Natz-Schabs

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Sidtiroularisch gschriem worn.
Natz-Schabs
(ital.: Naz-Sciaves)
Wappen von Natz-Schabs
Natz-Schabs (Südtirol)
Natz-Schabs (Südtirol)
Natz-Schabs (46° 46′ 0″ N, 11° 40′ 0″O)
Natz-Schabs
De Log va Natz-Schabs in Sidtirol
Bezirksgmoaschaft Eisacktal
Provinz: Bozen (Sidtirol)
Region: Trentino-Südtirol
Stoot: Italien
Einwohner (VZ 2011/31.12.2013): 2.890/2.969
Sprochgruppn
laut Volkszählung 2011:
93,54 % deitsch
5,49 % italienisch
0,97 % ladinisch
Koordinaten 46° 46′ N, 11° 40′ OKoordinaten: 46° 46′ N, 11° 40′ O
Mearesheachn: 581 - 1287 m s.l.m. (Zentrum: 772 m s.l.m.)
Fläch/Dauer-
siedlungsraum:
15,8/6,9 km²
Fraktionen: Aicha, Natz, Raas, Schabs, Viums
Nochbargmoandn: Brixen, Franzensfeste, Lüsen, Mühlbach, Rodeneck, Vahrn
Partnerschaft mit: Fritzens (A)
Poschtleitzohl: 39040
Vorwohl: 0472
ISTAT-Nummr: 021057
Stuirnummr: 81005990213
Politik
Burgermoaschtr (2015): Alexander Überbacher (SVP)

Natz-Schabs isch a kloane Gemeinde nerdlich fa Brixn und in der Gemeinde lebm 2.969 Leit (Stond 31.12.2013)

Geografie[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Die Gemeinde Natz-Schabs befindet sich zwischn Eisack und Rienz und besteat aus die finf Derfor Naantz[1][2], Schawis[2][3], Raas, Viums und Oacha. Die Einwohna weadn "Natzna", "Schabma", "Raiar"[2], "Viumma" und "Oachna" genennt.

Woppm[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Afn roat und silbo quergetoalte Woppm sig man an weißn Raiakopf aus dem roate Flommen kemmen. Des Wappm kimp vo a unsässign Odlsgeschlecht, den Edlen von Sebs und Lyne, speto Schawis. Laut Urkundn isch des Geschlecht seit 1147 in Schawis unsässig, is Wappm hobmse 1365 is easchte Mol eingführt.

Schawis[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Do Hauptort do Gemeinde isch Schawis. Schawis lig 772 Metto ibon Meeresspiagl.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Die Herkunft von oltn Numen Scouves (im Joare 827) isch unbekonnt. Es kannat Traubenkamm (Stiel der Weintraube) bedeitn und die Nordgrenze vom Tirolo Weinbaugebiet sein. Fria hot man net in Schabs, sondon am Schawis gsog. Die Gemeinde Schawis hot sich im 19. Joarhundot aus do Malgrei des Gerichtes Rodenegg gebildete, de 1928 unton Faschismus mit Naantz, Raas und Viums zur Gemeinde Natz-Schabs zommengeschlossen wortn isch.

Pforrkirche hl. Margaretha[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De im spetgotischn Stil' errichtete Kirche isch um 1281 errichtn wortn, isch obo eascht 1330 is easchte Mol urkundlich erwehnt wortn. Die Kirche isch 1454 errichtn wortn wiase heint isch, im 18. Jhdt. hobmsese barockisiert und 2003 oweitot. On do Decke sig man is Martyrium der hl. Margaretha und der hl. Katharina von Johann Mitterwurzer um 1787; in do Seitenkapelle is Marienleben. Sehenswert sein is viereggige Portal mit die drei Marmorkartuschen, is Rundbild in do Seitenkapelle und do ungewehnlich hoache und schmole Kirchnturm (72 m).

Peto Kemenato[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Peto Kemenato, der sogenonnte „Sternwirt“, wor a Sidtirolo Freiheitskämpfo on do Seite von Andreas Hofo, der mit die Tirolo um 1800 gegn die Bayon und Franzosn gekämpft hot. Hintobliebm isch heint no sein Geburtshaus, des befindet sich nebm do Dorfkirche und steat heint unto Denkmolschutz.

Voreine[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In Schawis gibs a poor Vereine, dorunto

  • die Musigkapelle Schabs („MK Schabs“). Sie isch 1984 gigrindet wortn und isch oane do jingschtn Musigkapelln Sidtirouls. Mittloweile (2012) gibs ibo 60 Mitgliedo.[4];
  • die Freiwillige Foirwehr
  • do Schitznvorein "Peter Kemenater"
  • do Amateursportvorein Schabs

Naantz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Lage von Natz-Schabs neadlich von Brixen

Naantz lig zusommen mit Viums direkt af do Hoachebne vo Natz-Schabs. Des wead von Tourismusvorein ols Epflhoachplateu vomorktet, weil die Baurn foscht lei Epfl unbaun. Naantz bildet in zwoatn Hauptort do Gemeinde und isch do Sitz dor Urpforre - der alten Pfarre Naantz. Oanoseits wert is Dorfbild vo unzehlige Epflplantagen und ondroseits vo die vieln Hotels und Goschthöfn gepregt. Es volafn ah viele Wondowege übos gesomte Hoachplateu.

In Naantz wor seitn zwoatn Weltkrieg a Stützpunkt vom US-Militär, wo in untoirdischen Bunkon taktische Atomwoffn fir die nukleare Toalhobe Italiens gelogot wortn isch. 1991 sein de Unlogn augebm wortn und die 11.USAF-Artillerie Abteilung obgezogn. Is ehemolige Gelände wor bis 2011 im stootlichn Besitz. Unfong 2011 ischs do Provinz ibotrogn wortn. In Zukunft kannat aus dem ehemolign Nato-Stitzpunkt a Naherholungsgebiet weadn. Sel häng obo vom Ideenwettbewerb oh, den die Gemeinde Natz-Schabs in Auftrog gebm hot. Erschte Ergebnisse kannatn im Friajohr 2012 bekonnt weadn.

Seit foscht an holbm Joarhundot findet is Südtiroler Bergturnfest stott, a intonationales Bergsportfescht mit Teilnemmo aus vier Stootn. Erscht hots in Naantz stottgfundn, speto ischs don noch Brixn in die Sportzone voleg wortn. Mitn 50-Jahr-Jubiläum im Joar 2010 isch de Vontstoltung obo eingstellt wortn.

Natzna Höfe-Spruch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Do olte Natzner Höfe-Spruch isch die Topographie dor oltehrnwiadign Obopforre:

  Beim Mühlwald isch do Bart,
  ban Schabl tian se hart,
  ban Löchla isch´s groaße Loch,
  do Kößla isch do grobe Zoch.   
  Ban Seaba sein´s in Wosso, 
  ban Hoara gibt´s an Wein,
  ban Binda schenk´n se ein.
  Ban Tauba ischs schian, 
  Do Scholla isch a Türnschnolla.
  Wirt´s Joggls Häusl steaht am Egg.
  Ban Wolda isch die Plätzn,
  ban Uetze tian sie ban  Soldo oi  f…,
  ban Meß´na isch do roate Tisch,
  in Widn do gibrotne Fisch.
  Ban Liandl isch es groaße Haus,
  ban Wirt hupfn die Fleach drübo aus.
  Do Schirma isch do Besnbinda,
  do Grofe isch woll do Roßschinta.
  Do Boda hot viel Nussn,
  do Schiestl tuat di nuttn pussn.
  Ban Rospe isch do longe Monn,
  Ban Longe isch koa Stiel in do Pfonn.
  Ban Fischberga sein si olle krump,
  ban Triachtl sein se olle in Bund und dumm.
  Ban Freie sein se net so weise,
  ban Klinga sein viel Mäuse.
  Ban Hueba sein se olle net so toll,
  ban Bangartna gibt’s a Buttoknoll.
  Ban Zimm´ra tian se olle potzn,
  und ban Linda sein die fettn Rotzn.
  

Quelle: Schlern-Schriften Nr. 164 Brixner Nr. 258

Raas[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Raas isch die Fraktion af do Sunnenseite dor Gemeinde. Zur oltn Pforre Naantz sein in die Sibzigo- und Ochzigo-Joare viele Leit zuagezogn und heint lebm in Raas ibo 500 Leit. Die Einwohno weadn Raia genonnt und ihr Dorf wead durch`n Raia Moos, a gschützts Feichtbiotop mit selteno Fauna und Flora (Kibitze, Wespenspinne), welches a als Noherholungszone gschätzt wert.

Is Moos wert vo die Baurn nimmo gamahnt, do Kibitz bruatet deswegn nimmo soffl auf dem Hoachmoor.

Viums[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Viums isch a kloane Fraktion zwischn Naantz und Schawis mit an eigenen Kirche und zwoa Foiowehrhalln (dovun oane unbenutzt). In Viums hobm sich hauptsächlich Familien aus Brixn niedogelossn, de a ruhige Natur und Nehe zur Stod bevorzugn. Is Dorfbild isch va do Londwirtschoft und von Tourismus gepregt, außodem khert do Flötscho Weiha zu Viums.

Oacha[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Oacha lig auf 726 Metto ibon Meeresspiagl und hot 438 Einwohna (Stand 2007). Si isch di kleanste Fraktion in do Gemeinde Natz-Schabs und bildet di Weschtgrenze zur Gemeinde Franzensfeste. Oacha besitzt ols oanzige Fraktion in do Gmeinde a Holtestelle va do Puschtotolbohn. Im Dorf steat a Kirche di am St. Nikolaus geweicht isch. Noch do Iwalieforung isch schun um 1400 a Kapelle gepaut wortn. Di heitige Kirche isch im 16 Joarhundat gepaut wortn. Iwon Kircheneingang hängt a Bild wo man onnimmt, dass do Friedrich Pacher gmolt hot. Des Bild om Hoachaltar zoagt'n Heilign Nikolaus, Oswald und Katharina. Es soll vom Johann Mitterwurzer gmolt wortn sein.

Wirtschoft[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Do wichtigschte Wirtschoftszweig in do Gemeinde isch di Londwirtschoft. Neben do Viechholtung isch aa do Obschtonbau (Äpfl) gonz wichtig. Weitre Meglichkeitn um Geld zu vodianen sein in Hondwerk, in do Kloaninduschtrie wia aa in Fremdenvokehr.

Ehrnbirgo und Prominenz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 2011: Popscht Benedikt XVI. (Ehrnbirgo)[5]: Di Groaßmuatto und Urgroaßmuatto vom Popscht isch aus Raas kemmen.
  • Arch. Dr. Josef March, Schabs.Direktor von Londes-Ressorts fir Hoachbauten in Sidtirol.[6]
  • Wolf Helmut, Schawis; ba a groaßa Feir isch sei Silbermedaille fir Obfahrt ba di Paralympics in Lillehammer gfeiert wortn.[7]

Sechensweadigkeitn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Brunnen mit Büste van Jakob Auer (Bronze) in Naantz, (Grindo von Bodenbewässerungskonsortiums af'n Apfelhoachplateau Natz-Schabs)
  • Pforrkirche zu den Hl. Philipp und Jakob in Naantz
  • St. Magdalena Kirche in Viums in Schawis
  • Herz-Jesu-Kapelle ba Schawis
  • Di Filialkirche St. Ägidius in Raas
  • s Biotop Raiermoos in Raas mit a Greaß van uma 10 ha.

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Egon Kühebacher: Die Ortsnamen Südtirols und ihre Geschichte. Bd 1. Namen der Gemeinden, Fraktionen und Weiler. ISBN 88-7014-634-0

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

 Commons: Natz-Schabs – Sammlung vo Buidl, Videos und Audiodateien

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Wenkeratlas
  2. 2,0 2,1 2,2 Egon Kühebacher: Die Ortsnamen Südtirols und ihre Geschichte. Bd 1. Namen der Gemeinden, Fraktionen und Weiler
  3. Seite 2 va di Wenkersätze fir Schawis@1@2Vorlage:Toter Link/3.diwa.info (Seite nicht mehr abrufbar; Suche in Webarchiven)
  4. http://www.mkschabs.com/ Archivierte Kopie (Memento des Originals [1] vom 29. Dezémber 2011 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.mkschabs.com
  5. Papst empfing Ehrenbürgerurkunde von Natz-Schabs
  6. Archivierte Kopie. Archiviert vom Original [2] am 3. Aprü 2012; abgerufen am 6. Mai 2012.
  7. http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Paralympic_medalists_in_alpine_skiing
→ Dea Artikl basiad auf ara frein Ibasetzung vom säim Artike in da Wikipedia af deitsch.