-06-6
  •  Rolf Bernhardt, Simone Hoffmann: Die Welt des Kaffees. Umschau, Neustadt an der Weinstraße 2007, ISBN 3-86528-604-6.
  • Gérard Debry: Le café et la santé, John Libbey Eurotext, Paris 1993, ISBN 2-7420-0025-9
  • Oskar Eichler: Kaffee und Coffein, 2. Aufl. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York 1976. ISBN 3-540-07281-0
  • Ulla Heise: Kaffee und Kaffeehaus. Eine Geschichte des Kaffees. Insel, Frankfurt am Main 2002, ISBN 978-3-89836-453-9
  • Ernesto Illy: Von der Bohne zum Espresso. In: Spektrum der Wissenschaft, ISSN 0170-2971, Mai 2003, S. 82–87
  • Heinrich Eduard Jacob: Sage und Siegeszug des Kaffees. Die Biographie eines weltwirtschaftlichen Stoffes. Rowohlt, Berlin 1934 (Neifossung untam Titl Kaffee. Die Biographie eines weltwirtschaftlichen Stoffes, Oekom Verlag, Minga 2006. ISBN 978-3-86581-023-6
  • Jean de La Roque: Gründliche und sichere Nachricht vom Cafee und Cafee-Baum. Nach dem französischen Exemplar übersetzt. Boetius, Leipzig 1717 (Digitalisat)
  • Cornelia Teufl, Stephan Clauss: Coffee. Zabert Sandmann, Minga 2004, ISBN 978-3-89883-077-5
  • Maritsch, Fritz; Uhl, Alfred (1989): Kaffee und Tee in: Scheerer, Sebeastian; Vogt, Irmgard; Hess, Henner: Drogen und Drogenpolitik. Campus, Frankfurt/New York 1989, ISBN 3-593-33675-8, auch als PDF auf de Seitn vom Ludwig-Boltzmann-Instituts für Suchtforschung
  • Dirk Selmar, Gerhard Bytof: Das Geheimnis eines guten Kaffees – Biochemische Grundlagen der Nacherntebehandlung. Biologie in unserer Zeit 38(3), S. 158–167 (2008), ISSN 0045-205x

Heabiacha

  • Kaffee – Eine coffeinhaltige Literaturmischung, mit Beiträgn vo Jean Anthelme Brillat-Savarin, Heinrich Eduard Jacob, Joseph Roth, Honoré de Balzac, Ralf Kramp, Hermann Harry Schmitz und Eugen Roth. Gsprochn vo Brita Sommer und Till Hagen, Spüdaua: 79:40 Minutn. Berlin: O-Ton-Produktion, 2007. ISBN 978-3-9810256-7-5.

Füm[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • „Black Gold.“ Dokumentarfüm, 78 Min., USA, 2006, Buach und Regie: Marc Francis und Nick Francis[13]

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Sebastian Scheerer, Irmgard Vogt: Drogen und Drogenpolitik Campus Verlag, 1989
  2. Coffee – rat poison or miracle medicine? – Linné on line – Universität Uppsala (schwedisch und englisch)
  3. test.de – Koffeinhaltige Getränke – Meldungen – Essen + Trinken – Tests + Themen – Stiftung Warentest. Archiviert vom Original [1] am 1. Juli 2007; abgerufen am 18. Dezember 2009.
  4. Wyatt JK; Cajochen C; Ritz-De Cecco A et al. Low-dose repeated caffeine administration for circadian-phase–dependent performance degradation during extended wakefulness. SLEEP 2004;27(3):374-81.
  5. Coffee is number one source of antioxidants. Archiviert vom Original [2] am 21. Aprü 2010; abgerufen am 7. September 2010.
  6. Department of Nutritional Sciences, University of Toronto, 2006
  7. Gérard Debry: Le café et la santé, John Libbey Eurotext, Paris (1993), ISBN 2-7420-0025-9
  8. Kaffee: Wirkungen auf die Gesundheit, Herausgeber: Deutsches Grünes Kreuz, Marburg 2009
  9. Werner Baltes: Lebensmittelchemie. Springer, 2000. Archiviert vom Original [3] am 29. Mai 2010; abgerufen am 17. Juni 2010.
  10. FAOSTAT 2018. In: fao.org. Food and Agriculture Organization of the United Nations, abgerufen am 18. Juli 2020 (englisch).
  11. DER SPIEGEL: Bohnenkaffee statt Sonnenschein; obgruafn am 8. Septemba 2010 DER SPIEGEL: Bohnenkaffee statt Sonnenschein; obgruafn am 8. Septemba 2010 (Memento des Originals [4] vom 16. Mäerz 2013 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.spiegel.de
  12. Portal vo da Literarischen Gesellschaft St. Pölten@1@2Vorlage:Toter Link/www.litges.at (Seite nicht mehr abrufbar; Suche in Webarchiven)
  13. Stephen Holden: „The Global Coffee Trade, a Bitter Brew for the Poor“ – Movies Review@1@2Vorlage:Toter Link/movies2.nytimes.com (Seite nicht mehr abrufbar; Suche in Webarchiven), New York Times, 6. Oktober 2006

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Biddschee en Hiiweis zu de Gsundheitstheman beochtn!


Des is a beriga Artike.
Dea Artike is ois zimfti in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.