Berchtsgoan

Aus Wikipedia
Der Artikl is im Dialekt Berchtsgoanarisch gschriem worn.
Woppn Deitschlandkoatn
Woppn vom Moakt Berchtsgoan
Berchtsgoan
Deitschlandkoatn, Position vom Moakt Berchtsgoan heavoaghobn

Koordinaten: 47° 38′ N, 13° 0′ O

Basisdotn
Bundesland: Bayern
Regiarungsbeziak: Obabayern
Landkroas: Landkroas Berchtsgoana LandVorlage:Infobox Gemeinde in Deutschland/Wartung/Landkreis existiert nicht
Hechn: 572 m ü. NHN
Flächn: 35,63 km2
Eihwohna: 7698 (31. Dez. 2020)[1]
Bevökarungsdichtn: 216 Einwohner je km2
Postleitzoi: 83471
Voawoi: 08652
Autokennzeichn: BGL, BGD, LF, REI
Gmoaschlissl: 09 1 72 116
Marktgliedarung: 14 Gmoateil
Address vo da
Marktvawoitung:
Rathausplatz 1
83471 Berchtsgoan
Webseitn: www.gemeinde.berchtesgaden.de
Erster Bürgermeister: Franz Rasp (CSU)
Log vom Moakt Berchtsgoan im Landkroas Berchtsgoana Land
Karte
Karte

Berchtsgoan (amtli: Berchtesgaden) is a Moakt im Sidn vom Berchtsgoana Land, gonz im sidestlichstn Zipfi vo Obabayern, middn im Hochgbiag unn glei in da Näh vom Keenigssää unn vom Watzmo. In Berchtsgoan wohnan 7888 Leit (2015), des san de Moaktara unn seit 1972 aa de Soizbeaga, de Gera unn de aus Oba- unn Untaau. De naxt grejßane Stod is de Kroasstod Reichahoi, de naxte Groußstod is Soizburg, 15 km nerdli davo af da estreichischn Seitn. Berchtsgoan hod aa a oagne Brauarei, es Hofbrauhaus Berchtsgoan, wo scho 1645 grindt worn is.

Gschicht[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des Woat Berchtsgoan setzt se woahscheinli zamma aus Perchta, wos a songhofts Wei is, oda aus'm Nom vo am Siedla (Perther) unn Gaden (af Berchtsgoanarisch: Goan oda Goa(d)n), wos a eihzeints Grundstickl is unn se etymologisch vo "Goartn" healeitn kunnt (sieg aa es Grimm'sche Weatabuach[2]) oda a bloß von am oanramigen Gbaid[3]. Frei ibasetzt hoaßt des zamm dann oijso woahscheinli: Des oanzlne Haisl somt Goartn vo da Percht oda dem Perther.

Im Joa 1102 is Berchtsgoan des easchtemoij af am Peagamentl beuakundt worn. Zwengatsdem ham dann aa 2002 net bloß de Moaktara des 900-jaarige Jubiläum gfeiat. S'wead se vazait, de easchte Bsiedlung Berchtsgoans is zwengam Glübd vo da Gräfin Iamingaad vo Suijzboch gwen. Dea iahra Mo hot se scheints beim Jong dabräslt unn is vonam Feisn gstiazt. De Iami hot donn gsuacht unn gsuacht unn schliaßli globt, wanns'n findt, iahn Mo, woijt's a Klosta stiftn. Unn des hot's dann aa gmocht – auf'm Feisn, wosn gfundn hot, is zeascht a kloans Klosta, spada de Stiftskiach baut worn, de dann aa no meahmoijs umbaut worn is.

Da Sohn vo da Iami, da Graf Berengar I. vo Suijzbach unn sei Hoijbbruada Kuno hammse fia de Eafüllung vo dem Glübd eihgsetzt unn sand zewngsdem noch Rom groast. Fia de Augustina-Choahean, de vo Berengar brufn woan san, woa des Berchtsgoana Toij oba net grod a ognehma Oat. In de unduachdringlige Wejjda hamms denkt, do waratn Drachn unn ondans grausligs Viachzeig. So is koa Wunda, doss da easchte Propscht Eberwin bis 1111 liaba im grod 1107 bautn Klosta Baumburg (im Noadn vom Landkroas Traunstoa) residiat hot. Eascht oijs mi'm Rodn ogfanga hom, da hot da Toijkessl mid da Zeit aa fia de Fiaschtpröpscht an Roaz gwunna.

1156 hot da Kaisa Friedrich Barbarossa dem kloanen Stift de Forsthohheit zuagstondn - de Schiaffreiheit af Soiz unn Metoi hom se de Berchtsgoana glei sejba on de kaisalige Uakund aa no droghängt. Oijs zwoa midanond hot fia an easchtn wiatschoftlichn Afschwung gsoagt, dea Berchtsgoan zua'm Moakt afgmandlt hot. 1294 hot Berchtsgoan aa no de Bluatgrichtsboakeit fia schware Vagehn kriagt unn is domit no meahra eingständig worn. Des Eazbistum Soijzbuag in da Näh woijt scho boijd aa in dem oiwa lukrativaran Berchtsgoan midmischn, de Schejjnbeaga Salin woa eam eh scho vapfändt, deszweng is Berchtsgoan vo 1393 bis 1404 unta de Vawoijtung vo Soijzbuag kemma. Oba oijs Soijzbuag Berchtsgoan glei gonz schluckn woijt, hot's an Ochsnkriag (1611) gemn. Da Erzbischof Wolf Dietrich von Raitenau is dann oba scho boijd vom Maximilian I. vatriem unn ins Gfängnis gspeat worn. Bloß oamoij no, nämli 1704 im Spanischn Eabfoijgekriag, is Berchtsgoan vo de Ejstareicha bsetzt worn – oba des woas dann aa scho. Bis 1805.

Scho seit 1380 woa Berchtsgoan oijs a "Reichslehn" im Reichstog mit Sitz unn Stimm vadredn. Wegan seina Eanennung zua Fiaschtprobschtei is Berchtsgoan aa no im Reichsdog z' Regnsbuag af da Fürstenbank gsessn – oijs oanzige Firschtprobschtei unn des kloanste Firschtntum – unn hot aussadem bis ins 17. Joahundat aa bei de Soijzbuaga Landdog midgmocht. De Firschtprobschtei is ob 1559 bis 1723 vo de Widdlsbocha vawoijtet worn, de domoijs aa no de Kuafirscht unn Erzbischöf vo dem Erzbistum Köln gstejjt hot.

De Firschtprobschtei hot des Gebiet vo de heitign fimf Gmoana im Toijkessl unn meahrane Gebiet aussahoijb umfosst, so zum Beischbuij des af'm Weg noch Soijzbuag liagande St. Leonhard, dera Kiach woahscheinli scho in da Romanik baut worn is.

Oijs Firschtprobschtei woa Berchtsgoan oijso quasi fira longe Zeid unobhängi, hod in dera Zeid weeda z'Baiern no z' Soijzbuag gheat.

Oba des massig vui Soijz in Berchtsgoan hot de Nachban koa Rua gem lossn. Oiwei wieda woijtn ses untan Nogl reissn. Mid da Säkularisation unn dem End vo da pröpschtlichn Herrschoft im Joa 1803 is des nei grindte Kurfirschtntum Soijzbuag Herr iaba des Berchtsgoana Lond worn, noch dem Friedn vo Pressbuag 1805 des Kaisareich Ejstareich unn 1809 fia a kuaze Zeid Napoleons Frankreich. Mid da Neioadnung Eiropas 1810 is des Berchtsgoana Toij zamm mid Soijzbuag z'Bayern kemma. Berchtsgoan gheat no heit z'Bayern – Soijzbuag oba is 1816 wieda östareichisch worn.

Sieg aa: Chorherrnstift Berchtsgoan, Firschtprobschtei Berchtsgoan, Gnotschaft

Wia da Tourismus ogfangt hot[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

In de foijgande Joazehnt hom de boarischn Kenig Berchtsgoan oijs a Summaresidenz gnutzt un hom des bisherige Chorherrnstift zuam kenigliga Schloos ausbaut.

Wotzmobuidl vo Caspar David Friedrich

Nacham End vo dem Deitsch-Franzesischan Kriag 1870/1871|71 sand oiwei meahra Bsuacha unn Ualabsgäst noch Berchtsgoan kemma. Da Mola Carl Rottmann hot zwor scho in de 1820a Gmejjd vo de Berchtsgoana Oipn gfeatigt – sieg aa des dovo inschpiriade Watzmobuidl vo Caspar David Friedrich – oba hiazat hot's oiwei meahra Kinschtla, Schriftsteja unn aa Industrieje im Berchtsgoana Toij gfoijn: Do waratn zum Beischpuij da Ganghofer Ludwig, dea glei a gonze Reih vo seine Roman in Berchtsgoan hot schbuijn lassa, unn a de noawegischn Schriftsteja Jonas Lie unn Henrik Ibsen. Da Tourismus hot se oijsboijd nemnam Soijzobbau zuam wichtign Stondboa entwicklt, des Hoijzhondweak dogeng hot in seim Moß sei Bedeitung valoan. Bei de Mola woan voa oijm da Hintasää unn da Kenigssää oijs Motiv beliabt – net ohne Grund hoaßt oana vo de scheenstn Aussichtsplätz am Kenigssää heit no Malerwinkl. De Easchliaßung vom Obasoijzbeag fia'n Tourismus hot 1877 ogfangt mid'm Bau vo da Pension Moritz duach Moritz Mayer. Grod genau de Pension soijt spada aa Hitler long voa seina Machtergreifung beheabeagn unn ausschloggemnd fia sei Woij vo Berchtsgoan bzw. vom Obasoijzbeag sei, um do herent in a beeindruckandn Residenz ausländische Mochthoba unn Minista zua empfanga.

In da Zeid vom Nationalsozialismus[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Adolf Hitler hot 1923 des Vui-Scheene vom Berchtsgoana Toij entdeckt. Mid da Mochtiabanohm vo de Nationalsozialistn in Deitschland hot se in Berchtsgoan vui vaändat. Da Grund unn Bodn vom Obasoijzbeag is vom Naziregime teis unta an eaheblichm Druck erwoabn unn nachan, mi'm Beaghof im Zentrum, zum Führersperrgebiet worn. Da iabadimensioniade Bohhof vo Berchtsgoan is a weidas Zeignis vo dera Afmandlarei.

De voa oijm Martin Bormann oglastetn "Ankäufe" af'm Obasoijzbeag san natuagmäß net af groaße Gengliab gstoßn.[4] Dennoch hot se da Widastond geng des Naziregime in Grenzn ghoijtn. Oanzig bekonnta unn zum Doud varuatejjta, spada af Lemnslong begnodigta Regimekritika Berchtsgoana Heakunft woa da Kriß Rudolf, dea seinazeid in Wean oijs a Privatdozent an Leahstuij inneghobt hot unn glei noch'm Oschluss 1938 a Leahvabot ausgsprochan kriagt hot.

Voa Oat san in jena Zeid immahin aa no de Berchtsgoana Weihnochtsschitzn bei da Entnazifizierung wenga iahra Hintatreibung vo de nazistischn Rituale oijs widastondsähnliche Gruppn eihgstuft worn.[5]

Obwoi's koa gringe innan- wia außnpolidische Symbojwiakung ghot hätt, hom se de Alleiatn om 25. Aprui 1945 af an Luftogriff af'n Obasoijzbeag bschränkt. Davo obgsejng ham de Infrastruktua unn de Gebaid vo Berchtsgoan fost koane Kriagsschädn dalittn. Da oschliaßande Obzuag vo de no in Berchtsgoan vabliabanan NS-Spitzn derfat de Voaraussetzung fia de kompflose Iabagob on de Amerikana gschoffn hom, de se im Iabrign Berchtsgoan scho voa Kriagsend oijs oan vo eana kinftigan Stitzpunkt ausbdunga hom.

A sichtboas Zeichn, doss de Zeid vom Nationalsozialismus im Berchtsgoana Lond kritisch reflektiat wead, is olladings eascht 1999 noch am Obzuag vo de Amerikana mid da Earichtung vom Dokumentationszentrum af'm Obasoijzbeag meegli worn - unn do hom se ofangs vaschiadane Lokalpolitika scho oag iabawindn miassn, doss eana Widastond dogeng afgemn hom.

Nochkriagszeid[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Berchtsgoan is vo nam Vabond aus US-Truppn unn a boa Franzosn om 4. Mai 1945 bsetzt worn, dea kuaz draf den oijs Hitlergegna bekonntn Berchtsgoana Wissnschoftla Kriss Rudolf zum easchtn Buagamoasta bruafa hot.

Oijs a weidane Kriagsfoijng hot Berchtsgoan, gnaua so wia vuij ondane Gmoana af'm Lond a, Flichtlinge aus de ehemoijign Ostgbiat vom Deitschn Reich afgnumma. Des hot de Zsammasetzung vo da Beveijkarung vo Berchtsgoan deitli vaändat. De Hoamatvatriemn, insbsundas de Sudätndeitschn unn de Schlesia, hom ofangs nua in ehemoijige Oabatabaracknloga untabrocht wean kinna (z. B. in Winkl bei Bischofswiesa) unn im Laf da Zeid neie Oatsteile innahoijb vom Berchtsgoana Landkroas buijt. Ebbas länga hot's dauat, bis de Oat vo Neibiaga aa oijs a weatvolla Zuagwinn unn oijs a bleimnds Element vo da voamoijigan Berchtsgoana Keanbevejkarung empfundn worn is.

De NSDAP-Grundstickl san 1947 foamej ins Eingtum vom Freistoot Bayern iabagonga, oba de Amerikana hom an Groaßtei vo de Gbaid unn de Bödn weidahi gnutzt. Se hom oijs oanstige Alleiate im unzasteatn Berchtsgoan ob 1953 oans vo de drei U.S. Armed Forces Recreation Center (AFRC) in Bayern eihgricht.

Berchtsgoan heint[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Seit 1978 is Berchtsgoan da namansgemande Ausgongspunkt zum Nationalpaak Berchtsgoan, dea – oamoij meah noch ofängli groaßn Wiadaständ in da Bevejkarung – zuam Maknzeichn vom gsomtn Toijkessl worn is.

In de letzte Joazehnt is da Wintaspoat a weidas „Exportprodukt“ vo Berchtsgoan worn. Spoatla wia da Hackl Schorsch findn do herent optimoie Bdingunga fia iahn Wintaspoat unn da intanationale Nochwuchs wead in de Spoatzentren vom Boarischen Bob- unn Schlidnspoatvabond (BBSV) sowia on da Christopharusschuijn Berchtsgoan af'm Obasoijzbeag gföadat.

Da Berchtsgoana Toijkessl is deszweng oiwei wieda Austrogungsoat vo zoihjreiche bedeutande Summa- unn Wintaspoatvaonstoijtunga, wia de Snowboard-WM, FIS-Schirenna unn af da easchtn Kunsteisboh vo da Wejd, Bob-, Rodel- unn Skeletonwettkämpf olla Stufn.

Zua Finanziarung vo zoihjreiche, eigndli alloa vo da Moaktgmoa oijs Middlzentrum z' schoffande zentroie Eihrichtunga, wia'm Kua- unn Kongresshaus, Hoijnbod (Watzmanntherme), Schlochthof usw. is nemnam Fremdnvakeahsvabond a System vo Zuaschusszohlunga vo de umliangandn Gmoana gschoffn woan, wos da Moaktgmoa groaße Voadeile bringt.

In de 80a hot se Berchtsgoan mid Untastitzung vo houche boarische Politika, unta eahna da domoijige Ministapresident Franz Josef Strauß, um de Olympischn Wintaschpuij 1992 bwoabn - ohne Eafoijg. Berchtsgoan hot im easchtn vo fimf Woihgäng ledigli sechs Stimm (vo insgsomt 75) darreicht unn is domit oijs easchta vo siem Bweaba ausgschiedn.

Mim Obzuag vo de US-Streitkräft 1996 is de Nutzung vo de Liangschoftn af'm Obasoijzbeag on an Freistoot Bayern oijs Eigantüma iabagonga. Dea hot bschlossn, ziagig a Dokumentationszentrum af'm Obasoijzbeag eiz'richtn, wos donn im Oktoba 1999 eaöffnet worn is. Des letzt groaße Bauprojekt am Obasoijzbeag woa da Obriss vom Hotejj „General Walker“, wias de US-Armee gnennt hot, woa oba z'glei da ehemoijige Platterhof gwen is. Do is nachan des Gländ vo da Busobfoahstejjn zum Kehlstoanhaus valegt worn, um de Voaraussetzunga fia des 2005 feati gstejte Fimf-Steandl-Hotejj Intercontinental Resort Berchtsgaden z'schoffa.

Aus da Dodsochn, doss ma bis in de 90a-Joa vom letztn Joahundat voawiangnd af'n Massntourismus oijs Wirtschoftsfaktoa gsetzt hot, de Afenthoijtsdaua vo de Gäst oba rickleifi is, dawochst se de Herausfoadarung, a wirtschoftliche Struktua z'schaffa, de wo qualifiziate Oabatsplätz fia de Zuakunft dameglicht unn a Ausbluatn vo da Bevejkarung vahindat.

A easchts Element vo dem Struktuawondl kunnt de Stäakung vom Umwejjtbreich in Berchtsgoan sei. So soij af Bschluss vom Boarischn Kabinett af'm Gländ vom seit'm Obzuag vo de Amerikana leahstengandn Hotejj Berchtesgadener Hof des Haus der Berge fia an Nationalpaak Berchtsgoan entstehn.

Vorlage:Großes Bild/Wartung/Breite mit Einheit

Blick iaba Berchtsgoan
Blick iaba Berchtsgoan

Eihgmoanunga[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De heintige Grejjß vo da Moaktgmoa geht af de Gebietsreform seit 1972 zruck. Im Laff vo dera Gebietsrefoam san de bis dohi sejbstständign Gmoana Soijzbeag, Maria Gern unn de Au (Obaau unn Untaau) eihgmoant worn.

A Biagainitiativ hot 2004/2005 an Biagaentscheid beontrogt, mim Zuij, de fimf Gmoana vom Toijkessl zura Groaßgmoa zamm'z'leng. Ledigli in Berchtsgoan hot da Biagaentscheid mid iaba 60% Zuastimmung Eafoijg ghobt, is oba zeidglei in Scheenau am Kenigssää unn Bischofswiesn gscheitat. Dodraf hom de Initiatoan af de Obhoijtung vo de spada terminiatn Obstimmunga in Ramsau unn Schejjnbeag vazicht.

Eadkunde[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Panorama vo Berchtsgoan
Klimadiagramm vo Berchtsgoan

Berchtsgoan is umgemn vo de Berchtsgoana Oijpn. Wenige Kilometa sidli liagt am Fuaß vom Watzmo da Kenigssää sowia de Gmoa Scheenau. Do beginnt de Deutsche Ferienroute Alpen-Ostsee. Noch Noadwestn hi is Berchtsgoan iaba Bischofswiesn unn dem Hoijthuam mid Reichahoi (18 km dovo weg) vabundn. Do fiaht aa de oaspurige Bohstreckn noch Freilassing. Iaba de Ramsau unn de Deitsche Oijpnstroß glongt ma iaba s' Wachterl Richtung Westn noch Zejj om Sää. Richtung Noadn geht’s noch Schejjnbeag unn dohinta noch Soijzbuag (24 km). Iaba den heja glegnan Oatstei Obaau glongt ma Richtung Ostn noch Hallein.

De Kenigssäa-Ochn unn de Ramsaua Ochn vaoanign se am Bohhof zua Berchtsgoana Ochn, de oba ob da ejstareichischn Grenz wiada Kenigssäa-Ochn hoaßt.

Woppn[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De beidn Schlissl af roudm Grund eainnan on de Schutzpatroon vo da Stiftskiach Petrus unn Johannes. De suijban Lilien af blauam Grund stomman vo dea Midstiftarin Gräfin Irmingard vo Suijzboch.

Scho im 17. Joahundat hot de Berchtsgoana Firschtprobschtei des Woppn gfiaht unn bis zua Vaeinigung vom Berchtsgoana Land mid Bayern is do a no in da Middn des Woppn vom jeweijign Firschtprobscht gwen.

Religion[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Berchtsgoan hot oijs Firschtprobschtei bzw. kiachlichs Firschtntum vo da Grindung o mid da Kiach eng vabundn guijt. Vo da Refoamation bis Ofong vom 16. Joahundat hot des ausschliaßli de oane, katholische Kiach (Una sancta ecclesia) gmoant.

Im 16. Joahundat hot se donn oba aa in da Gengd um Soijzbuag unn Berchtsgoan de Leah vom Luther ausbroat. So hom iahra scho säxische Beagleit oghängt, wejjchane vom Erzbischof Matthäus Lang weganst iahra eafoadalichn Kompetenzn fia den Soijzobbau in Dürrnbeag ghoijt worn san unn zwengsdem is dera "Irrglaube" ofongs noatdrunga worn. S'hom oba aa oahoamische Soijz- unn Hoijzhandla refoamatorische Gedonkn unn Schriftn vabroat, de se se af iahn Roasn in de protestantischn Städt Augschburg, Niamberg unn Rengschburg kennangleant bzw. ealongt heen. De easchte Ausweisung vo Protestantn is zwoar scho 1572 eafoijgt, se hot oba de hoamliche Vabroatung vo'm Protestantismus im Gebiet vom Chorherrnstift nua unmeakli eihgschränkt.

Eascht 1731/1732 is donn zura foijgnschwaan Ausweisung vo Soijzbuaga unn Dirrnbeaga Protestantn kemma, vo dene on de 20.000 Persona im Erzbischtum Soijzbuag btroffn waan. Donoch hom se aa de Berchtsgoana evangelische Christn um Afnohm in am protestantischn Lond bmiaht. Mid da Untastitzung duach des Corpus Evangelicorum innahoijb vom Rengschburga Reichsdog hom 2000 Berchtsgoana den Muat gfosst, se öffentli zua'm protestantischn Glaubn z'bekenna unn hom um Ausreis betn. A Schreim vom Corpus Evangelicorum hot eana zwoa a Ghöa beim Kanzla vaschofft, oba mo hot dene Ausreisewillign unonnehmboare Bdingunga gstejjt, wejjchane an komplettn Valust vo Hob unn Guat gleichkemma is.

Domit de Protestantn net hoamli ausreisn datn, san de Päss bsetzt woan. Zglei is eana oba a no a Vasommlungs- unn Bruafsvabot aufalegt worn. Do hom de soijchanaweis Bedrängtn freie Religionsausübung, de Umwidmung vo da Kiach Maria Gern unn de Ostejung vo am Goastlichn mid iahm Glaubns gfoadat. Des hot Firschtprobschtei obglehnt, wos wiadarum zua jetzat offanan Foadarung noch freia Ausreis seitns vo de Protestantn gfiaht hot. Dea grod eascht zum Firschtprobscht gwejjde Cajetan Anton von Notthaft[6] hot se no voa seina Omtseisetzung von am Afstond bedroht sejng unn hot deszweng am 26. Oktoba 1732 a Emigrationspatent ealossn. Donoch hom olle Protestantn binnan dreia Monat – a Frist, de jedo, wei’s boijt scho Winta woa bis in'n Apruij valängat worn is – Berchtsgoan valossn. Koppejt woan is des Dekret on's Bzoihjn vo fimf Guijdn fia den Freikauf aus da Leibeignschoft sowia on de Foadarung, noch Ungarn ziang z'miassa. S'Letzte soijt vahindan, doss de Hoijzhondweaka in iahra neichn Hoamat a wirksome Konkurrenz entwickln kunntn, wos oba nochan wegan heftiga Protest vo de Protestantn af a Onsiedlungsvabot in Niamberg obgmuijdat worn is.

Kurhannover unn Preußen hom oijs oanzige breitwilli de Gebüah vo fimf Guijdn fia de Unvamögndn unta de Protestantn zoijt unn hom so a de Schwarpunkt fia de Neionsiedlung buijdt. Ob'm 18. Aprui 1733 san de Bischofswiesa iaba Lond noch Preußen zogn unn ob'm 22. Aprui de Aua, Scheffaua unn Gera (aus Maria Gern) iaba Hallein per Schiff noch Rengschburg unn vo doat z' Fuaß in de Städt unn Gmoana vo Kurhannova. Insgsomt hom seinazeid 800 Persona de Firschtprobschtei valossn. Im Joa vom Auszuag is in da Ramsau de Kiach Maria Kunterweg eihgweiht worn, in dea a Deckngemejjd de Auswondarung triumphiarand dokumentieat. So hoaßt's af'm untan Chronogramm vo zwoa Katuschn aus'm Lateinischn iabasetzt:

"Auf Fürbitte der unbefleckten Jungfrau und Mutter ist der verderbende Irrglaube hier von dieser Kirche ausgetrieben worden (1733)".

In da se oschliaßandn Gengrefoamation hom se bsundas de Berchtsgoana Franziskanamönch oijs Re-Missionare heavoaton. Oijs de vabliebanen Protestantn deshoijb ebnfoijs ausreisn woijtn, san eaneit de Päss gspeat worn. Trotz dera Moßnohman is oba de „endguitige Ausmerzung des Irrglaubns“ eascht 1788 bekonnt gemn woan. Ludwig Ganghofer hot de Thematik in seim Roman Das große Jagen vaoabat.

Bis zum Aufkemman vom Tourismus hot beinoh de gsomte Berchtsgoana Bevejkarung dem katholischn Glaubn ogheat. Eascht 1899 is de easchte evangelische Kiuch in Berchtsgoan earicht worn – net zletzt um dem Zuastrom vo evangelische Gäst, wejjchane zuadem oftmoijs iaba an Zwoatwohnsitz in Berchtsgoan vafuigt hen, Rechnung z' trong.

Zua katholischn Pforrei St. Andreas, de noch da Säkularisation 1803 entstondn is, ghäjn:

  • Franziskanerkiach am Franziskanerplotz
  • Maria am Berg, gleng im Oatsteij Soijzbeag
  • Pforrkiach St. Andreas am Rathausplatz (glei neban da Stiftskiuch)
  • Stiftskiach St. Peter und Johannes der Täufer (Berchtesgaden)|Stiftskiach St. Peter und Johannes der Täufer
  • Woijfoahtskiach Maria Gern in Maria Gern

Zua evangelischn Kirchngmoa Berchtsgoan ghäjn foijgande Kiachn:

  • Kristuskiach im Moakt Berchtsgoan
  • Hubertuskapej in Unterstein/Schönau a.K.
  • Insulakiach im Ortstei Strub
  • Schöpfungskiach
  • Zum guadn Hirtn in da Ramsau

Schau aa Chorherrenstift Berchtesgaden, Franziskanerkloster Berchtesgaden

Songwejjt[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

De Beag um Berchtsgoan sand da Hintagrund fia massig vui Song[7] – neet zletzt des zuam Woahzeichn gwoane Watzmo-Massiv, des mid seine nein Gipfe oijs a Keenigsfamij deit werat, de wenga iahra Gscheatheit vastoanat woan is. Wobei da Haptbeag mid seine drei Gipfen (Hocheck, Middlspitz, Südspitz) den Keenig, da Gipfe gengiwa de Keenigin (Watzmannwei) und de siem Gipfen dozwischn de Kinda symbolisian.

Da Untasbeag gengiwa, dea se ins bnochboate Soijzbuag dastreckt, deant da Sog noch oam Koasa oijs Bhausung. Je noch Vazejjweis san doda Koasa Karl der Große oda Friedrich Barbarossa in am todesähnlicham Schlof, um beim Jingstn Gricht oda wenn Unglaubn und Gwoit den hechstn Grad eareichn mid iahram Heer fia des Guade den Siag z' earinga. In a ondanan Version hoaßt's, da Koasa dat doatn schlofn, bis sei Boat siem Moij um an Tischfuaß gwochsn waa.

Nebanst dem schlofndn Heer soijn im Untabeag oba a no Riesn (Riese Abfalter), so gnennte Wuijdfraun, wejjchane ähnli de Heinzelmännchen guade Deanst leistn datn, unn natiali a no de Zweag (Untasbeag Manndln) g'haust unn gwiakt hom.

Net z' vagessn da Deifi, dea de Wuijde Jogd ofiaht unn net bloß af oana Teufelskopf gnenntn Fejjswond vo da Reitaoijpn seine Spuan hintalossn hot. Donemn gibt’s aa no zoihjreiche Geista, wejjchane af d'Beag unn oijs dadrungane Sejjn in de Sää zum Guadn mohnan oda aa zuam gspenstischn Keglschbuij eihlodn.

Fian Uasprung vom Noman Berchtsgoan gibts glei mehrane Song: Noch oana dat ea se vo da Songgstoijt Berchta bzw. Perchta obleitn, wejjchane a mid da Frau Holle gleichgsetzt wead. A ondane bhaupt, des waar am gwissn Berchtold zua vadonga, dem a Nix vom Keenigssää an Weg zum Soijz unn zua rechtschoffanan Oabat oijs Beagmo im no heit existiarandn Soijzbeagweak vo Berchtsgoan gwiesn hätt.

Tourismus[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Rossfejjd mi'm Blick af'n Houchn Göll
Blick afn Untasbeag

Wondan und Beagsteing[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des Berchtsgoana Toij liagt in de Ostoijpn unn is vo de Berchtsgoana Oijpn umgemn. Neba dem Drum vo Watzmo, dea zum Bsteing olladings bloß fia Trainieade taugt, gibts no weidare bearige Beagwondarungen unn -touren. Vom Deitschn Oijpenvarein wean in de Beag ummadsdum meahrane Hittn bwiatschoft.

Soijt ma se oschaun[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  • Hoamatmuseum im Schloss Adlsheim
  • Kejjstoanhaus
  • Moakt mid Stiftskiuch St. Andreas und Johannes da Taifa, keeniglichs Schloos unn historische Heisa, wiam Hirschenhaus unn seina mid Liftlmolarei aufbrezldn Fassad aus'm Joa 1610, wejjchane menschlige Lasta in da Gstoijt vo Affa schbiaglt.
  • Obasoijzbeag mid Dokumentationszentrum Obasoijzbeag
  • Soijzbeagweak Berchtsgoan

In de Nachbagmoa:

Woschechte Berchtsgoana[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Beleg[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

  1. Genesis Online-Datenbank des Bayerischen Landesamtes für Statistik Tabelle 12411-001 Fortschreibung des Bevölkerungsstandes: Gemeinden, Stichtage (letzten 6) (Einwohnerzahlen auf Grundlage des Zensus 2011) (Hilfe dazu).
  2. germazope.uni-trier.de (Memento des Originals [1] vom 5. Óktówer 2015 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/germazope.uni-trier.de Grimm'sches Weatabuach zua GADEM,GADEN
  3. Helmut Schöner (Hrsg.): Berchtesgaden im Wandel der Zeit. S. 31. Verlag Berchtesgadener Anzeiger 1973.
  4. Josef Geiß: Obersalzberg - Die Geschichte eines Berges von Judith Platter bis heute. 17. Auflage. Josef Geiß Valog, Tann Ndb. 1985. A "Tatsachenbericht", dea joazehntelong voa Oat z' eaweabn woa
  5. Kriß, Rudolf: Die Weihnachtsschützen des Berchtesgadener Landes und ihr Brauchtum. 4. Aufl. Berchtsgoan (Berchtesgadener Anzeiger) 1994, S. 121.
  6. Iaba den Firschtpropscht Cajetan Anton Notthafft → Harald Stark: Die Familie Notthafft - auf Spurensuche im Egerland, in Bayern und Schwaben (Memento des Originals [2] vom 2. Mai 2016 im Internet Archive) i Info: Der Archivlink wurde automatisch eingesetzt und noch nicht geprüft. Bitte prüfe Original- und Archivlink gemäß Anleitung und entferne dann diesen Hinweis.@1@2Vorlage:Webachiv/IABot/www.notthafft.de, Weißenstadt 2006, ISBN 3-926621-46-X
  7. Sagen und Legenden um das Berchtesgadener Land vo Gisela Schinzel-Penth, Ambro Lacus Verlag, Andechs 1982, ISBN 3-921445-27-2

Im Netz[Werkeln | Am Gwëntext werkeln]

Des is a beriga Artike.
Dea Artike is ois zimfti in de Hall of Fame (Ruhmeshoin) aufgnumma worn.