Kitzbichl

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt West-Siidmiddlboarisch/Siidboarisch gschriem worn.
Kitzbichè
Kitzbühel

Wobben Ésterreich-Korten
Wappen von Kitzbichè Kitzbühel
Kitzbichl (Österreich)
Kitzbichl (Österreich)
Kitzbichl
Basisdaten
Stoot: Ésterreich
Bundeslånd: Tirol
Pólitischer Bezirk: Kitzbühel
Kfz-Kénnzaachen: KB
Flechen: 58,02 km²
Koordinaten: 47° 27′ N, 12° 24′ OKoordinaten: 47° 26′ 47″ N, 12° 23′ 31″ O
Heechen: 762 m ü. A.
Eihwóner: 8.289 (1. Jen. 2023)
Bevökarungsdichten: 143 Eihw. pró km²
Póstlaatzoi: 6370
Vurwoi: 05356
Gmaandkénnziffer: 7 04 11
Adress voh da
Gmaand­vawoitung:
Hinterstadt 20
6370 Kitzbichè
Kitzbühel
Nétzseiten: www.kitzbuehel.eu
Politik
Burgermaaster: Klaus Winkler (ÖVP)
Gmaandrot: (Wahljahr: 2022)
(19 Midgliader)

9 ÖVP,
4 SPÖ,
2 FPÖ,,
1 GRÜNE,
3 Unabh.,UK

Quelle: Gmaanddaten bei da Statistik Austria

[[Vorlage:Bilderwunsch/code!/C:47.446388888889,12.391944444444!/D:typische Gesamtansicht der Gemeinde Kitzbichè
Kitzbühel!/|BW]]

Kitzbiché (åmtla: Kitzbühel) is a Stodgmoa mid 8289 Aiwóhna (Stånd: 1. Jenna 2023) an nordéstlachn Tirói, Éstaraich. Kitzbiché ligg éppa 100 km éstla vu da Låndeshaupstod Innschbrugg und is Bezirkshaupstod vun Bezirk Kitzbiché. Durch Kitzbiché fliaßt dé Kitzbichia Ochn, dé wos an Påss Thun ia Kwöin hod und bis kuschz våu Kitzbiché nó Jóchberga Ochn hoasst. S Tåi hoasst owa nid Ochntåi, sóndan Laikntåi. Dé bekånntéstn Berg um Kitzbiché sénd da Håhnenkåmm unds Håun. Boadé Berg sénd stårch durchn Tourismus pregg und békånnt durchs Håhnenkåmmrééna und d'éstaraichische Radlrundfohscht. Kitzbiché wor owa nid åiwai schu da iwarégiónal bekånnté Wintasportåuscht, dear a haid is. Schu 1271 hod Kitzbiché, dóscht nó a Toaé vu Boan, s Stodreecht kriagg. A dé naxtn Jahrhunascht is dé Stod åft za an wichtign Bergbauzéntrum won, wos a oundlas Göid fi dé Doing brocht hod. Midn Nidagång vun Bergbau a da Región is owa a Kitzbiché a oafåché Bergbauangmoa won, wo sogor Årmut nid söitn wor. Vabéssascht hod si de wirtschåftliché Situation eascht, wia dé Såizburg-Tiróia-Buh baut won is und da Schisport an Åipmraum Fuaß fåssn ugfång hod.[1]

Dialekt[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

A da Región Kitzbiché kéémand dé vaschidéstn Dialektaifliss zåmm. Dé lókalé Mundårt keescht zan Sidmittlboarischn und is éng vawånt mid dé Dialekt vun Untariitåi, Sóilandl, Brixntåi, Owaboan und Pinzga. Haidztog hod si da Dialekt schu so waid midn "Umgangsunterlandlerisch" gmischt, dass ans bé dé mearan Sprecha a da Región schu nimma song ku, ób éppa ausn Laikntåi (wia Kitzbiché und Saini Håns) oda ausn ówan Brixntåi kimb. Fi dé mearan Doing klingand sogor åité kitzbichiarisché Ausdrick (wia Muich, Föid/Feid, stóin) frémb, wai durchn Aifluss vun Iitåi iwas Brixntåi bzw. Sóilandl si dé óstmittlboarischn Éntsprechunga (Müüch, Fööd, stöön, Söölandl) schu durchgsétzt håmb. S glaiché ku ans a iwa dé vawånntn Såizburga Gebirgsdialekt song, dé vu Óstn hea durch dé glaichn Weana Ausdrick bédréngg wean. S Rickzugsgébiit fin åitn Dialekt iss Puiaseegebiet, wo dé westmiddlboarischn Fórma weng da ogschidnen Log söibst unta jungé Laid no krét weand. Da Museums- und Kulturverein St. Johann in Tirol hod sóiché åitn Weeschta ausn Laikntåi (und Puiaseegebiit) gsåmmét und online gstóit.[2] A båid haidztog z'Kitzbiché und sogor z'Saini Håns schiaga nimma so krét weaschd, is dear Artiké decht as Konsawiarungsbaitrog fin åitn Dialekt gschriim won. A poor Régln vun åitn Dialekt, wos so nid unbédingg fir åi onan sidmittlboarischn/westmiddlboarischn Dialekt göitnd, sténd do:

  • germ. affriziertes k und kk sénd wiar an siidboarischn dahåitn: Kuh - Kchua, Schwein - Fåkch, krank - kchrånkch, Winkel - Winkché
  • nid affriziertes k und kk sénd a dahåitn: Glocke - Glógg, Ecke - Égg, Mücke - Mugg
  • noch ir, er und ar is k óft za ch vaschóm: Birke - Pirch, Mark - Mårch, markieren - marchn, stark - stårch, Werktag - Werchtog
  • mhd. h weaschd an In- und Auslaut za ch: Floh - Flåuch, Ahorn - Ochnt, Möhre - Merch, schielen - schuichn, zehn - zééchn
  • mhd. il und ül weand za ui: Milch - Muich, viel - vui, füllen - fuin, Hüller/Hiller (Dachboden) - Huia
  • mhd. ël weascht za öi: Feld - Föid, Geld - Göid, Welt - Wöid
  • mhd. el und öl weand za ói: stellen - stóin, Gewölbe - Gwóib, Pelz - Póiz, älter - óita
  • mhd. iu hoasst ói: neu - nói, teuer - tóia/tóir, tief - tóif, Feuer - fóia/fóir, lügen - lóing
  • mhd. â våu Nasallaut weascht za u: Hahn - Hu, Bahn - Bu, ich habe - i hu, getan - tu, Mond - Mun
  • mhd. ô, ê und Owåndlunga send typisch owaboarisch: rot - råud, hoch - håuch, See - See, böse - bees
  • mhd. ë blaibb óffn, glaich wiar a dé Såizburga Gebirgsgai: essn (nid éssn), Weeg (nid Wéég)
  • mhd. -lîch(e) hoasst -la: gefährlich - gfala, ordentlich - oundla, freilich - fraia, heimlich - hoamia
  • mhd. -lîn (Diminutivsuffix) hoasst -ai: Mädlein - Dianai, Knösplein - Knéschpai, Fläschlein - Flaschai
  • rt und rst weand za scht: schwarz - schwåschz, Karte - Kåscht, Durst - Duuscht
  • sp und sb weand åiwai as schp gspróchn: Zwetschke - Zwéschp, Knospen/Holzschuhe - Knóschpn, Hausberg - Hauschberg, Wiesbaum - Wischpam
  • r weascht lai bé da (Énd-)Suib -er und våu n zan a. Våu Vókal tauchts owa óft wiedar auf: Haar - Hoor (nid Hooa), Tür - Tiir, gern - gean, über - iwa, übereinander - iwaranånd
  • óft weaschts r owa a oafåch weklåssn: dörren - déén, sperren - spéén, Hörner - Heena, für - fii
  • dé Éndung -e weascht zoastla weklåssn und nid durch -n dasétzt: Flasche - Flåsch, Kurve - Raib, Brücke - Brugg
  • an Wåuschtinnan weascht -d- óft weklåssn: Mehlspeise (Nudel) - Nuul, hundert - hunascht, anders - onascht
  • gånz åité Auslautvahertunga gaids a: Honig - Hink, wenig - wénk, Einfang - Aifånk
  • Zaidweeschta mid Doppévokal+nen éndn auf -n: meinen - moan, scheinen - schai(n), gähnen - goan
  • adiam heescht ans sógor nó an Draifåchvokal bé da l-Vókalisiarung: Maul - Maué, Schule - Schuaé, Teil - Toaé/Tåi
  • Éndunga -gt und -bt hoassnd -gg und -pp: legt - légg, schau(g)t - schaugg, lebt - lepp
  • easchté und dritté Persón Meazåi éndn auf -d: wir/sie heißen - mia/sé hoassnd, wir/sie gehen - mia/sé génd, wir/sie sind - mia/sé sénd

Galerie[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Stédtpartnaschåftn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Panorama[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Blick vun Håhnenkåmm auf Kitzbiché zåmmp Håun. Links hint sicht ans an Koasa.
Blick vun Håhnenkåmm auf Kitzbiché zåmmp Håun. Links hint sicht ans an Koasa.

An Néétz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Kitzbichl – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Geschichte Kitzbühels
  2. St. Johanner Mundartsammlung St. Johanner Mundartsammlung (Memento des Originals [1] vom 1. Juli 2022 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.sainihanserisch.at