Dialekte in Bayern

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt westlichs Nordboarisch gschriem worn.

In Bundeslånd Bayern wern gånz vaschine Dialekte gredt. De drai Haptgruppm vo de owerdaitschn Dialekte (Boarisch, Ostfrenkisch, Alemannisch (zon letztn ghejert aa es Schwebische) lejn'se dou finna und treffa'se dou. Gånz in Westn und in Nordn wern aa schou mittldaitsche Dialekte gredt. Feste Grenzn, wou a Dialektraum afhejert und a ånderer åfångt, git's niat. Ma spricht von Dialektkontinuum, des hoisst, wem'ma schrittwais vo Ort zo Ort gejt, nou endert'se da Dialekt maistns blous a kloans bissl, ower umso grejssere Schritt das'ma måcht, umso stirker unterschain'se de Dialekte. Asserdean git's Iwergångs- und Mischdialekte, und iwer d Zait hom'se a por Dialektraim aa vaschum (es Mittlboarische is nouch Nordn ins Nordboarische aine und nouch Westen ins Ostschwebische aine gwåndert, und es Ostfrenkische nouch Ostn und Sidn ins Nordboarische aine).

Wichte is aa, das bayerisch und bairisch (af Boarisch: boarisch) schraib- und bedaitungsmasse unterschin wern (in da Sprouchwissnschaft und iwerhapps):

  • bayerisch: betrifft es Bundeslånd Bayern.
  • bairisch: betrifft de boarische Sprouch. Der Tol vo Bayern, wou boarisch gredt wird, hoisst aa Altbayern (ejamol Altbaiern gschrim).

D Dialektraim in Bayern[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

D Dialektraim wern fir ålle Dialektgruppm nouch de Vawåltungsbezirk oder nouch markante Låndschåftn ågem. [1] Grob vo Nord af Sid und vo Ost af West:

Frenkisch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Owerostfrenkisch:

Owerostfrenkisch mit nordboarische Ainfliss:

Unterostfrenkisch:

Rhainfrenkisch (Hessisch):

Ostmittldaitsch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Thiringisch:

Boarisch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Nordboarisch:

Nordmittlboarisch:

Mittlboarisch:

Sidmittlboarisch:

Sidboarisch:

Lechroanisch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Lechroanisch is a Mischdialektgruppm as Sidmittlboarisch und Ostschwebisch

Schwebisch + Alemannisch[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Ostschwebisch:

Nideralemannisch:

De boarischn Dialektregiona in Bayern gnauer[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De boarischn Dialekte in Bayern kå'ma gnauer atoln nouch zia Dialektregiona mit Stedt und Låndschåftn.[2]. De druntern Baispülswerter zoing oa typische Lautunga fir d Dialektregiona, des ner iwersichtsmasse und vaoafåcht. Fir Gnauers schauts afn Artikl, wou de boarischn Dialekte gnauer vaglicha wern. Es sidliche Owerbayern (douda Sidmittlboarisch) wird tolwais ånderscht atolt as wej in Kloana Boarischn Sprouchatlas. Grob vo Nord af Sid:

Hiwais: Fir d Stedt und d Låndschåftn han de jewals durtinga Nama ågem.[3]

Nordboarisch:

  • (1) nerdliche Owerpfålz, mittlestliches Owerfrånkn: Waldsassen, Tirscharat, Orzberch, Rawatz, Wunsidl, Naistadl, d Wain
    Soiffm, broat/brååt, Loitan, Brejf, bejs, Schnej, tejf, Brouda, goud, Iasl, Huasn, rout, Haus, Zait, Faia, grångg, miaggn, Göld, vül, Hulz, fest, diats, niat, uns
  • (2) westliche Owerpfålz, sidestlichs Mittlfrånkn: Kemnath, Eschawo, Auerboch, Sulzboch-Rousnberch, Naimak, Balgrejs
    Soiffm/Soiffa, broat, Loitan, Brejf, bejs, Schnej, tejf, Brouda, gout/guat, Isl/Esl, Husn/Hosn, rout, Haus, Zait, Faia, grångg, miaggn/miagga, Göld, vül, Hulz/Holz, fest, enk/enks, niat, uns.
  • (2 Sunderfol) Raum neadle von Inglstod - Eichstätt - Stoi (Hülpoltstoi)
    Soiffa, broit, Loitan, Brejf, bejs, Schnej, tejf, Brouda, guat, Esl, Hosn/Housn, rout, Haus, Zait, Faia, grångg, miagga, Göld, vül, Holz, fescht, enk/ees, niat/net, uns
  • (3) mittlere Owerpfålz: Hirschau, Vouastraß, Åmberch, Nabburch, Neunburg v.W., Schejsej, Schwandorf, Lengaföld
    Soiffa, broat, Loitan, Brejf, bejs, Schnej, tejf, Brouda, guat, Esl, Hosn, rout, Haus, Zaid, Faia, grångg, miagga, Göld, vül, Holz, fest, deeds/eds, niat/net, uns

Nordmittlboarisch:

  • (4) sidliche Owerpfålz, nerdlichs Niderbayern: Rianburch, Kölham, Rengschburch, Roding, Straubing
    Soiffa, broat, Loitan, Brejf, bejs, Schnej/Schnee, tejf, Bruada, guat, Esl, Hosn, rout, Haus, Zait, Faia, grångg, miagga, Göld, vül, Holz, fest, ees, net, uns
  • (5) mittlerer Boarischer Wold: Cham, Ketzing, Vejta, Reng
    Soiffa, broat, Loitan, Brejf, bejs, Schnej/Schnee, tuif, Bruada, guat, Esl, Hosn, rout, Haas/Håås, Zäät, Faia, grångg, miagga, Göld/Gejd, vül/vej, Holz/Hoiz, fest, ees, net, uns

Mittlboarisch:

  • (6) unterer Boarischer Wold: Wegschoid, Freyung, Drailendereck
    Soaffa, broat, Loatan, Briaf, bees, Schnee, toif, Bruada, guat, Esl, Hosn, reout, Haus, Zait, Faia/Foia, grångg, miagga, Gööd, vüü, Hoiz, fest, ees, net, uns
  • (7) Ower- und Niderbayern: Minga, Inglstod, Låndsad, Deggndorf, Båssa (da Grousstol vo Ower- und Niderbayern, sowait niat in 2, 4, 5, 6, 8, 9, 10 afgnumma)
    Soaffa, broat, Loatan, Briaf, bees, Schnee, tiaf, Bruada, guat, Esl, Hosn, rout, Haus, Zait, Faia, grångg, miagga, Gejd, vui/vej, Hoiz, fest, ees, net, uns
  • (8) westlichs Owerbayern: Schromhausn, Oachach, Bruck (Firstnfoidbruck), Starnberg, Weilham
    Soaffa, broat, Loatan, Briaf, bees, Schnee, tiaf, Bruada, guat, Esl, Hosn, rout, Haus, Zait, Fair, krånk, miarka, Goid, vui, Hoiz, fescht, ees, net, ins/uns

Sidmittlboarisch:

  • (9) owerboarischs Ålpmgebejt: Berchtsgoaner Lånd, Cheamgau, Miaschbåch, Tegernsee, Dejz/Doiz
    Soaffa, broat, Loatan, Briaf, bees, Schnee, tiaf, Bruada, guat, Esl, Hosn, rout, Haus, Zait, Faia, grångg/krånk, miagga/miaka, Goid/Gejd, vui/vii, Hoiz, fescht, ees, net, ins
  • (9 Sunderfol: Lechroanisch) westlicher Lechroa bis ungfer af Weilheim
    Soaffa, broat, Loatarn, Briaf, beas, Schnea, tiaf, Bruadar, guat, Esl, Hosn, roat, Haus, Zait, Fuir, kchrankch, mürkcha, Gald, vil, Holz, fescht, ees, net, ins

Sidboarisch:

  • (10) Grafschaft Werdenfels, Isarwinkl: Garmisch-Partakurch, Oberammergau, Mittanwold
    Soaffm, broat, Loatarn, Briaf, beas, Schnea, tiaf, Bruadar, guat, Eisl, Housn, roat, Haus, Zait, Fuir, kchrånkch, mürkchn, Gald/Geld, vil, Hulz, fescht, ees, net, ins

Schau ar af[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Literatur und Weblinks[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Quölln[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Manfred Renn, Werner König: Kleiner Bayerischer Sprachatlas, Deutscher Taschenbuch Verlag, München, 2006, ISBN 3423033282, S. 18, Kattn 4: Dialektraim, Vawåltungsbezirk und markante Låndschåftn in Bayern
  2. Ludwig Zehetner: Das bairische Dialektbuch, Verlag C.H.Beck, München, 1985, ISBN 3406305628, Dialektgeografie vo Bayern, S. 70 - 71 und Binnagliderung von Boarischn, S. 61
  3. tolwais DiWa Digitaler Wenker-Atlas DiWA - Digitaler Wenker-Atlas, Wenkerbeng, S. 2, Frouch 10: Wie lautet der Name des Schulorts in dortiger Mundart?