Siemgmoana

Aus Wikipedia
Ehemolige Synagogn vau Kobaschdoaf
Samson Wertheimer, Obarabbina vau Ungarn, Rabbi vau Eisnstod, zuaständig aa fia de Siemgmoana
Moses Sofer, berihmda Rabbi vau Mattasdoaf (heit Mattasbuag)

De Siemgmoana, aa Siebengemeinden (hebräisch שֶבַע קְהִלּוֹת) woa da Naum vau ana Gruppn vau 7 ehemolign jidischn Gmoana im heiting Burgenland. Auf Hebräisch wiad de Gruppn Schewa Kehillot (YIVO: Sheva Kehillot) gnennd.

De siem orthodox-jidischn Kultus-Gmoana woan in: Eisnstod, Mattasdorf, Kobasdorf, Lacknboch, Frauenkirchen, Kittsee und Deitschkreitz. Uaspringlich hods sogoa no a ochde Gmoa gem. Des is Neiföd gwen. De Neiföda Judngmoa is owa duach an heaschoftlichn Ealoss 1739 auflest wuan. Dageng woa kaa Widaspruch meglich.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Anno 1496 aus da Steiamoak, 1526 aus Ednbuag (Ödenburg) und 1670/71 aus Wean vatriebane Judn haum in Westungarn (heit Buagnlaund) Zuaflucht gsuachd und haum si untan Schutz vau vaschiedanan, ungarischen Odlsfamülien gschdöd.[1]

De Siemgmoana san vua oim ob anno 1670 entstaundn, wia da Fiascht Paul I. Esterházy Judn aufgnumma hod, de wos vaum Leopold I. aus Wean vatriem wuan san. Es woan rund 3000 Weana Judn, de wos iwawiegend orthodox gwen san. Vaum 18. Joahundat aun haum de Siemgmoana a recht autonome innajidische Vawoitung ghobt. Eisnstod hod bis 1938 sogoa an Status vau ana "Großgmoa" ghobt mit an eignan jidischn Buagamasta. Fian Schutz, den wos vau de Fiaschtn Esterházy griagt haum, haum de Judn Schutzgöd zoin miassn. Im Gegenzug haum sa si Hochfürstlich Esterházy Schutzjuden gnennd.[2]

In Deitschkreit und in Mattasdoaf hods bedeitende Talmud-Hochschuin (sog. Yeshivot/Jeschiwot, Plural vau Yeshiva/Jeschiwa) gem. Da Rabbi vau Mattasdoaf, da Moses Sofer woa im gaunzn Kaisareich und driwa ausse berihmd.

Im Buagnlaund hods aa no aundare Judngmoana gem. De san owa ned untam Schutz vau de Fiaschtn Esterházy gschtaundn, sundan untam Schutz vau da heaschoftlichn Famülie Batthyány. Dazua haum beispüsweis Rechnitz, Schlaining und Güssing ghead.

Voikszöhlung vau 1910[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Anno 1910 haum de Siemgmoana no zu Deitsch-Westungarn gheat:

  • Alsókismartonhegy (Großgmoa Untaberg-Eisnstod, heit a Teu vau Eisnstod): 276 Judn (79.3% vau da Gsaumteiwohnazoi)
  • Lakompak (Lackenbach): 464 Judn (27.8%)
  • Kabold (Kobaschdoaf): 256 Judn (20.2%)
  • Sopronkeresztúr (Deitschkreiz): 621 Judn (18.6%)
  • Boldogasszony (Fraunkiachn): 412 Judn (15.1%)
  • Nagymarton (Mattasdoaf): 511 Judn (13.5%)
  • Kismarton (Eisnstod): 168 Judn (5.5%)
  • Felsőkismartonhegy (Obaberg, heit a Teu vau Eisnstod): 58 Judn (4.4%)
  • Köpcsény (Kittsee): 92 Judn (2.9%)

Auflesung 1938[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Mitn Aunschluss vau Österreich auns Deitsche Reich san de jidischn Gmoana vau de Nationalsozialistn aufglest und de rund 4000 Judn noch Wean zwaungsumgsiedlt wuan. Davau haum rund 65 % flichdn kena, a Drittl is liquidiat wuan. Heit lebm nua no 12 jidische Famülien in de ehemoling Siemgmoana. In Jerusalem haum Iwalebende zua Eainnarung aun ian Haamatoat de Siedlung Kiriat Mattersdorf (Mattasdoaf, heit Mattasbuag) grindt.

De jidischn Friedhef san zum großn Teu no dahoidn. De Synagogn san mit Ausnaum vau Kobaschdoaf vau de Nazis zastead und sofuat obgrissn wuan. Im Wertheimerhaus in Eisnstod, aum Sitz vaum ehemolign Obarabbi Samson Wertheimer, is seit 1982 es Österreichische Jüdische Museum untabrochd.[1]

Berihmtheidn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Samson Wertheimer (1658 - 1724), kaiserlicha Hoffaktor in Wean, Obarabbina vau Ungarn, Rabbi vau Eisnstod (mit Sitz im Wertheimer Haus in Eisnstod)
  • Moses Sofer ( 1762 - 1839), Rabbi vau Mattasdoaf (heit Mattasbuag), vau 1798 - 1806, danoch Rabbi vau Pressburg[3]
  • Josef Joachim (1831 - 1907), Komponist aus Kittsee, Violinvirtose, Dirigent

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. 1,0 1,1 Austria-Forum: Siebengemeinden
  2. Juden im Burgenland (Memento des Originals [1] vom 12. Dezémber 2012 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/bavaria-wien.at (PDF; 858 kB) in Allerlei über das Burgenland, Seite 4
  3. N. Vielmetti: Schreiber (Sofer, Hatam Sofer) Moses. In: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950 (ÖBL). Band 11. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1999, ISBN 3-7001-2803-7, S. 197 f.

Literatua[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Johannes Reiss (Hrsg.): Aus den Sieben-Gemeinden. Ein Lesebuch über Juden im Burgenland. Eisenstadt 1997. ISBN 978-3-900907-05-1
  • Bernhard Wachstein: Urkunden und Akten zur Geschichte der Juden in Eisenstadt und den Siebengemeinden. Braumüller, Wien und Leipzig, 1926.
  • Fritz Pwter Hodik: Beiträge zur Geschichte der Mattersdorfer Judengemeinde im 18. und in der 1. Hälfte des 19. Jahrhunderts. 1975.
  • Hugo Gold (Hg.): Gedenkbuch der untergegangenen Judengemeinden des Burgenlandes. Tel Aviv 1970.

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des is a beriga Artike.
Dea Artike is ois berig in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.