Nutza:Luki/De Gsöschoft bei de Aztekn

Aus Wikipedia
Florentina Kodex
Gedda
Gedda

De Gsöschoft bei de Aztekn, (dt. Gesellschaft bei den Azteken) woa recht komplex. De Vöka vo Mesoamerikas, hom mid insare Mosstob gmessn jo eigentli nu in da Stoazeit glebt. Eana Gsöschoft und eana Oitog woan owa stoak duachoaganisiat. Eanane medizinische Vasuagung woa bessa ois zua söbn Zeit de in Eiropa und es hod aa a oigmoane Grundschuipflicht fia olle Kinda gem.

Des Umföd[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ma deaf ned fagessn das de Leid in Mesoamerica nu in da Staozeit glebt hom. [Eisn]] homs ned kend. De Maya und de Mixtekn hom zwoa an scheen Goidschmuck gmocht. De Taraskn (Purepecha) hom a scho mid Kupfa goawad. De Oawadsweisn san mid da Küstnschiffoat vo Sidameraka nochn Nuadn kema. Owa eana hiatas Weakzeig woa aus Obsidian. In Middlamerika hods a koane Viecha gem de ma ois Trogviecha nema kunt. Oiso homs ois, ob machtige Stoana oda de Noarung nua mid eanana Musklkroft hoamzad. A de Tribut vo weid weg homs buachstäbli af eanane Bugln heatrogn. Feanstrossn hods ned gem, nua Weg. Ma hod zwoa aus dera Zeit Kindaschpüzeig mid Radln drau gfundn und de Maya im Südn hom Roiwoizn zan Planian vo eanane Sakbe vawend. Do liagad jo de Idee noh das Haundwagal fian Transpuat in da Stood ghobd hedn. Owa vamuatli woa fia so a Idee de Gegand zsteu in de Töla und rundum Vuikanbeag. Aundraseits woans laundwiatschoftli, mid eanana Technik und Gsöschoft af an hohn Staund.

Gsundheidsvuasoag[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Im Toi vo Mexico, wo heid dea Stodmoloch Mexico Stod olle oidn Städ iwawuchad hod, woa fria da Tezcucosee, vo dem heid nua a gressane Lockn iwablim is. Owa domois san uman See umadum und a af Insln drin, wichtige grosse Stod gleng. Wia Tenochtitlan, Tlatelolco], Azcapotzalko, Chalco und Texcoco. Da See woa stönweis recht soizi und a ned bsundas sauwa. Dahea woa de Fasoagung mid Frischwossa fia Se machtig wichti. Dafia homs a Wossa vo de Beag mid Aquedukt, Kaneu und Roahrleitungan in de Stoodn eigleit. Dahea wos bei eana a bei da Todesschtrof vabotn, an Wossalaaf, ob Boch, Gwön oda an See za Vaschmutzn und unta eanane Strossn san Obwossakaneu valegt gwen. Se woan a sea sauwa, de Gossn und Platz hom jedn Tog keat wean miassn. Und eana wa a ned in Tram eigfoin, wia in Eiropa nu übli, den Dreck vom Haisl af Strossn auszlan. Oda meglichaweis oan Hausbrunn ned weid weg vo oana Senkgruam auzlegn. Es hod a aa gsundheidliche Vasuagung fia Olle gebn. Und wei eanane Hebamman (Ticitl)so guad ausbüd wuan homs a aa gringe Kindsschteablichkeit ghobd. Es is a nixe bkaunt das in de Joahundat vua de Schpania iagand a Epidemie gem hed. Sogoa a oigemeine Schuibüdung hods gem und Bruafsschuin homs a scho ghobt.

Eana Oidtog[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Se woan dene Natuagwoitn ungschizt und unvaständli ausglifat, dahea woan olle Kuituan in Mesoamerica sea owagleiwig. Und in eanara, ins unvaständlign Religion gfaunga, woa Eana Lebm a Vapflichtans. Do se de Gedda fian Eahoit vo da Wöd afgopfad hom oda dafia werkln, woa eanare owaste Vapflichtung de Sun bei ian Umlauf und a de Gedda duachzfuadan. De Zwoate hod eanan Voik goidn. Vo an Indidividialismus koa Schpua. Da Oanzalne woa nua des Weat, wos a fia de Gsöschoft, a religiös und in ian Weidabstaund eibringd. Se Olle hom aa, vom Schicksoi vuabstimts Lebn gfiad und woan eanane Zwäng vahoft, ob a da Tlahtoani (grossa Schprecha-Kini) woa oda a Födoaweita, des hod fia Olle goidn.

Eanane Ständ[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Eana Hochodl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des woa en Heascha sei Famüli, owa a de Nochkeman vo de friaran Tlathoani. Owa a de Fischtlichnfamülin vo den zwoa Bündnisstootn vo Tetzcuhco (Acolhua) und Tlacopan (Tepanekn). De woan noch a boa Jahln sowiso zweng eanana Heiratarei Olle iagandwia midanaunda vawaund. Owa aa de Heascha vo de ned vo eana untawoafna Stootn homs ois zan Hochodl ghearad augseng. Owa es hod a fia so noble Leid koa Ausnaum gebn, wauns oan Bledsin gmocht hom woas aus mid da Gaude. Da Heascha vo de Mexica Ilhuicamina hod an jingan Bruada ghobd, in Kriagshauptmao (Tlacateccatl) Zacatzin. Ois amoi a schwaare Iwaschwemmung ghobd hom, wo Olle midhöffa hom missan, a eanane Nochboan, hod da Ilhuicama Trommömusi ghead. Ois ea daun gfrogt hod, wea den do musiziat und ned midhüft, hod ma eam gsogt des wa sei Bruada. Do is da Heascha gaunz narrisch wuan und hod za seine Leid gsogd:

Und wos wean se, Olle unsare Nahua Leid, dazua sogn, de Leid vo Anahuac, de des ghead hom. De heakema san, um zan Oawadn, de ins bschemd hom. Ea (da Zacatzin) soi schteam und daun vabrendzn den Hundling.

Daun homsn umbrocht und des Haisl von Zacatzin den Ödan homs a obrennd, afn Bföh von Heascha. Wauns um Gmoa gaunga is hod se a oana vo da Heaschafamüli nixe dalaum deafa, nedamoi waun a da owaste Kriagshea woa.

Da Odl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Za de hom de ödan Famülin ghead, owa a de Heascha vo den Städ (Altepetl) und am Afaung a de fadinstvoin Kriaga und denan eanane Famüli. De Odligan hom obn Itzcoatl den Eabodlstaund büd, de Pili oda Pipiltin, de haum a oagane Bsitztüma und Laundarein ghobd, mid de dazuagheradn Laundoawada, des a in da Famüli weidagem kena hom. Owa hod se a Odliga wos zschuin kema lossn, so woa sei Schtrof weid schwara ois fia de noamaln Leid, do ma vo Eana valaungd hod das a Fuabüd fias Voik sei hom soidn. De Pipiltin haum owa a aa bsundas Gloadlprivileg ghobd. Nua Se hom Umhaung, aus da teiran, ausn Sidn eigfiadn Baumwoi trogn deafan. Des gmeine Voik hod nua Umhaung aus Agavnfasan trogn deafan. Ebnso hods Untaschiad bei de Sandeun gem. Hed se a gwenlicha Biaga de Gwaundvuarecht vo de Pipiltin augmasst, daun hed man umbrocht und sei Haisl gschleift. Da de Odligan merare Weibal ghod hom, sans oiwei mera wuan, obwoi grod eana Staund in de Kriag an iwagrossn Bluadzoi zoit hod.

Deanstodl[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da Deanstodl, de Quauhpilli, woa a Eifirung vonan Kini Itzcoatl. Dea hod nochn Sieg gegan de Tepanekn de Staunds- und Stammkuitua machti vaendat. Hod ma vuahea no leichta afgrund vo grossa Tapfakeit odlig wean kena, hod ea des easchwad und ma is nuamea in Deanstodl kema, des hom owa a fadenstvolle Beaumde gwen sei megn. Dea Deanstodl woa owa nimma vaeabboa.

Priasta[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Owapriasta vo de oanzanan Gedda san oiwei aus da fischtlichn Famüli kema. de aundan hechan Raung san daun mid Odlige bsezt wuan. Owa olle Priasta (Tlamacazqui) hom a bsundare Bruafsausbüdung in eanane Pristaschuin gmocht.

Feanhaundla[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Feanhaundla, de Pochtecal, woan a gaunz eigna Staund. Se woan Haundla, san owa a ois Schpion eigsetzt wuan. Se hom owa aa ois Gsaunde deand und oanige woan Berota von Heascha. Unta de Pochteca hods aa Schwaareiche gem, wos eana owa ned oizfü brochd hod. Grund homs ned kaffa kena, aussa se san in Deanstodl iwanumma woan. Dahea homs noch gwinntrachtige Roas fia eanane Zunftkollegan grosse Fest ausgricht, do woans nua unter Eana und es is ned so afgfoin, den aussastecha vo da Mass wa eana ned gut agstaund. Se haum koan Kriagsdeanst mocha miassn und woan owa a vo effentliche Oawadn bfreid. Sogoa fia eanan Nochwuchs homs eigane Schuin ghobd, wo mas Haundln, Schpionian und in Kaumpf mid kloane Gruppn gleand hod.

Bauan und Haundweaka[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Bauan beim Eiwintan

De Bauan, de Macehualli, hom, je noch eanana Famülingress, Laundparzön vo eanan Calpulli (Doaf- Stodviatlgmoaschoft), dens aghead hom, zuagwisn griagd. Fia de woans vaauntwortli und hom se a oadandli umschaun miassn. Owa se hom a bei effandlige Oawadn, ob fian Stoot oda de Tempon midhöffa miassn. Sod ona sei Oawad vanochlessigd hom is a schwaa gstrofd wuan. Entweda is a ois Laundoawata ogstuaft oda goa zan Sklavn wuan.

A wengl bessa woan de Haundweaka agseng. Obs eppa Stoametz oda Stoaschneida, Schmuckstikl oda Fedabüdln gmocht hom, eana Kunstfeatigkeid woa gfrogd.

Laundoawada[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Laundoawada, de Mayehqueh, hom af de Lendarein vo da Heaschafamüli, dea Odligan, vo de Tempön oda a vo de Städ goawad. Se hom bsigta Vöka oda Stootn aukean kena , woan owa a efta neich zuagroasde Chichimekn, de ausn Nuadn eigwaundat san. De hod ma daun af Landarein aufdeut, das mas bessa kontrolian hod keana , ofa so sans a oafocha zan integrian gwesd.

Sklavn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Sklavn, de Tlacotli, woan moast Kriagsgfaungane oda bschtrofte Biaga. Es hod owa a Sklavarei af Zeit gebm. Waun a Schuid bglichn hod wean miassn, oda de wiatschoftli Nod koan aundan Weg gwisn hod. Oiso a Sklavarei af Zeit, oda bis a bschtimte Oawadsleisung dabrocht wuan is. Soiadat a freia Mensch oan Sklavn gheirat hom is ea a zan Sklavn wuan. Kinda vo Sklavn san owa ois Freie gboan woan. Eanane Bsitza woa owa vapflicht fia se umzschaun das a gnua Essn und Gwaund kriagn und a fia eana a aa oadantlige Untakunft zsuagn miassn. Hed oa Bsitza seine Vapflichtungan ned eihoidn megn, daun hom eam schware Schtrofn droht. De Sklaverei in Zentreumexico woa mea a schtrenge Oawads- und Ghoasaumsvapflichtung. Sklavn hom a ned gegan eanan Wün vakafft wean kena. Aundas woasmed de Opfasklavn. De san sogoa af Moakt vakafft wuan, oda se san noch da Gfaunganschoft de vaschidanan Tempön iwagem wuan.

Literadua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Hans j. Prem. Die Azteken. 5. Auflage 2011, C.H.Beck, München. ISBN 978-3-406-45835-4
  • Hanns.J.Prem. Geschichte Altamerikas, R. Oldenburg Verlag, München 2008. ISBN 978-3-486-53032-2
  • Rudolf Pförtner/Nigel Davids. Alte Kulturen der neuen Welt. Econ Verlag, Wien 1980.
  • Berthold Riese, Das Reich der Azteken- Geschichte und Kultur. C.H.Beck, München, 2011.ISBN 978-3-406-61400-2

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Luki/De Gsöschoft bei de Aztekn – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien