Wittelsbacha

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Staffabruckarisch gschriem worn.
Wappm vom Herzog in Bayern, Haus Wittlsbach

De Wittelsbacha han oans vo de ejdastn Herrschahaisa vo Eiropa. Se hom de Kine vo Bayern, Schwedn, Dänemark und Norweng, wia aa vo Griachaland, Behmen und kurz vo Ungarn gstejt. Se warn Herzeg vo Baiern, Jülich und Berg, im Rheinland und Pfoizgrafen bei Rhein, mearane Wittlsbacha warn Erzbischef vo Köln und Soizburg. No warns Herrscha vo Holland, Hennegau und Friesland, wia aa z Brandnburg und Tirol. Aa han meara Wittelsbacha remisch-deitsche Kaisa gwen.

Am längstn homs in Baiern und in da Pfoiz regiart. In Baiern homs vo 1180 bis 1918 olle Herrscha gstejt, in da Pfoiz vo 1214 bis 1918.

Bekannte[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De, wo de Leit am bessan kena, han: Da Kaisa Ludwig da Baier, da Kine Ludwig I., da Ludwig II. vo Bayern und d'Kaisarin Elisabeth „Sissi“ von Östareich und Herzogin in Bayern.

Heit[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Da iatzige Chef vom Haus Wittelsbach is da Herzog Franz von Bayern. Er is genauso Chef vom schottisch-britischen Kinegschlecht vo de Stuart. War Bayern no Kinireich, war da Herzog Franz heit Kini Franz I. vo Bayern.

Heakumft[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

As agrate Herkema vo de Wittlsbacha is ned ganz gwieß, aba ois sicha guit, dass vo de Grafn vo Scheyern ostamman. De soin wiedarum vo dem boarischn Herrschagschlecht vo de Luitpoldinger ostamma, was mid Luitpold I. († 907) scho dasejm an gsamtboarischn Herrscha gstejt hod. Dem sei Bua Anulf (da Bäse) is sogar no deitscha Kaisa gwen.

Herzeg vo Baiern[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

An Johr 1180 is da Graf Otto da VI. vo Scheyern-Wittelsbach ois Otto I. boarischa Herzog worn. Und vo do ob hom de Wittlsbacha durchgehend (bis 1918) Baiern regiart.

  • 1180–1183: Herzog Otto I. vo Wittelsbach (um 1117–1183)
  • 1183–1231: Ludwig I. da Kelheimer (1174–1231), Bua vom Otto I.
  • 1231–1253: Otto II. (1206–1253) da Erlauchte, Bua vom Ludwig I.

Vom Otto II. sein Dout weg, han na, ab 1255 de Hauffa Erbteilunga kema, ogfanga mid seine Buam Heinrich und Ludwig und de Linien Oberbaiern-Pfoiz und Niederbaiern. Aba olle Herrscha vo Ober- und Niederbaiern hom den Titl "Herzog vo Baiern und Pfoizgraf bei Rhein" drong.

Niedabaiern (1253–1340) / Ungarn (1305-1308)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1253–1290: Heinrich XIII.
  • 1290–1312: Otto III. (1261–1312), 1305–1308 aa Kine vo Ungarn; ab uma1305–1310: zsamm mid Stephan I.; 1310–1312: zsamm mit Otto IV. und Heinrich XIV. (de Buam vom Stephan I.)
  • 1312–1339: zsamm mid: Heinrich XIV., Otto IV. und Heinrich XV.
  • 1339–1340: Johann I. (Bua vom Heinrich XIV.)

De erschtn Teilunga in Niedabaiern[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Da Heinrich XIV. regiart vom Hauptsitz Landshuat aus des Land um de Städt Straubing, Schärding und Pfarrkircha.
  2. Da Otto IV. vo Burghausn aus iba Eding (Oideding), Traunstoa, Reichahoi und Rousnhoam (oiso war dasejm a heitiga, dratitionella Teil vo Oberbayern bei Niederbaiern).
  3. Da Heinrich XV. vo Deggendorf aus iba Landau, Dingolfing und Veizhof.

Nachn Aussterm vo de drei Linien 1340 hod na Niederbaiern da Kaisa Ludwig da Baier und Herzog vo Oberbaiern geerbt.

Obabaiern und Pfoiz (1253–1294)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1253–1294: Herzog Ludwig II., da Streng (1229–1294)

De obaboarische Linie hod se nach Ludwig II., an Strenga 1294 in a ejdane Linie (Pfoiz) und a jingane (Oberbaiern) deud.

Obabaiern (1294–1340)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1294–1347: Ludwig IV. da Baier (1283–1347), seit 1314 remisch-deitscha Kini, seit 1328 Kaisa.
  • 1340–1347 war Ludwig da Baier Herzog vo Ober– und Niederbaiern, aba ned Pfoiz und Oberpfoiz.
  • 1347–1351 regiarn de sechs Buam vom Kaiser Ludwig dem Baiern, Ludwig V., Stephan II., Ludwig VI., Wilhelm I., Albrecht I. und Otto V., zsamm, danach wern Ober- und Niederbaiern aufteilt in Oberbaiern-Tirol, Brandnburg, Niederbaiern-Landshut und Bayern-Straubing-Holland-Hennegau.

Baiern-Straubing-Holland-Friesland-Seeland-Hennegau[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1347–1388 Wilhelm I.
  • 1347–1404 Albrecht I. und Albrecht II.
  • 1404–1417 Wilhelm II.
  • 1404–1425 Johann III., noch eahm werd Straubing auf de andan Wittelsbacha Linien Minga, Landshut und Inglstod aufteilt.

Obabaiern-Tirol und Brandnburg (1351–1363/1373)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1347–1361 Ludwig V.
  • 1347–1350 Ludwig VI.
  • 1347–1350 Otto V., da Faule
  • 1361–1363 Meinhard, nach Meinhard foit sei Land an Stephan II. vo Niederbaiern-Landshut und Ober– und Niederbaiern is vo 1363 bis 1392 wieda kurz beinand.

Niedabaiern-Landshut (1351–1392)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1347–1375 Stephan II.

1392 foigt de naxte Landesaufteilung untda de drei Buam vom Stephan II., und zwar in de Linien Baiern-Minga, Baiern-Landshut und Baiern-Ingoistadt.

Baiern-Ingoistadt (1392–1447)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1375–1413 Stephan III.
  • 1413–1443 Ludwig VII., da Bartige
  • 1443–1445 Ludwig VIII., da Jingane

1447 kimt as Herzogdum an Baiern-Landshut.

Baiern-Landshut (1392–1503)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1375–1393 Friedrich, da Weise
  • 1393–1450 Heinrich XVI., da Reiche
  • 1450–1479 Ludwig IX., da Reiche
  • 1479–1503 Georg, da Reiche

1503 kimt as Herzogdum an Baiern-Minga.

Baiern-Minga (1392–1503)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1375–1397 Johann II.
  • 1397–1438 Ernst
  • 1397–1435 Wilhelm III.
  • 1435–1441 Adolf
  • 1438–1460 Albrecht III., da Fromme
  • 1460–1463 Johann IV.
  • 1463–1467 Siegmund, danach Herzog vo Bayern-Dachau
  • 1465–1508 Albrecht IV., da Weise, untam Albrecht IV. wern alle boarischn Linien endguitig wieda zsammdo.

Baiern (1503–1623)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1503–1508 Albrecht IV., da Weise, bringt alle bayerischen Linien 1503 untda oan Huat
  • 1508–1550 Wilhelm IV.
  • 1508–1545 Ludwig X. in Landshut
  • 1550–1579 Albrecht V. "da Groußmiatige"
  • 1579–1598 Wilhelm V. "da Fromm"
  • 1598–1651 Maximilian, seit 1597 scho Mitregent vo sein Voda Wilhelm. Im Sieg an Dreisgjaarign Kriag geht de Pfejza Kurwird auf Baiern iba und dadurch aa des Kurfiaschtndum.

Kurfiaschtn von Baiern (1623–1777)[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • 1623–1651 Maximilian I. (seit 1597 scho boarischer Herzog)
  • 1651–1679 Ferdinand Maria,
  • 1679–1726 Maximilian II. Emanuel, aa Generalstatthoitda vo de Niederlande (1692-1706) und Herzog vo Luxemburg (1712-1714)
  • 1726–1745 Karl Albrecht, ab 1742 als Karl VII. aa Kaiser vom Heilinga Remischn Reich Deitscha Nation
  • 1745–1777 Maximilian III. Joseph

De Kine z Boarn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Kine vo Bayern (1806–1918)

  • Maximilian I. Joseph (1806–1825)
  • Ludwig I. (1825–1848)
  • Maximilian II. (1848–1864)
  • Ludwig II. (1864–1886)
  • Otto I., Wilhelm Luitpold (1886–1916)
    • Prinzregent Luitpold (1886–1912), kurz d´Regentschaft fia Ludwig II. und dann lang fia Otto I.
    • Prinzregent Ludwig (1912–1913), vo 1913 weg ois Kine Ludwig III.
  • Ludwig III. (1913–1918) († 1921)

De Chef vom Haus Wittlsbach[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Kronprinz Ruprecht († 1955)
  • Herzog Albrecht († 1996)
  • Herzog Franz (seit 1996)