Latein im Boarischn

Aus Wikipedia

Latein im Boarischn (Bairisch Latein) moant de lateinischn Iwarestln und Ausdrick in da heitign Boarischn Sproch. Lateinische Fremdweata wean ned behondlt, nua Lehnweata.

Im Gebiet vo Bayern und Östareich wor im 3. und 4. Joarhundat Latein de Vakeassproch. Latein hod owa aa voa und noch dea Zeit a grosse Roin in da Region gspuit. Vo nam Eifluss vom Latei is oanigs im Wortschotz vo Boarisch dahoidn bliem bzw. zan Tei aa iwa ondare romanische und germanische Sprochn dazua kema.

Dees easchte Lehnwoat, wo in de germanische Sproch eiganga is, deafat Kaisa (vo Caesar) gwen sei. Afgrund vo da Aussproch woass ma, dass dees scho im 1. Joarhundat voa unsara Zeitrechnung gwen sei muass, weis ae in Caesar spoda mit Umlaut ausgsprocha woan is und s C wia Z und nimma wias boarische ai bzw. wias K, wiar in da klassischn Zeit.

Boarisch - Latein Listn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Oi Begriff soin meafoch belegt sein. Wann dees ned da Foi is, muass a Beleg gnennt wean.

Boarisch Heakumft (Latein) Synonyme und Omeakung
akkrat, aggradd accuratus = gwissnhoft, sorgfejti genau, gwissnhoft
Brezn bracchium = (Unter-)Orm Weis wia kreizte Orm auschaut.
Buttn buttina = Floschn, Gfäß; buttis, buttia (vulgärlat.) = Fassl, Kruag, Korb Trogegfäß fia Weimba (aus Hoiz), aa fia ondare Hoizbehejta (fassl- und wannaoartig)
vgl. Bottich, engl. Bottle
dorkln, torkeln torculare = kejtan (de Kejta/Torkl draan) schlingan, woggln, schwankn;
fad fatuus = bled, kindisch, gschmocklos; iwas franz. "fade" za uns odroschn, gschmocklos, longweili, vastaubt. uninteressant
Enzian gentiana = Enzian; ahd./oboar. encian Heakumft vo gentiana unbekonnt
Faschiats, Faschierts[1] farcire = stopfn; iwa frz. "farce" Füllung Hockfleisch, Brad; vo faschian (duachn Fleischwoif draan)
fei finis = End, Grenz; iwa afr. fin bestimmt, gwiss, wiakle, owa, do; fei steigat, vasteakt, wiazt...
Gschdieß iwa it. excuse und fr. 'scusa vom lat. excusare (entschuidigen) Da Gschdieß (hd. Sküs/Skys) is a Koatn beim Tarockn. Owa de Rednsoat eam oda ia an Gschdies gebm oda rei(bm[2] hoaßt mit wem Schluss mochn[3]
Gspusi (mfn) 'sponsus, sponsa = Valobta, Valobte (za 'spondere = gelobn, vasprechn) Liabsta, Liabste; Liabschoft, Liaison, Flirt
Guglhupf, Gugelhupf (m) cuculla = Kapuzn, Menchskuttn Kapuzn deshoib, wei si da obare Tei vom Kuchn wia ra Kapuzn hebt ("hupft")
Gurgl, Guagl, Gurgel (m) gurgulio = Luftrean, Schlund; ahd./oboar. gurgula Hois, Schlund
Kaisa (m) Caesar = C. Julius Caesar, got. kaisar ejtasdes lateinisches Lehnwoat im Germanischn
Kersch (m) cérasus = Kirsche Beibehaltung des betonten Vokals!
Kistn (f) cista = Kostn fia Kloada, Biacha oda Gejd Truhn
Most (vinum) mustum = junga Wein, Most (za mustus = jung, frisch, nei) Obstwein
rar (si rar mocha) rarus = sejtn sejtn, knopp, vgl. "Raritet"
Pfund (n) pondo = a Pfund Gwicht, pondus = Gewicht, got. pund 500 Gramm, a hoibs Kilo; vgl. aa de Schimpfweata (Steigerunga): "Pfundshamme", "Pfundssau (-erei)"
pfundig schaug: Pfund; studentisch: voi gwichtig, daraus hod si de Bedeitung "berig" entwicket berig, prima, klasse; vgl. "Pfundskerl" (prima Kerl), "Pfundsgaudi" (Riesngaudi)
Blochan, Plochad, Ploo (Plahe, Blahe) floccus = Woiflockn Plane (hod si aus Blochan entwicklt!)
Proll (m) proletarius = Besitzlosa mit vui Kindan Gscheada, Asi, Gmoadepp
pressiern, pressian pressare = pressn, druckn; iba frz. presser dränga, treibm, eilig sei
Radi (m) radix (-icis) = Wuazn Rettich
Riwisl, Ribisel (f) ribes = Johannesbial, iwa it. zu uns[4]; uaspr. vom arab. ribas (Rhabarba) Johannesbial, Haunsbia; vgl. aa cs. "rybiz", ungar. "ribszke"
Semme, Semmel (f) 'simila = fein gmohlans Woaznmej; ahd./oboar. semela Gebeck aus fein gmohlan Woaznmej (d. h. a Voikornsemme gibts ned)
Servus, Serwas, Sers 'servus = Deana, Sklav; vo 'servare = beobochtn, beochtn Gruaß im Sinn vo: "I bin dei Deana!"; vgl. serviern, Service
Spezi, Spezl (m) amicus specialis = da bsondare Freind Habara, enga Freind, Stammtischbruada
strawanzn, Strawanza (m) Partizip Präsens extravagans vom (middl-)lat. extravagari = si draussn umadumtreibm umadumtreibm, Umadumtreiba (Nixnutz)
vamoledeien maledicere = vafluachn ("malus" = schlecht, "dicere" = redn) schlecht reden, vafluachn; s Gegntei vo "gebenedeit" (Kiachsproch)
Weila, Weiler villari (ml.) = Gheft; vo villa = Herrnhof; ahd./oboar. wilari kloane Siedlung; 3 - 15 Oanzlgheft (friara fia de Sippm-Mitgliada)
wif vivus, -a, -um = lebendig schlau, afgweckt, af Droht, vgl. aa Substantiv "Wifzagg"

Schau aa[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Biacha und Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Duden. Herkunftswörterbuch. Etymologie der deutschen Sprache. 4., nei beorbatete Aflog. Dudenverlag: Mannheim/ Leipzig/ Wean/ Zürich 2007. ISBN 978-3-411-04074-2
  • Christoph Gutknecht: Lauter blühender Unsinn. Erstaunliche Wortgeschichten von Aberwitz bis Wischiwaschi. 3. Aflog, C.H. Beck, Minga, 2003.
  • Adam Härdl: Lateinische Überreste im bairischen Dialekt. Dr. Erwin Rauner Valog, Augschburg, 2008 (Neiaflog). ISBN 978-3-936905-38-0
  • Gerald Huber: Lecker derbleckt: Eine kleine bairische Wortkunde. Societäts-Verlag, Frankfurt/Main, 2008. ISBN 978-3797311009
  • Kluge. Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. Bearbeitet von Elmar Seebold. 24., eaweidate Aflog. de Gruyter, Berlin/ New York 2002. ISBN 3-11-017472-3
  • Konrad Rossberg: Deutsche Lehnwörter in alphabetischer Anordnung. BiblioBazaar, 2008 (Reprint vo da Easchtaflog: Leipzig 1881). ISBN 978-0559170898
  • Stefan Sonderegger: Althochdeutsche Sprache und Literatur. 3. Auflog, de Gruyter, Berlin/ New York 2003. ISBN 3-11-017288-7
  • Karl-Wilhelm Weber: Romdeutsch. Warum wir alle lateinisch reden, ohne es zu wissen, 3. Aflog, Eichborn, Frankfurt a. M., 2006. ISBN 978-3-8281-4747-4
  • Otto Wittstock: Latein und Griechisch im deutschen Wortschatz, 3. Aflog, Berlin (Ost), 1982

Omeakung[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Uni Augschburg, Leastui fia Germanistik: Gebratener Fleischkloß Uni Augschburg, Leastui fia Germanistik: Gebratener Fleischkloß (Memento des Originals [1] vom 27. Fewer 2011 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.philhist.uni-augsburg.de
  2. So beim Artmann in da Schwoazzn Dintn
  3. In da Anmeakung vom Artmann zu deara Stell: [...] Ausdruck für den Abbruch eines Liebesverhältnisses.
  4. Friedrich Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache; 23. erweiterte Auflage, Walter de Gruyter, 1999